Ekonomik işleyişin en önemli unsurlarından olan ticari ilişkiler, yasalar çerçevesinde düzenlenmeye ihtiyaç duyar. İşte, temel amacı bunu sağlamak olan ticaret borsası, Borsa İstanbul ile benzer bir işleyiş göstermektedir.
Sağladığı faydalar bakımından hem yatırımcıya hem de piyasalara fayda sağlayan bu kurumlar, çeşitli emtiaların el değiştirmesine aracılık eder. Alıcı ve satıcıyı buluşturarak daha düzenli ve kurallara bağlı bir ticari hayat sunar.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) bağlı olan bu kuruluşlar, geçmişten günümüze kadar merak uyandırmıştır. Aşağıda, ticaret borsası nedir ve ne iş yapar gibi soruları yanıtladık;
Ticaret Borsası Nedir?
Ticaret borsası, hisse senetlerine yapılan yatırımlar gibi gerçek malların el değiştirmesi sonucu oluşan piyasayı kontrol eden ve aslında ticari hayatı kolaylaştırmayı amaçlayan kuruluşlardır. Bu kuruluşlar, arz ve talep dengesi sonucunda oluşan fiyatlar altında alıcı ve satıcıları buluşturarak ticari hayatın aktif bir şekilde işlemesine yardımcı olur.
Tanımından da anlaşılacağı gibi ticaret borsaları, ticari hayatta çok büyük rol oynarlar. Öyle ki bu kurumların en önemli işlevlerinden biri piyasada yer alan ürünlere sahip olan satıcılar ile o ürünleri almak isteyen alıcıları buluşturmaktır. Bu sayede, satıcılar en iyi fiyattan ellerindeki ürünleri hızlı bir şekilde satabilirken, alıcılar da alacakları ürün için satıcı bulamama gibi sorunlardan kurtulur.
Ticaret borsaları, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) bağlı kuruluşlardır. Ülkemizde ihtiyaç halinde yerleşim birimlerine ticaret borsası açmak gibi görevler TOBB’a aittir.
Alım – satım faaliyetlerini düzenlemek ve bu faaliyetlerin sorunsuz bir şekilde yürütülmesini sağlamakla görevli olan bu kurumlar, tüm bunları yasalar çerçevesinde yapar.
Ülkemizde şuan aktif halde çalışan 113 tane ticaret borsası bulunmaktadır. Bunlar TOBB tarafından sürekli denetlenir. Ayrıca bu sayı sabit değildir ve olası bir gereksinim halinde farklı bölgelere yeni ticaret borsaları kurulabilir.
Ticaret Borsalarının Görevleri Nelerdir?
Ticaret borsalarında alınıp satılan mallar için kanun tarafından belirlenmiş kıstaslar mevcuttur. Ancak bu kıstaslara uyan ürünler, ticaret borsalarında alınıp satılan ürünler içerisine dâhil edilebilir.
Kanunun belirlediği ölçütler ise genellikle ürünün kolay alınıp satılabilmesi, ürünün çabuk bozulmayacak bir ürün olması ve belirtilen ürün için rekabetin mevcut olması çerçevesindedir. Bu kıstaslara uyan ürünlere sahip olan tüccarlar, ticaret borsalarına başvurarak üye olabilir ve böylelikle ürünlerine kolaylıkla alıcı bulabilir.
Ticaret borsalarında yer alan bir ürünün rekabetinin çok olması şartı, o ürünün satılmasını kolaylaştırmak amacıyla konulmuştur. Dolayısıyla ticaret borsasının ürünlerin kabulü için koyduğu bu şart, bu kuruluşların alım ve satım işlemlerini kolaylaştırdığının kanıtı olabilecek niteliktedir.
Sözünü ettiğimiz tüm bu görevler, ticaret borsalarını vazgeçilmez hale getirmiş ve bu borsalara olan talebi gün geçtikçe artırmıştır. Zaten her geçen gün, il ve ilçe merkezlerinde ticaret borsası ihtiyacının artması da bu yüzdendir.
Ticaret Borsasının Yararları
Ticaret borsaları, kuruluş amaçları doğrultusunda üyelerine çok daha kolay işleyen bir ticari hayat sunar. Sağladığı faydaları incelerken ticaret borsalarının ne olduğunu, neyi amaçladığını ve ticari hayat ile ilgili ne gibi düzenlemeler yaptığını anlamak mümkün olacaktır.
Ticaret borsalarının en önemli faydası aslında devlete olan desteğidir. Bu borsalar yaptıkları aktivitelerle devlete direkt olarak maddi yardımda bulunmasalar bile, işleyişleri açısından devlet ekonomisine oldukça faydalıdırlar.
