Günlük bir haber takipçisiyseniz “borsa düştü” veya “BIST 100 yükselişte” tarzında haberler de görmüşsünüzdür. İşte bu haberler, endekslerle ilgilidir. Yani Borsa İstanbul düştü derken, borsanın göstergesi olan endeksin değer kaybı yaşadığı anlaşılmaktadır. Endeksler, bir yatırımcının takip ettiği en iyi göstergelerdir. Aynı zamanda endeksler, yatırımcıya oldukça önemli bilgiler vermektedir. Borsa endekslerinin avantajlı bir yatırım aracı olduğunu da bilmelisiniz.
Endeksler; belli zaman dilimlerinde, belli veriler göz önüne alınarak oluşturulurlar. Yani yalnızca borsada işlem gören bir yatırım aracı değildirler. Ayrıca fiyatlar ve satış performansı gibi verilerin elde edilmesi amacıyla oluşturulurlar. Örneğin büyük şirketler satış performanslarını, çeşitli kriterleri göz önüne alarak bir endeks üzerinden takip edebilirler. Borsa endeksleri ise hisse senetlerinin performansını ölçerler. Bir yatırımcı, tek tek hisse senedine yatırım yapmak yerine borsa endeksiyle işlem yapmayı tercih edilebilir.
Şimdi endeks nedir, hesaplaması nasıl yapılır, endekse dahil edilecek hisse nasıl seçilir, yatırımı nasıl yapılır gibi önemli konulara hep birlikte göz atalım:
Endeks Nedir?
Belli bir zaman dilimine ait olan fiyat, maliyet, satış performansı, üretim gibi verilerin toplanması için oluşturulan göstergelere, endeks denmektedir. Örneğin; Tüketici Fiyat Endeksi (TEFE), Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) belli dönemleri inceleyerek bu endeksleri oluşturur ve kamuoyuna duyurur. Borsa endeksleri ise borsada işlem hisse senetlerinin fiyat ve getiri performanslarını ölçmektedir. Bu ölçümleri, bütünsel olarak yapabildiği gibi sektörel bazda da yapmaktadır. Böylelikle hem hisse senedinin hem sektörlerin hem de ekonominin performansı ölçülmüş olmaktadır.
Finans piyasalarındaki endekslerin oluşum şekilleri ve amaçları, diğerlerinden farklıdır. Bunun nedeni ise borsa endekslerinin, belli niteliklere göre kategorilendirilmiş şirketlerin hisse senetlerinin hem sektörel hem de genel performanslarının ölçümünü sağlamaktır. Endekslerden bu şekilde elde edilen bilgiler sayesinde de rakip şirketlerin birbirini takip etmesi sağlanır. Böylece daha hızlı bir gelişim söz konusu olur ve dolaylı olarak ülke ekonomisi de olumlu yönde hareket eder.
Borsa Endeksi Ne Demek?
Borsa endeksleri; borsada işlem gören hisse senetlerinin, bütünsel veya sektörel olarak, fiyat ve performansının ölçümlünü sağlayan göstergelerdir. Örneğin; BIST 100 endeksi, Borsa İstanbul’da işlem gören, piyasa değeri ve işlem hacmi bakımından en yüksek 100 hisse senedinin performansını ölçmektedir. Ayrıca Borsa İstanbul Pay Piyasası’nın temel göstergesidir. BIST 10 Banka Endeksi ise bankacılık sektörüne aittir ve ulusal pazarda işlem gören bankalardan arasından seçilen 10 hisse senedinden oluşmaktadır.
Borsa endeksleri; hisse senetlerinin fiyat hareketlerini ölçerek, borsanın genel trendinin de belirlenmesini sağlamaktadır. Bu nedenle de yazının başında verdiğim örnekte olduğu gibi borsa düştü veya yükseldi denmektedir. Belli şartlar göz önünde bulundurularak, endekste yer alacak hisse senetleri belirlenmektedir. Örneğin bir sektörün performansının ölçümü için oluşturulacak endekse, sektörü temsil etme yeteneği olan hisse senetleri dahil edilmektedir.
Her ülke borsasının kendine ait çeşitli endeksleri bulunmaktadır. Bu endeksler ise içerdikleri hisse senetlerinin ait oldukları sektörlere göre ayrılabilirler. Ayrıca endekste yer alan hisse senetlerinin değer kazanıp kaybetmesiyle de endeksin fiyatı oluşmaktadır. Endekslerin fiyat hesaplamasında, şirketler tarafından açıklanan son fiyatlar kullanılmaktadır. Şirketlerin piyasa değerleri ve hisse ağırlıkları göz önüne endeks hesaplanması yapılmaktadır.
