Ekonomi ve finansla ilgilenen kişilerin sıkça duyduğu, fakat hakkında tam bir bilgiye sahip olmadığı Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM), işlev ve özellikleri bakımından ayrı bir yere sahiptir. Temel amacı ekonomimizi negatif etkileyecek durumların önüne geçmektir ve bu amacına uygun çalışır.
Bir ülkenin kalkınmasında en büyük paya sahip olan ekonomik büyüme, belli aralıklarla açıklanan makroekonomik ve finansal verilerden etkilenir. Sözünü ettiğimiz mekanizma, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından ekonominin aşırı oynaklıklardan sarsılmaması amacıyla oluşturulmuştur.
Para politikası araçları, özellikle finansal istikrar sağlaması için merkez bankaları tarafından büyük bir özenle belirlenmektedir. Bu hedef doğrultusunda TCMB de özellikle ekonomik sıkıntıların ardından zorunlu karşılık oranlarının kullanımını artırmıştır. Aşağıda, Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) nedir ve nasıl çalışır gibi soruları yanıtladık;
Rezerv Opsiyon Mekanizması Nedir?
Aktif bir politika olarak kullanılan Rezerv Opsiyon Mekanizması, TCMB tarafından geliştirilmiştir. Kısaca “ROM” olarak gösterilir.
En basit haliyle, bu mekanizma ile Türk lirasının değerinde yaşanan oynaklıklara müdahale edilebilmektedir. Kredilerin sermaye hareketlerine karşı duyarlılığı azaltılabilirken, TL’nin değeri düşürülebilmektedir. Aynı zamanda ROM sayesinde kredi büyümesi de dengelenebilmektedir.
Tüm bu işlevler göz önüne alındığında, ROM’un ekonomi alanında oldukça önemli bir yere sahip olduğu gerçeği ortaya çıkar. TCMB tarafından kullanılan politika aracı sayesinde, ülkemiz ekonomisindeki olumsuzlar kısa sürede iyileştirilmektedir. Dolayısıyla söz konusu mekanizma aktif bir şekilde kullanılır.
Ekonomimiz için oldukça avantajlı bir sistem olan ROM, aynı zamanda TCMB’nin brüt döviz rezervlerini artırır. Bu anlamda geliştirilen yöntemde Türk lirasının zorunlu karşılığının belirlenmesi amacıyla temel fon maliyetleri hesaplanmıştır.
Mevcut verilerin hesaplanmasıyla bankaların, TCMB’nin TL zorunlu karşılıklarının belli bir kısmını döviz ya da altın olarak kullanması makul görülmüştür.
Diğer yöntemde ise döviz ve altın fonlama maliyetlerinin değeri hesaplanmıştır. Bu hususta rezerv opsiyonların katsayıları dikkate alınmıştır.
Kritik katsayı değerleri esas alınan döviz ve altın araçları, Türk lirası fon bulma maliyetlerine göre değişmektedir. Bu noktada libor faiz oranlarına, Türk lirası swap faizlerine ve yabancı para birimlerine bakılır. Buna göre zorunlu karşılık değerleri belirlenir ve ardından kat sayı değerlerinin yabancı para ve kıymetli maden cinsinden borçlanma değerleri hesaplanır.
Yukarıda anlattığımız yöntem, karmaşık olarak gözüken fakat gerekli hususlar öğrenildikten sonra hiç zorlanmadan kavrayabileceğiniz bir konudur.
Bu politikayı öğrenerek TL ve diğer enstrümanların değerinde yaşanacak trend eğilimleri hakkında doğru varsayımlarda bulunabilirsiniz. Dolayısıyla ROM nedir ve tam anlamıyla ne gibi işlevleri olduğunu, sahip olduğu özellikleri öğrenmelisiniz.
Rezerv Opsiyon Mekanizması Nasıl Çalışır?
ROM, ülkemizde ekonomik açıdan önemli bir yere sahiptir. Basitçe açıklayacak olursak, hem para hem de döviz piyasalarında “otomatik dengeleyici” konumundadır.
Bu sistem, gerek döviz rezerv miktarlarının artırılması gerekse de likidite oranlarının artırılarak dengeleyici bir politika olması sayesinde Türkiye ekonomisinin güçlü bir yere gelmesine katkıda bulunmuştur.
Yurt içi piyasalarda olduğu gibi yurt dışı piyasalarda da döviz kurlarına dolaylı yoldan müdahale edebilen ROM sayesinde faiz ihtiyacı azalmıştır. Bu rezerv opsiyonu oranları dahilinde belirlenmektedir. Aynı şekilde rezerv opsiyonu katsayılarının da bu konuda önemi büyüktür. Bankalar bu olanaklardan hangi ölçüde yararlanması gerektiğini fonlama araçlarına bakarak belirler.
Yani, maliyetler varlıkların değerlerine ve rezerv opsiyon mekanizmasının sunmuş olduğu olanaklar göz alınarak hesaplanmaktadır. Bu yüzden her bankanın ROM’u farklıdır.
Özellikle sermaye girişlerinin artış yaşadığı dönemlerde dövizlerin maliyeti Türk lirasına kıyasla düşük olur. Bu durumda bankalar TL zorunlu karşılıklarını, yabancı dövizlere göre daha yüksek tutmak durumunda kalır.
Döviz borçlanma maliyetlerinin düşmesiyle, ROM’dan daha çok faydalanılmaya başlanmıştır. Devlet bunun için zaman zaman teşviklerde bulunmaktadır. Bu sayede ülkemize giren dövizlerin bir kısmı, bankalarca Türk lirası karşılığında tutulur. Böylelikle Türk lirasına olan baskılar ortadan kaldırılarak TL’nin gücü artırılır.
