Finans piyasalarında yatırımlara konu olan birçok araç vardır. Bunlar kendi aralarınca çeşit adlarla anılırlar. Mesela pariteler, emtialar ve menkul kıymetler bunlara en iyi örnektir. Yapıları gereği diğer ikisini anlarız, ancak menkul kıymet tam olarak nedir bilmeyiz.
Bu kelimeyi duyan kişilerin aklına ilk olarak hisse senetleri gelir. Bu yanlış değildir. Ancak menkul kıymet dediğimiz kıymetli evraklar bu kadar sığ bir anlama sahip değildir. Eminim kıymetli evrak da işin içine girince aklınız biraz karışmış olabilir.
Merak etmeyin, şimdi menkul kıymet ile ilgili her şeyi birazdan öğreneceksiniz.
Menkul Kıymet Nedir?
Menkul kıymet terimi, bir tür parasal değeri elinde tutan finansal araçtır. Aynı zamanda bu değer devredilebilir, ciro edilebilir ve nakde çevrilebilir.
Menkul kıymetler, alacak ve ortaklık hakkı sağlarlar. Belli bir meblağı temsil ederler ve yatırım aracı olarak kullanılırlar. Yatırımcısına dönemsel gelir getiren finansal araçlardır.
Seri halde ihraç edilen ve çeşitli vadelerde işlem görebilen enstrümanlardır. İbareleri aynıdır ve şartları, ülkemizde Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen kıymetli evraklardır.
Aslında bu tanımlar, bize menkul kıymetlerin neler olduğu hakkında bilgi vermektedir. Hisse senetleri, tahviller, hazine bonoları gibi enstrümanlar birer menkul kıymettir. Kısaca yatırım amacıyla taşınan kıymetli evraklar, menkul kıymet olarak adlandırılır.
Gayrimenkul taşınamaz mallar için kullanılır. Buna göre menkul kıymet için taşınabilir değer demek yanlış olmayacaktır. Ancak her kıymetli evrakın, menkul kıymet olmadığını da bilmelisiniz. Kısaca kıymetli evrak ise taşıdıkları haklar ancak kendileriyle beraber kullanılabilen belgelerdir.
Menkul Kıymetlerin Özellikleri Nelerdir?
Menkul kıymetin tanımını yaparken, özelliklerinden de bahsetmiş olduk. Yine de bunları sıralamak gerekirse;
- Yatırım amacıyla alınıp satılırlar ve yatırımcısına dönemsel getiri sağlarlar.
- Nama ve hamiline yazılı olabilirler. Ana sözleşmelerinde hangilerinin nama veya hamiline yazılı olduğu belirtilmektedir.
- Tek bir ticari ilişki için çıkartılmazlar.
- Çok sayıda ihraç edilip, halka arz edilirler.
- Kanunen kıymetli evrak niteliği taşırlar.
- Nominal değerlerine ek olarak arz ve talep ile oluşan piyasa değerleri vardır.
- Çıkarılması için SPK’dan izin alınması gerekir.
- Evrakların temsil ettiği haklar, belgelerle ayrı bir şekilde kullanılamaz.
- Hakkın korunarak belgenin devredilmesi mümkün değildir.
Menkul kıymetlerin temel özellikleri bu şekildedir. Bunlar dışında menkul kıymetlerin her birinin kendilerine ait özellikleri bulunmaktadır.
Menkul Kıymet Çeşitleri Nelerdir?
Menkul kıymet olarak nitelendirilen birçok yatırım aracı bulunuyor. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Hisse senetleri ve pay benzeri menkul kıymetler
- Tahviller
- Hazine bonoları
- Finansman bonoları
- Banka ve banka garantili bonolar
- Gayrimenkul sertifikaları
- Gelir ortaklığı senetleri
- Kâr – zarar ortaklığı belgesi
- Varlığa dayalı menkul kıymetler
- Hisse senedi ile değiştirilebilir tahvil
- Katılma intifa senedi
- Toplu Konut İdaresi ve Kamu Ortaklığı İdaresi tarafından çıkarılan tahviller
- Yatırım fonu katılma belgeleri
Bu menkul kıymetler, dönemsel gelir sağlarlar. Ayrıca devlet tahvili, hazine bonosu sabit getirili menkul kıymet olarak anılırlar.
Yatırım amacıyla kullanıldıklarını zaten biliyoruz. Her birinin itibari (nominal) değeri vardır. Buna ek olarak piyasada arz ve talep ile oluşan piyasa değerleri de bulunur.
Menkul Kıymet Yatırımında Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler
Genel olarak yatırım yaparken dikkat edilmesi gerekenler olduğunu biliyorsunuz. Bunlara ek olarak menkul kıymet yatırımında dikkat etmeniz gereken bazı konular vardır.
Bu faktörler kısaca; mevcut sermayeyi koruma, likidite, vergi tutarı ve risklerdir. Şimdi bunlar hakkında detaylı bilgilere göz atalım:
Mevcut Sermayeyi Koruma
Bir yatırımcı doğal olarak mevcut sermayesini korumalıdır. Sonuçta birikimlerini menkul kıymetlerle değerlendirerek, belli bir gelir elde etmek istiyorsunuz. Bunun için sermayenizi nasıl koruyacağınızı da bilmelisiniz.
Yatırım yapacağınız menkul kıymeti seçerken, sermayenizi göz önünde bulundurmalısınız. Aynı zamanda güvence, maksimum gelir, likidite yüksekliği, alım satım ve saklama kolaylığı gibi durumları da incelemelisiniz.