Endeksleri, yurt içi ve yurt dışı olarak iki grupta incelemekte yarar vardır. Çünkü ülkemiz borsasına ait BIST 100 ve BIST 30 gibi önemli hisse senetleri, yoğun bir şekilde takip edilmektedir. Şimdi BIST 100 endeksinde yer alacak hisse senetlerinin seçimi ve hesaplaması gibi konulara göz atalım:
BIST 100 Endeksinde Yer Alacak Hisse Senetlerinin Seçimi
BIST 100 endeksinde yer alacak hisse senetleri, A veya B grubu olarak tanımlanan hisselerden seçilmektedir. A grubunda yer alan hisse senetleri, pay değeri 30 milyon lira ve üzeri olanlardır. B grubu ise pay değeri 10 milyon lira ile 30 milyon lira arasındaki hisse senetleridir. Pay değeri, 10 milyon liranın altında olan C grubu hisse senetleri ile Gelişmiş İşletmeler Piyasası (GİP), Serbest İşlem Platformu (SİP), Nitelikli Yatırımcı İşlemleri Pazarı (NYİP), Gözaltı Pazarı’nda (GP) işlem gören hisse senetlerinden olan D grubu, BIST 100 endeksinde yer almaz.
Yıldız Pazar ve Ana Pazar’da işlem gören A ile B grubu hisse senetleri, BIST 100 endeksine dahil edilmektedir. Aynı zamanda Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıkları da seçime dahil olmaktadır. Bu kriterlere göre sınıflandırılan hisse senetlerinin, belli bir dönemde fiili dolaşımdaki pay değerlerine ve ortalama günlük işlem hacimlerine göre sıralandırma yapılmaktadır. Hisse senetleri arasında yapılan sıralamanın en tepesinden başlanarak, endeks kapsamına girecek olanlar seçilmektedir.
BIST 100 endeksinde yer alacak hisse senetlerinin seçiminde ana kriterler; işlem hacimleri ve fiili dolaşımdaki payların piyasa değerleridir. Burada dikkat etmeniz gereken ise şirketin toplam piyasa değeri üzerinden değil, yalnızca borsada işlem gören bölümünün piyasa değeri üzerinden hesap yapıldığıdır. Borsada işlem gören şirketlerin listesi için bu yazımıza göz atmanızı öneririz.
Endekste yer alacak hisse senetleri, belli dönemlerde gözden geçirilerek seçim tekrar edilmektedir. BIST 100 endeksinde yer alan hisse senetleri için 4 farklı değerlendirme dönemi söz konusudur. Bu dönemler ise Ocak – Mart, Nisan – Haziran, Temmuz – Eylül ve Ekim – Aralık şeklindedir.
BIST 100 Endeksi Nasıl Hesaplanır?
BIST 100 endeksinin hesaplanmasında, kapsama alınan hisse senetlerinin piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılması yapılmaktadır. Birçok kaynakta bu hesaplamanın formülize edildiğini görebilirsiniz. Bu formül, Borsa İstanbul’un dokümanlarında şu şekilde gösterilmektedir:
Borsa Endekslerini Etkileyen Faktörler
Borsa endekslerini etkileyen faktörleri, içsel ve dışsal faktörler olarak iki grupta inceleyebiliriz. Borsa endekslerinin, hem sektörler hem de ülke ekonomisinin gidişatı hakkında bilgi verdiğini söylemiştik. Bir borsa endeksinden bu bilgileri alabilmek ve doğru yorumlayabilmek için hangi faktörlerden etkilendiğini de bilmek gerekmektedir.
Borsa endekslerini etkileyen içsel faktörler; ekonomik veriler, işsizlik rakamları, jeopolitik ve ülke riskleri, faiz oranları, döviz kurlarındaki değişiklikler, siyasi durum şeklinde sıralandırabilirsiz. Dikkat edecek olursanız bu faktörler, bir yatırımcının doğru pozisyonu alabilmesi için izlemesi gereken önemli konulardandır.