Örneğin, ticaret borsaları sayesinde çiftçilerin ellerindeki malların gerçek değerleriyle başka alıcılara ulaşması, devletin tarım sektörüne yaptığı destekleme yatırımlarını azaltarak bütçeye olumlu bir katkı sağlar.
Ticaret borsalarının olmadığını düşünürsek, çiftçilerin elindeki mallara kendi imkanlarıyla alıcı bulması gerekebilirdi. Bunun yanı sıra devlet, çiftçileri mağdur etmemek adına çiftçinin elindeki malları alarak ihtiyacı olan başka alıcılara dağıtmak durumunda kalabilirdi.
Böyle bir işleyiş, devletin ekonomik kaynaklarında olumsuz bir etkiye yol açardı ve tarım sektöründe çalışmakta olan insanlar yeterli kar edemedikleri için işlerini bırakma noktasına gelebilirlerdi. Dolayısıyla, ticaret borsalarının özellikle tarım sektörü için önem ve faydaları oldukça fazladır.
Elbette ticaret borsalarının devlete olan desteği yalnızca yukarıdaki örnekle sınırlı değildir. Şöyle ki; bu kuruluşların kontrolünde yapılan her alış ve satış işleminin ticaret borsasına tescil işlemi yapılması zorunludur. Bu da demektir ki; tescil edilen ticari işlemlerden kaynaklanan vergiler eksiksiz olarak devlete ödenmektedir.
Ancak ticaret borsalarının olmadığı bir durumda, kayıt dışı alım ve satım işlemlerinin oldukça fazla olacağını ve devletin bu işlemlerden maddi anlamda zarar görebileceğini tahmin etmek zor değildir.
Dolayısıyla devletin aldığı KDV gibi vergiler, ticaret borsaları sayesinde kaybolmadan devletin kasasına gider.
Devlet ile ticaret borsaları arasındaki ilişki elbette tek yönlü değildir. Ticaret borsaları devlete oldukça fazla katkıda bulunurken, devletin de ticaret borsalarına katkıları mevcuttur.
Ticaret borsasında yapılan tescil işlemlerinde, devlet yapılan işlem sonucunda aldığı stopaj vergisinde indirim yapmaktadır. Bu borsalara kayıtlı olmadan yapılan bir ticari işlemde alınan verginin yüksek olması, yatırımcıların ticaret borsalarını tercih etme sebepleri arasında yer alır.
Dolayısıyla, ticaret borsaları sayesinde alım ve satım yapmakta olan yatırımcılar ödedikleri vergi miktarında ciddi derecede azalma görürler. Bu durum, ticari hayatın ticaret borsaları sayesinde daha da hareketlenmesini sağlamıştır.
Ticari hayatın kolaylaşmasına da katkıda bulunan ticaret borsaları üreticiler açısından da oldukça faydalıdır. Öyle ki üreticiler, ticaret borsalarının yokluğunda normal şartlarda ellerindeki malları satmak üzere pazar aramak durumundaydılar.
Ancak büyük miktarlardaki ürünlerin satılması için alıcı bulamama durumu, hem zarar etmelerine neden olmakta hem de yaptıkları işlerden vazgeçmelerine sebep olmaktaydı.
Ancak ticaret borsalarının gelişimi ile birlikte, çok geniş bir alıcı pazarı yaratılmış ve üretilen ürünlerin üreticilerin elinden hızlıca çıkması sağlanmıştır. Aynı zamanda üreticilere yeni ürünler üretmek için maddi imkân oluşturulmuştur.
Son olarak, alım ve satım işlemlerinden kaynaklanan sorunlar her zaman yaşanabilir. Öyle ki bireysel olarak ticaret yapıldığında dahi mutlaka bir takım sorunlarla karşılaşılır. Ancak bireysel işlemlerde bu sorunları çözmek oldukça uzun sürer ve sonuç alınabileceğinin de bir garantisi yoktur.
Oysa ticaret borsaları sayesinde ikili anlaşmazlıklar kolaylıkla sonuca bağlanabilmektedir. Ticaret borsası üyeleri arasında yaşanan sorunlar, vakit kaybedilmeden hakem heyeti sayesinde çözüme kavuşturulur. Bu durum, ticari hayatın hızlı ve eksiksiz işlemesi açısından oldukça önemlidir.
Ticaret Borsası Neden ve Nasıl Kurulur?
Düzensiz ticaret hayatını önlemek ve işlemlerin daha güvenilir yürütülmesini sağlamak amacıyla, borsanın bir türü olan ticaret borsaları kurulmuştur.