Bu dönemlerde borçlanma kısıtlarının gevşemesiyle, sermaye akışları güçlenir. Likidite oranları ve piyasada TL’nin değeri artırılır. Böylece iyi bir politika sonucu hem ekonomi hem de yatırım anlamında yatırımcıların yüzü güler.
Bildiğiniz gibi sermaye girişleri her dönemde yüksek değildir. Düşük olduğu zamanlarda yabancı paraların kaynak maliyeti, Türk lirasına göre artar ve bu da yurt dışı fonlarına erişimi zorlaştırır.
Aynı zamanda TL’nin değerinin düşmesine neden olur. İşte, bu gibi durumdan etkilenmemek için rezerv opsiyon mekanizması kullanılır. Böylelikle bankalar gereksinim duydukları döviz likiditesini artırmak için ROM kullanımlarını azaltmaktadır.
Bu sayede piyasalar, sermaye girişlerinin azalmasından ciddi anlamda etkilenmez. Dengeleyici politikalar sayesinde TL’deki değer kaybına rağmen yatırımcı talepleri artmaya devam eder ve likidite de güçlenir.
Rezerv Opsiyon Mekanizmasının Faydaları Nelerdir?
Ülkemizde 2011 yılı Eylül ayından itibaren uygulanan ROM, ekonominin gelişmesi ve dengenin sağlanması açısından iyi bir para politikasıdır. Finansal anlamda istikrar sağlamaya çabalar.
TCMB tarafından geliştirilip uygulamaya konulan bu mekanizmayla TL’nin diğer enstrümanlar karşısındaki değeri korunmaya çalışılırken, piyasadaki likidite oranları da artırılmıştır. Bu sayede ekonomideki daralmalar genişleyici boyutlara çıkarılmıştır.
Bu konu, özellikle yatırımcılar açısından önemlidir. Çünkü piyasalarda yaşanan değişmelerde ROM’un da katkısı vardır. Dolayısıyla bu sistemin işleyişini ve özelliklerini öğrenerek mantığını anlamanız önemlidir.
Böylece gelecekte yaşanacak fiyat dalgalanmaları konusunda daha başarılı tahminler yürütülebilir. Yatırımcılar ise birikimlerini karlı şekillerde değerlendirerek bütçelerine iyi miktarda katkıda bulunma şansı yakalar.
Para ikamesi olarak da biline dolarizasyonun önüne geçmek de yine ROM’un faydaları arasında gösterilebilir. Çünkü bu olay, ülkemizin yerel para birimi olan TL’nin yerine başka ülkelerin para birimini kabullenmesi anlamına gelmektedir. Bu durum özellikle olumsuz sonuçlar düşünüldüğünde yaşanmaması gereken bir durumdur.
Rezerv Opsiyon Mekanizması Finansal İstikrarı Nasıl Sağlar?
Bazı dönemlerde meydana gelen sermaye hareketlerinin, ekonominin genel durumu ve finansal istikrarı sağlama konusunda genellikle olumsuz etkiler yarattığı kabul edilir.
Çokça yatırım yapılan, döviz rezervlerinin güçlü olduğu ve parasal aktarımların sorunsuz gerçekleştiği bir yerde etkin bir finansal istikrarın sağlandığından bahsedilebilir.
Döviz maliyetlerinin düşük seyrettiği bir durumda, zorunlu karşılık ayırmak durumunda olan bankalar bu miktarı TL yerine döviz türünden saklamaya uğraşır. Bu durum yaşandığında, TL’nin olması gerekenden fazla değer artışı yaşanır ve bir dengelenme sağlanır.
Aksi durumu ele aldığımızda yani, sermaye girişlerinin güçsüz olduğu dönemlerde ise bankalar dövize sahip olmak ister. Bu sayede liramızda meydana gelebilecek aşırı değer düşüşleri durdurulmuş olur.
Sonuç olarak ROM, ekonominin mevcut durumu ve finansal istikrarı sağlama açısından iyi bir para politikası aracı olarak TCMB’nin kullanımında faaliyetlerine devam etmektedir. Bu mekanizma döviz değerlerindeki oynaklığı ciddi oranda azaltmaktadır.
Rezerv Opsiyon Katsayısı (ROK) Nedir?
Rezerv Opsiyon Katsayısı veya kısaca ROK, Rezerv Opsiyon Mekanizması’nı kullanan bankaların zorunlu karşılık ayırmada döviz ya da altını maksimum hangi sınırda tutabileceğinin belirleyicisidir.
Yani, bankalar ayırdıkları zorunlu karşılığının ne kadar yabancı para – altına tekabül ettiği bu katsayı ile belirler.
ROM uygulamasına dahil olan bankalar, TCMB’ye ne kadar TL’ye karşılık gelen döviz ya da altın yatıracağını belirlerken mutlaka ROK’u esas almak durumundadırlar.
ROK’u bir örnekle açıklayalım;
Ülkemiz merkez bankası, ROK aracılığıyla bankaların borçlanırken ne kadarlık maliyete katlanacağı hususunda da belirleyici rol oynar. Eğer ROK düşük tutulursa piyasadaki mevcut faiz oranları da bundan bir şekilde etkilenir.
ROK, günümüzde tamamen bankaların isteğiyle uyumlu şekilde işlemektedir. Ayrıca bu uygulama genellikle faiz koridoru az etki gösterdiğinde devreye sokulmaktadır.
Öte yandan TCMB’nin bankalara zorunlu karşılıkları döviz – altın cinsinden ödeme hakkı sağlaması, bankaların TL likiditesini artırması anlamını taşır. Aynı zamanla TL fonlama maliyeti de azalır.