Borsa endekslerini etkileyen dışsal faktörler ise küresel veriler ve ülkelerin birbiri ile ekonomik ilişkileridir. Örneğin; Japonya ekonomisinin Amerika’ya yapılan ihracata dayalı olması, ülke gösterge endeksinin ABD endekslerini izlemesini gerektirir. Japonya’nın gösterge endeksi olan Nikkei 225; ABD’nin Dow Jones 30, Nasdaq, Russel 2000 ve S&P 500 endekslerini izler. Ayrıca Dow Jones endeksi yükseldiği zaman, Nikkei 225 endeksi de yükselmektedir.
Borsa İstanbul Endeksleri Nelerdir?
Borsa İstanbul’da piyasalara ilişkin farklı özellikteki endeksler hesaplanmaktadır. Pay Piyasası için 54 tanesi anlık, 270 tanesi seans sonlarında olmak üzere toplamda 324 endeks hesaplanmaktadır. Bu endekslerin, hem fiyat hem de getiri endeksi olarak hesaplandığını da bilmelisiniz. Fiyat endeksleri, yalnızca fiyat değişimlerini yansıtmakta; getiri endeksleri ise kay payı ödemelerini de dikkate almaktadır.
Şimdi BIST 100, BIST 50, BIST 30, BIST 100 – 30, BIST Kurumsal Yönetim gibi endekslerin tanımlarına göz atalım:
BIST 100 Endeksi: Pay Piyasası için temel endekstir. Yıldız Pazar ve Ana Pazar’da işlem gören şirketler, Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilmiş 100 hisse senedinden oluşmaktadır. BIST 100 endeksi, BIST 50 ve BIST 30 endekslerine dahil payları da içermektedir.
BIST 50 Endeksi: BIST 100 endeksinde olduğu gibi seçilmiş 50 hisse senedinden oluşan endekstir. BIST 50 endeksi, BIST 30 endeksinde yer alan hisse senetlerini de içermektedir.
BIST 30 Endeksi: BIST 100 endeksinin kriterlerine göre seçilmiş 30 hisse senedinden oluşan endekstir.
BIST 100 – 30 Endeksi: BIST 100 endeksine dahil olan; ama BIST 30 endeksinde yer alan hisseleri içermeyen ve 70 hisse senedinden oluşan endekstir.
BIST Kurumsal Yönetim Endeksi: Borsa İstanbul’un pazarlarında işlem gören ve belirlenen asgari kurumsal yönetim derecelendirme notuna sahip olan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan endekstir.
BIST Tüm Endeksi: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları haricinde Borsa İstanbul pazarlarında işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşan endekstir.
BIST Yıldız Endeks: Borsa İstanbul Yıldız Pazar’da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşan endekstir.
BIST Ana Endeks: Borsa İstanbul Ana Pazar’da işlem gören şirketlerin hisse senetlerini kapsayan endekstir.
Dünyanın Önemli Borsa Endeksleri Nelerdir?
Tüm dünyanın takip ettiği borsa endeksleri de bulunmaktadır. Dünyanın önde gelen ekonomilerinin göstergesi olan bu endeksler, küresel ekonomi hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca bildiğiniz gibi ABD gibi ülkelerde yaşanan ekonomik gelişmeler, gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere diğer ülkeleri de etkilemektedir. Bu nedenle bu ülkelere ait borsa endekslerinin takibi oldukça önemlidir.
Sizlere daha önce dünya borsalarından ve önemli borsa endekslerinden detaylı bir şekilde bahsetmiştim. Şimdi ise kısaca dünyanın en önemli endekslerine yer vermek istiyorum:
Dow Jones 30 Endeksi: Dow Jones Industrial Average (DJIA) yani Dow Jones Sanayi Endeksi olarak bilinmektedir. En büyük 30 sanayi şirketini içeren endekstir. İlk yayını, 26 Mayıs 1896 tarihinde yapılmıştır.
Nasdaq 100 Endeksi: ABD’nin en büyük borsalarından birisi olan Nasdaq Borsası’nda işlem gören ve piyasa değeri en yüksek 100 hisse senedinden oluşmaktadır. Nasdaq 100 endeksinde, Google, Amazon, eBay, Comcast, Cisco, Viacom, Oracle, Apple gibi şirketlerin hisse senetleri yer almaktadır. Aynı zamanda teknoloji endeksi olarak da bilinmektedir.
S&P 500 Endeksi: Standard & Poor’s tarafından düzenlenen bir endekstir. Amerika’nın en büyük 500 şirketinin hisse senetlerinden oluşturulmuştur. Ayrıca ABD hisse senedi piyasasının yaklaşık % 75’ini kapsamaktadır.