Bu kurumlar, yer aldığı bölgelerde serbest bir rekabet düzeni yaratmak amacıyla faaliyet gösterirler. Aynı zamanda genellikle tarımsal ürün olmak üzere ürünlerin üretimi, tüketimi ve pazarlanmasını kolaylaştırırlar. Yasal bir piyasa olduklarından buradaki tüm işlemlerin kaydı tutulur.
Tarımsal emtia yatırımı hakkında detaylı bilgi almak için ilgili içeriğimize göz atabilirsiniz.
Ülkemizde farklı yerleşim merkezlerine kurulmuş bu borsalar, ihtiyaç olduğunu düşünmeniz halinde TOBB’a yapacağınız başvuru ile bulunduğunuz bölgeye kurulabilmektedir.
Eğer, bu kurum kapsamına giren emtia ya da diğer malların ticaretini yapıyorsanız, ticaret borsasına üye olmak zorundasınızdır. Gerçek ya da tüzel kişilerin kaydı gerçekleşir.
Konu hakkında daha detaylı bilgi için TOBB’un resmi web sitesindeki bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Ticaret Borsasının Özellikleri Nelerdir?
Görev ve faaliyet alanları bakımından pek çok özelliği bulunan ticaret borsaları, kurumsal bir piyasa olan borsalar ile benzerlik gösterir. Örneğin, borsadaki tek fiyat oluşumunun sağlanması bu kurumlar için de aynı şekilde geçerlidir.
Yine borsa ile benzer şekilde fiyat oluşumları arz ve talep değişkeni baz alınarak belirlenir. Fiyatlar burada tespit, tescil ve ilan gibi işlemlerden geçer. Borsaya kote olmak şartıyla, alıcı ve satıcılar karşılaşır ve bu şekilde alım – satım gerçekleşir.
Daha önce de belirttiğimiz gibi belli kurallara bağlı olarak yürütülen işlemler, kuralların dışına çıkılması gibi bir durumda durdurulur. Yani, burada yasal olmayan işlemler gerçekleştirilemez.
Neticede ürünlerin daha kolay bir şekilde satılmasını kendine görev edinmiş bu kurumlar, belli bir rekabet düzeyi yaratmayı hedefler. Bu sayede ise piyasanın likidite akışı hızlanır.
Deneyimli veya deneyimsiz tüm yatırımcılara fiyat hareketleri hakkında objektif bilgiler sunan bu kurumlar, faydalı bir yol gösterici konumundadır. Ticari ortamların olmazsa olmazı güven iken, bu kuruma duyulan ilgi her geçen gün artmaktadır.
Özellikle emtia fiyatlarının olması gerekenin çok üstünde veya altında olması gibi durumlar, yatırımcının güvenini kırmakta ve aynı zamanda maddi hasara yol açmaktadır. Bu anlamda yatırımcıya gerçek fiyatlar sunmasından ötürü çok avantajlıdır.
Alıcılar, satıcılar, çiftçiler, tüccarlar, ihracatçılar ve hatta sanayiciler tarafından kullanılan ticaret borsaları, istikrarlı bir fiyat oluşumu sağlar. Bunun yanında çok sayıda alıcı ve satıcı seçeneği sunulur. Böylelikle ihtiyaç duyulan ürün, ihtiyacı olan tarafa usullere uygun biçimde ulaştırılır.
Sonuç
İçeriğimizde; ticaret borsasının ne olduğunu, görevlerini ve ticari hayatta rol alan yatırımcılara ne gibi katkılar sağladığını inceledik.
Uzun yıllardır gelişen ticari ilişkileri düzenleyecek, ilgili yasalar kapsamında ticari ürünlerin el değiştirmesi süresince alıcı ve satıcılara yol gösterecek kurumlara ihtiyaç duyulmuştur. Aynı zamanda borsaya dahil olan ürünlerin fiyatlarını arz ve talep çerçevesinde belirleyecek ve satılmasında öncü olacak yerlere de gereksinim vardır.
Ticaret borsaları da genellikle tüccarlardan oluşan ve belirtilen ihtiyaçlara cevap vermek üzere kurulmuş olan kurumların genel adıdır.
Hisse senedi alıp satan yatırımcıların bildiği gibi hisse senetleri fiyatları arz ve talep dengesinin sonucunda oluşur. Benzer şekilde ticaret borsalarında da satılan ürünlerin fiyatları arz ve talep dengesinin sonucudur. Ancak Borsa İstanbul’da el değiştiren varlıklar şirketlere ait hisse senetleridir.
Ticaret borsasında ise el değiştirenler hisse senetleri değil, çoğunluğu tarım ürünlerinden oluşan gerçek mallardır. Bu alanda ticaret yapanların güven esasına dayalı olarak faaliyetler gerçekleştirmesini sağlamak, bu kurumların görevlerindendir.
