Hisse senetlerinin el değiştirmeye başlamasıyla doğan borsalar, 15. yüzyıldan günümüze kadar gelişim ve değişimlerle varlığını sürdürmüştür. Zaman içinde işlem hacimleri de artınca bu tarz alım – satımların daha güvenli bir ortamda yapılması bir mecburiyet haline gelmiştir.
Borsa binalarının kurulması fikri de söz konusu ihtiyaçla ortaya çıkmıştır. Önceleri sokaklarda ya da kahvehanelerde yapılan işlemler, bu binalar sayesinde kayıt altına alınarak gerçekleşme fırsatı bulmuştur.
Menkul kıymetlerin el değiştirmesi amacıyla bir araya gelen alıcı ve satıcının bulunduğu ortam oldukça önemlidir. Aşağıda, görkemli yapılarıyla dünyanın önde gelen borsa binalarını tanıyacağız;
İlk Borsa Binası
İlk organize borsa binası Belçika’nın Anvers şehrinde 1487 yılında kurulmuştur. Anvers günümüzde de önemli ve tarihi bir liman kentidir. Ayrıca Anvers Borsası, o dönemlere göre oldukça görkemli salonu ile önemli iş adamlarını misafir edebilir konumdadır.
Anvers’in ardından 1602 yılında Amsterdam Borsası kurulmuştur. Anvers Borsası’na rağmen dünyanın ilk borsa binası olarak kabul edilmektedir. Yani kısacası onun yerini almıştır.
Tarihin ilk borsa işlemlerinin pazar ve panayırlara dayandığı bilinmektedir. Bu pazarlar, tarım ürünlerinin fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalardan dolayı zarar gören tüketici ve üreticilerin ortak çalışması sonucunda doğmuştur.
Bu pazarlar sayesinde tarım ürünlerinin fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalardan olumsuz etkilenmenin önüne geçilmiş ve aynı zamanda üreticilerin ürünlerini pazarlayacakları güvenli yerler de oluşturulmuştur.
Anvers ve Amsterdam gibi iki önemli borsanın kurulmasının ardından Avrupa’da çeşitli yerlerde borsaların açıldığı ve daha sonraları tüm dünyaya yayıldığı bilinmektedir. Lyon borsası ve Toulouse Borsası da ilk kurulan borsalar arasında yer almaktadır.
New York Menkul Kıymetler Borsası
Dünyanın en büyük borsası niteliğine sahip olan New York Menkul Kıymetler Borsası (New York Stock Exchange – NYSE), aynı zamanda görkemli bir binaya da sahiptir. Amerika borsaları grubunda yer almaktadır.
Wall Street’te bulunan söz konusu menkul kıymetler borsası, tarih boyunca birçok önemli borsa olayına da şahit olmuştur. 8 Mart 1817 yılında kurulmuştur ve 2010 yılının Kasım ayı itibariyle 13.39 trilyon dolar değerindeki hisse senedine ev sahipliği yaparak dünyanın en büyük borsası unvanını kazanmıştır.
Wall Street’te bulunan binasına 1903 yılında taşınan New York Menkul Kıymetler Borsası’nın bir girişi de 18 Board Street’te bulunmaktadır. Günümüzdeki konumu da aynıdır. Tarihi boyunca geçirdiği birçok krizin üstesinden gelmeyi başarmıştır.
Eylül 1929’da başlayan Wall Street Çöküşü (bilinen adıyla Great Crash), dünyaya etkileri ve sonuçları bakımından en şideetli borsa çalkalanması olarak bilinmektedir.
Öyle ki Dow Jones Endeksi’nin önemli derecede aniden gerilemesi tüm yatırımcıların büyük bir panik yaşamasına neden olmuştur. Borsada meydana gelen bu büyük çalkalanma 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nı tetiklemiştir.