Yatırımlarda mevcut sermayeyi olumsuz etkileyen faktörlerden birisi de sürekli enflasyondur. Çünkü paranız gün geçtikçe değer kaybetmeye başlayacaktır. Dolayısıyla bu anlamda da değerini korumayı öğrenmelisiniz.
Enflasyon riski, genelde nakit para için geçerlidir. Paranız durduğu yerde değer kaybedecektir. Örneğin altın veya hisse senedi gibi enstrümanlara bağlayarak bu riskten korunabilirsiniz.
Tasarruf sahipleri genel olarak sermayelerini korumak için enflasyon hızının üstünde gelir getiren menkul kıymetlere yatırım yapmak isterler.
Likidite Faktörü
Yatırım aracının tekrar nakde dönüştürülmesi sırasında herhangi bir kayba uğramaması, tam likit olduğuna işaret eder. Eğer bir miktar kayıp söz konusuysa bu enstrüman tam likit sayılmaz.
Likidite ne demek diye bakacak olursak; döviz, menkul kıymet gibi bir aktifin kısa sürede ve sorunsuz bir şekilde nakde çevrilebilirliği anlamına ulaşırız. Piyasa işlemleri ile yakından ilgili bir faktördür.
Likidite yatırımcının herhangi bir miktardaki menkul kıymeti, istediği zaman, uygun bir fiyattan alıp satabilmesidir. Eğer paranızı bir menkul kıymete bağlayacaksanız likidite durumunu göz önünde bulundurmalısınız.
Vergi Faktörü
Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesi önemli bir konudur. Mevduat, repo, hisse senedi, hazine bonosu gibi farklı nitelikteki enstrümanların vergilendirilmesi farklıdır. Bu konular birçok yatırımcı için de kafa karıştırıcı konulardır.
Aracı kurumunuzdan yatırım yapmak istediğiniz enstrümanlara ilişkin vergi şartlarını ve kesintilerini öğrenebilirsiniz. Ayrıca Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayınlanan 2020 broşürüne göz atabilirsiniz.
Risk Faktörü
Yatırımlarınızda kazanç sağlamak kadar kayıp yaşayabileceğinizi de kabul etmelisiniz. Paranın doğasında bunun olduğunu unutmamalısınız.
Yatırım sürecinde karşınıza çıkabilecek birçok risk bulunur. Yatırımcının işlem yapmak istediği menkul kıymete ilişkin riskleri belirlemesi çok önemlidir. Bu risklerin ne kadarını kabul edebileceğinizi bilmelisiniz. Aynı zamanda kaçınmak için neler yapılması gerektiğini öğrenmelisiniz.
Şirketler, dünyada değişen ticaret dengeleri ve küreselleşmeye bağlı olarak yeni finansman teknikleri geliştirmektedir. Ülkelerin faiz farklılıkları ve kur riski gibi konular da işletme gelirleri üzerinde etkili olmaktadır.
Birçok faktör nedeniyle şirketler, gelecek için kesin tahminler yürütemezler. Tüm bunlar menkul kıymet yatırımlarında risk faktörü hesaplamasını beraberinde getirir.
Menkul Kıymetleştirme Ne Demek?
Varant tanımına baktığımız zaman, menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar ifadesini görürüz. Peki, bu ne demektir?
En basit haliyle; varlıkların nakit akımlarının menkul kıymete dönüştürülmesi işlemidir. İlk olarak 1970’li yılların ortalarında Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmıştır.
Menkul kıymetleştirme, borçlanma aracı olarak banka kredilerinin yerini alan ve ciro edilebilir enstrümanların gelişmiş halidir. Varlığa dayalı menkul kıymetler olarak da anılırlar.
Likit olmayan enstrümanların, ihraç edilebilecek ve piyasalarda alım satım yapılabilecek menkul kıymetlere dönüştürülmesi şeklinde de tanımlanmaktadır.
Menkul kıymetleştirme işlemi sayesinde yatırımcılar, yüksek bir getiri elde etme imkanına sahip olurlar. Aynı zamanda finansman giderleri azalır ve nakit akışının daha düzenli bir şekle girmesine neden olur. Buna bağlı olarak borçlanma maliyeti azalır.
Bu işlem, daha düşük sermaye ihtiyacı duyulur ve firmaların sermaye yapılarını güçlendirir. Ayrıca firmaların kendilerini finanse etmeleri mümkün hale gelir. Kredi ile likidite risklerinin bir süre dağıtılmasını ve azalmasını da sağlar.
Menkul kıymetleştirme işlemi, şirketler için önemli bir likidite kaynağıdır. Aktif – pasif dengesizlikler giderilebilir ve düşük maliyetli fon kaynağı sağlanabilir.
Tüm bu artı yönlere karşın dezavantajları da vardır. Örneğin; portföy kalitesini düşürür. Ayrıca yöntemi ve sistemi nedeniyle pahalı maliyetleri vardır. Sağlıklı finansal raporlamayı önler. Ekonomideki kredi stoklarını aşırı yükseltir.
Varlığa dayalı menkul kıymetler, ülkemizde 1990’ların ikinci yarısında kullanılmıştır. Günümüzde ise kullanımı fazla tercih edilmemektedir. Ülkemizde daha çok bankacılık kesimi tarafından yapıldığı da bilinmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki gibi başarı kazanabilmesi için daha etkin hale getirilmesi gerekmektedir.