Dax 30 Endeksi: 1988 yılından bu yana var olan endeks, Frankfurt Borsası’nda işlem gören Almanya’nın en büyük 30 şirketinin performansını ölçmektedir. Xetra adı verilen elektronik işletim sistemi üzerinden takibi yapılmaktadır. Yer alan hisse senetleri ise Prime Standard denilen kriterlere göre ve şirketin toplam varlıklarının % 33’ünün borsada işlem gördüğü şirketlerin hisse senetleridir.
FTSE 100 Endeksi: Londra Borsası’nda işlem gören 100 büyük İngiliz şirketin hisse senetlerini kapsamaktadır. Piyasa değeri ağırlıklı bir endekstir ve hisse senetlerinin tamamı, piyasa değerine göre ağırlıklandırılmıştır. FTSE 100, Avrupa endekslerini takip eden bir endekstir.
Nikkei 225 Endeksi: Tokyo Borsası’nın en fazla işlem hacmine sahip olan 225 hisse senedinden oluşan borsa endeksidir. 1950 yılında hesaplanmaya başlamıştır. Toyota, Bridgestone, Panasonic gibi çeşitli sektörlerde yer alan şirketlerin hisse senetlerini kapsamaktadır.
CAC 40 Endeksi: Paris Borsası’ndaki en büyük çok uluslu 40 şirketten oluşan endekstir. Aynı zamanda Euronext Paris’in ana karşılaştırma endeksidir. Endeks içerisinde yer alan şirketlerin işletmelerinin ve iş güçlerinin 2/3’ü Fransa dışında yer almaktadır. L’Oreal, Michelin, Renault gibi şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaktadır.
Russell 2000 Endeksi: KOBİ’lerin endeksi olarak bilinmektedir. Russell 3000 endeksinde yer alan ilk 2000 hisse senedinden oluşmaktadır. Russell 2000 endeksi, Russell 3000 endeksinin piyasa değerinin yaklaşık % 8’ini temsil etmektedir. S&P 500 endeksinde yer alan küçük 2000 hisse senedinin performansını ölçmektedir. Ayrıca 300 milyon ile 2 milyar dolar piyasa değeri olan hisse senetlerinden oluşmaktadır.
Borsa Endekslerine Nasıl Yatırım Yapılır?
Borsa endekslerinin en büyük kolaylıklarından birisi, hisse senedi gibi alınıp satılabilmeleridir. Yani Borsa İstanbul’un Pay Piyasası’nın temel endeksi olan BIST 100 endeksine, aynı hisse senedi yatırımında olduğu gibi yatırım yapabilirsiniz. Hisse senedi yatırımı hakkında detaylara buradan ulaşabilirsiniz.
Borsa endeksleri ile forex piyasasında da işlem yapmanız mümkündür. Bildiğiniz gibi dünyanın en büyük piyasası olan forexte, yatırım aracı çeşitliliği oldukça fazladır. Dünyanın önde gelen borsa endeksleri ile forex piyasasında, CFD olarak işlem yapılmaktadır. Sizlere daha önce CFD yatırımı hakkında detaylı bilgiler vermiştik. Bir yatırımcı için büyük bir kolaylık olarak da tanımlanabilir. Çünkü normal şartlarda yatırım yapamayacağı büyüklükte olan yatırım araçlarının, istenen miktardaki teminatla alınıp satılmasına imkan vermektedir.
Az önce yukarıda sıralamış olduğum dünya borsa endekslerine, forex piyasasında kolayca yatırım yapabilirsiniz. Aynı zamanda bu şekilde yatırım yapmanın, borsaya göre daha avantajlı olduğunu da bilmelisiniz. Çünkü forex piyasası, borsaya göre daha fazla gelişmiştir ve yatırımcılara işlem kolaylığı sunan bir piyasadır. Neden borsa yerine forex seçilmeli buradan öğrenebilirsiniz. Yatırım işlemleri internet üzerinden, haftanın 5 günü 24 saat boyunca istenen yerde yapılabilmektedir. Ayrıca işlem yapmayı bilmeyenler için ücretsiz eğitimleri bulunmaktadır. Forex eğitimlerinden faydalanarak kısa sürede alım – satım yapmayı detaylı bir şekilde öğrenebilirsiniz. Deneme hesaplarında ise size tanımlanan 100.000 dolarlık sanal para ile deneyim kazanırsınız. Böylece borsa endekslerine nasıl yatırım yapacağınızı öğrenirsiniz ve para kazanmak için neler yapacağınızı bilirsiniz.