1979 yılında NYSE bünyesinde yavru bir firma olarak New York Futures Borsası (NYFE) oluşturulmuştur. Borsada futures işlemleri bu bünyede gerçekleştirilmeye başlanmıştır ve kısa sürede de büyük bir başarıyı yakalamıştır.
Günümüzde ise NYSE büyük başarılar ile dünyanın en önemli şirketlerinin hisse senetlerini bünyesinde barındırmaktadır. NYSE’nin en büyük rakibinin Nasdaq Borsası olduğu bilinmektedir.
NASDAQ Borsası
Nasdaq Borsası (National Association Securities Dealers Automated Quatations) dünyanın en büyük ikinci borsası olarak bilinir.
Dünyanın en ünlü teknoloji şirketlerinin hisse senetlerini barındıran borsa, resmi bir düzenleyicisi olmayan tezgahüstü piyasalarda işlem gören menkul kıymetlerin alım – satım fiyatlarının otomatik bilgi ağı aracılığıyla gösterildiği özel bir borsadır.
Bünyesinde taşıdığı teknoloji hisseleri nedeniyle de dünyanın teknoloji borsası olarak bilinmektedir. 1971 yılında Amerika’da kurulan borsa, ilk elektronik borsa olma özelliğini taşır.
NASDAQ hisse senetlerinin alım – satım işlemlerinden daha çok hisse senetleri fiyatlarının bulunduğu elektronik bir ilan panosu işlevi ile alıcı ve satıcıları bir araya getirir.
Londra Menkul Kıymetler Borsası
Londra Borsası, London Stock Exchange Group’un bir parçasıdır. 2010 yılının Ağustos ayında ulaştığı 2.63 trilyonluk değer ile Avrupa’nın en yüksek işlem hacmine sahip borsası niteliğini taşır.
Söz konusu borsa, hisse senedi ticaretinde doğan iki finansman ihtiyacından dolayı kurulmuştur. Bu ihtiyaçlardan birisi, Londra’da hisse ticaretini yapan Muscovy Company adındaki şirketin Rusya’nın kuzeyinde bulunan Beyaz Deniz üzerinden Çin’e ulaşmak istemesidir. İkinci finansman ihtiyacı ise Doğu Hindistan Kumpanyası adlı şirketin Hindistan ve Doğu girişimidir.
Londra Borsası’na üye olabilmek için önceleri İngiliz olma zorunluluğu bulunmaktaydı. Daha sonra 1970 yılına gelindiğinde bu zorunluluk ortadan kaldırılmıştır. İlk yabancı borsa üyesi ise Mısırlı iş adamı Prens Abbas Hilmi olarak bilinmektedir.
Üzerinde “Dictum meum pactum” yazan Londra Borsası arması 1923 yılında oluşturulmuştur. Tarihi olarak borsaya düzenlenen en önemli saldırı ise IRA Saldırısı’dır. 20 Temmuz 1990 yılında ziyaretçi galerisinde bulunan erkekler tuvaletinde IRA tarafından bombalı saldırı gerçekleşmiştir.
Euronext Borsa Binaları
Euronext, 2000 yılı Eylül ayında Paris, Amsterdam ve Brüksel borsalarının tek çatı altında birleşmesi ile kurulmuştur. Merkezi Paris’te bulunan Euronext, Avrupa’yı kapsayan bir finans kurumu olarak kabul edilir.
Euronext, 2006 yılında 2.9 trilyon dolarlık işlem hacmi yakalayarak dünyanın en büyük 5. borsası unvanını kazanmıştır.
2002 yılına gelindiğinde Euronext bünyesine Lizbon Borsası da katılmıştır ve ardından Lizbon Borsası’nın adı Euronext Lizbon olarak değiştirlmiştir. 2006’da ise New York Borsası ile birleşme gerçekleştirilmiş ve NYSE Euronext kurulmuştur.
Euronext Paris
Fransa’nın menkul kıymetler borsasıdır ve genellikle Paris Borsası olarak bilinmektedir. Daha öncede belirttiğimiz gibi Euronext’in merkezi olarak kabul edilmektedir. Euronext Paris’in gösterge endeksi CAC – 40 endeksidir.
Tarihi Paris Borsası’na ait olan binanın önü Place de la Bourse olarak geçmektedir. Binanın yapısında ise dev sütunlar göze ilk çarpan detay olmaktadır. Oldukça eski yapısıyla Paris ziyaretçilerinin ilgi odağıdır.
Euronext Brüksel
Brüksel Menkul Kıymetler Borsası (Brussel Stock Exchange – BSE) olarak bilinmektedir ve 1801 yılında Napolyon kararnamesiyle Belçika, Brüksel’de kurulmuştur.
Borsa binası, 1868 – 1873 yılları arasında Neo – Rönesans ve İkinci İmparatorluk mimarisinin yansıtıldığı unsurları içeren görkemli bir yapıya sahiptir.
Euronext Amsterdam
Amsterdam Menkul Kıymetler Borsası, Euronext bünyesi kapsamına girmesiyle Euronext Amsterdam adını almıştır. Daha önce de belirttiğimiz gibi burası dünyanın kabul edilen en eski borsasıdır.
Ducth East India Şirketi’nin tahvil ve hisse senetlerinin basımının yapıldığı 1602 yılında kurulmuştur. 1978 yılında futures ve opsiyon sözleşmeleri de kullanılmaya başlamıştır ve 1983 yılında da gösterge endeksi EOE Index (The European Option Exchange) olarak belirlenmiştir.
Euronext Lizbon
Portekiz’de bulunan Lizbon Menkul Kıymetler Borsası’nın Euronext bünyesine dahil olması sonucunda aldığı isimdir. 1769 yılında Bolsa de Valores de Lisboa (Lizbon Menkul Kıymetler Borsası) olarak kurulmuştur.
1891 yılında ise Bolsa de Valores do Porto (Porto Menkul Kıymetler Borsası) kurulmuştur. 25 Nisan 1974 yılında ise National Salvation Junta tarafından iki borsa da askeri darbe sonucunda kapatılmıştır.
1990 yılında Lizbon Borsası yeniden yapılandırılmış ve Porto Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası kurulmuştur. Lizbon Menkul Kıymetler Borsası, 2002 yılında Euronext Lizbon adıyla yeniden canlanmıştır.
Tokyo Menkul Kıymetler Borsası
Tokyo’da bulunan borsa, Asya kıtasının piyasa değeri anlamında en büyük borsasıdır. Aynı zamanda Nasdaq Borsası ile birlikte dünyanın en büyük ikinci borsası olma niteliğini de taşır.
2019 yılı itibariyle toplam piyasa değeri 5,67 trilyon dolara ulaşmıştır. Tokyo borsasının sahibi olarak da Japan Exchange Group şirketi bilinmektedir.
Tokyo Borsası’nın gösterge endeksleri ise; Nikkei 225 ve TOPIX endeksleridir.
Frankfurt Menkul Kıymetler Borsası
Almanya’nın Frankfurt am Main kentinde bulunmaktadır. Dünyanın en önemli borsalarından birisidir ve Avrupa’nın en büyük iki borsası olan Londra Borsası’ndan sonra en büyük borsası olarak bilinir.
Uluslararası anlamda Almanya Borsası olarak da bilinir. En önemli borsa endekslerinden olan DAX (Alman Birleşik Borsa Endeksi) gösterge endeksidir. DAX, Almanya ekonomisinin barometresi olarak kabul edilmiştir ve 30 önemli Alman şirketinin hisse senedi fiyatlarını yansıtan ana endekstir.
Frankfurt Borsası’nın tahvil ve döviz işlemlerindeki düzenini sağlayan garantör görevini Deutsche Börse AG üstlenmiştir. Tamamen elektronik bir sistemden oluşan Xetra ticaret tabanlıdır. Frankfurt Borsası bu taban ile dünyanın en yüksek cirolu spot piyasasını yönetmektedir.
Şanghay Menkul Kıymetler Borsası
Çin – Şanghay merkezli borsa, 1990 yılında kurulmuştur. Şanghay Menkul Kıymetler Borsası’nın (SSE) piyasa değeri 2018’in Nisan ayı itibariyle 5,5 trilyon dolara ulaşmıştır.
İşlem hacmi ise yarım trilyon dolardır. SSE Composite gösterge endeksidir. Şanghay Borsası, dünyada piyasa değeri anlamında 5. en büyük borsa olarak kabul edilmektedir.
Zürih Borsası
Zürih Borsası (SIX Swiss Exchange), İsviçre’nin Zürih kentinde bulunmaktadır. Bu borsada İsviçre devlet tahvilleri ve hisse senetlerinin yanı sıra vadeli işlem ve opsiyon borsası görevi de yapılır.
Zürih Borsası, 1995 yılında tamamen elektronik sisteme geçiş yapmıştır. Borsanın sahibi olarak da Eurex bilinmektedir. Aynı zamanda dünyanın en büyük vadeli işlem ve opsiyon borsasının Alman ortağı Deutsche Börse de borsanın sahiplerden birisidir.
Ülkemiz Borsası: Borsa İstanbul
5 Nisan 2013 tarihinden itibaren Borsa İstanbul adıyla anılan ülkemiz borsası, üç önemli borsanın birleşiminden meydana gelmektedir.
1985 yılında kurulan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), 2005 yılında faaliyet göstermeye başlayan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), 1995 yılında kurulan İstanbul Altın Borsası (İAB) ülkemizin 3 önemli ve başarılı borsası unvanını kazanmıştır.
Uluslararası anlamda daha büyük başarılara imza atılması amacıyla bu üç borsa 5 Nisan 2013 tarihinde Borsa İstanbul (BIST) çatısı altında toplanmıştır.
Borsa İstanbul AŞ. yönetim kurulu başkanlığını 21 Ekim 2019’dan bu yana Mehmet Hakan Atilla yürütmektedir.
İMKB’ye ait olan endekslerin isimleri de değiştirilerek BIST 100, BIST 30 olarak kabul edilmiştir. Beklendiği üzere borsa başarılı bir şekilde faaliyet göstermeye başlamasının ardından tarihi bir rekor olan 92 bin seviyesine ulaşmış ve NASDAQ OMX ile stratejik ortaklık anlaşması imzalanmıştır.
Sonuç
Neredeyse ticaretin yapılmaya başlanmasından bu yana varlığını sürdüren borsalar, oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Bu tarihe ışık tutan da hiç şüphesiz borsa binalarıdır.
Bilindiği gibi borsalar dünya ekonomisinin nabzını tutarken, borsa binaları da ihtişamlı yapılarıyla bizleri etkilemektedir. Her ülkenin kendi mimarisini ve bulunduğu şehrin izlerini taşıyan bu binalar, ekonomik kültürün en temel yapı taşları olmuşlardır.
Bu içeriğimizde, sizlere dünyanın en önemli borsa binalarını tanıtmak istedik.
Okurlara Sorular
- Dünyanın en görkemli borsa binalarını nasıl buldunuz?
- En beğendiğiniz borsa binası hangisi oldu?
- Ülkemizin borsa binası hakkındaki görüşleriniz nelerdir?
- Sizce de dünya borsa binaları ile karşılaştırıldığında, İstanbul kültürünü ve ticari tarihini yansıtan bir borsa binasına sahip olmamız gerekmiyor mu?
Muhteşem içerik üretmişsiniz.
Amerikanınkiler çok güzelmiş.
Muhteşem bir yazı. Gerek kullandığınız görseller, gerekse verdiğiniz bilgiler gerçekten muhteşem. Özellikle eski Avrupa mimarisini yansıtan euronext’in borsa binalarına resmen hayran kaldım.