Yatırım yapmak dendiği zaman bazılarımız forex piyasasını bazılarımız borsayı düşünürüz. Elbette bu yatırım amaçlarına göre farklılık göstermektedir. Bu konuda bir ortak nokta belirlemek gerekirse işlem gören yatırım araçlarından bahsedebiliriz. Çünkü iki piyasada da ortak yatırım araçları bulunmaktadır. Peki, bu yatırım araçlarının, bu piyasalarda nasıl işlem gördüğünü düşündünüz mü? Aynı şekilde aklımıza gelen her malın, rastgele bu piyasalarda işlem gördüğünü mü sanıyorsunuz?
Elbette bu piyasalarda gördüğünüz yatırım araçları rastgele işlem görmüyor. Yani bildiğiniz bir markanın, hisse senedinin işlem görmesi için borsaya kote olması yani kayıt edilmesi gerekmektedir. Tahmin edeceğiniz gibi bu kaydında bazı şartları bulunmaktadır. Kotasyon kelimesi de buradan doğmuş bir kavramdır ve finans piyasalarında yatırım yapan herkesin karşısına çıkacaktır. Bu nedenle bilmeniz oldukça önemlidir.
Şimdi sizlere hem borsa hem de forexte kotasyon kavramının ne ifade ettiğinden bahsetmek istiyoruz:
Borsada Kotasyon Nedir?
Borsada kotasyon tanımı şu şekilde yapılmaktadır; borsalarda işlem görmesi istenen sermaye piyasası araçlarının, gerekli koşulları sağlaması durumunda kendi kategorisindeki pazar listesine kayıt edilmesi ve işlem görmesinin kabulüdür. Bu tanımı biraz açacak olursak; bir A şirketinin hisse senetlerinin borsada işlem görmesi talep edildiği zaman, kotasyon mevzuatında yer alan şartları karşılayıp karşılamadığı araştırılır. Eğer bu şartları sağlıyorsa hisse senetleri borsaya kaydedilir ve yatırımcı işlemlerine açılır.
Kotasyon işlemi literatürde “listing” olarak ifade edilmektedir. Menkul kıymetler borsalarında, sahiplerine ortaklık veya alacaklılık hakkı veren menkul kıymet ve sermaye piyasası araçlarının, ilgili pazarlara kote edilip sürekli işlem görmesi anlamında gelmektedir. Kote edilmeyenler ise ilgili borsa pazarlarında kote edilip sürekli işlem görebilmektedir. Yani kote edilmeyen menkul kıymetler için özel pazar pazarlar oluşturulmuştur ve ancak buralarda işlem görürler. Bu özel pazarlara ise kot dışı pazar denmektedir.
Borsada Kotasyon Nasıl Yapılır?
Menkul kıymetler borsasında, alım – satıma konu olacak sermaye piyasası araçlarının, ilgili borsa yönetmeliğinde işleyiş esaslarına göre belirlenen pazarlara kote edilmesi şarttır ve yalnızca o pazarda işlem görürler. Aynı zamanda borsa kotuna alınacak bir sermaye piyasası aracının, sahiplerine eşit haklar vermesi gerekmektedir. Yani yönetime katılma, oy kullanma, kardan pay alma bakımından farklı haklara sahip ortaklık hakkı taşıyan menkul kıymetler, aynı pazarda işlem göremezler.
Kotasyona konu olacak ve borsada işlem görecek olan menkul kıymetler, Borsa İstanbul Kotasyon Yönetmeliği ve 29.3.2014 tarihli 28956 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan yönetmeliğin 6. maddesinde belirlenmiştir. Buna uygun şartları sağlayan menkul kıymetler borsada işlem görmektedir. Bahsi geçen bu yönetmelik ile kotasyon koşulları belirlenmiş menkul kıymetler dışında kalanların kotasyonu ile ilgili esas ve usuller ise SPK’nın onayı ile Yönetim Kurulu tarafından belirlenmektedir.
Hisse senetlerinin, ilk defa borsa kotuna alınmasına ilk kotasyon denmektedir. Bunun yanında borsa kotunda bulunan bir şirketin sermaye artırımı nedeniyle yeni ihraç ettiği hisse senetlerinin kotasyonuna ise ilave kotasyon denir. Yani bedelli ve bedelsiz sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilecek olan payların borsaya bildirilmesi demektir. Burada bilmeniz gereken en önemli nokta, borsa kotunda bulunmayan bir şirketin hisse senetlerini alıp satamamanızdır. Yani borsada işlem yaptığınız, alıp sattığınız hisse senetlerinin hepsi borsa kotunda bulunan şirketlere aittir. Aynı zamanda bir şirketin borsaya kote edilmesi, şirkete ait hisse senedinin borsa tarafından tanınması anlamına gelmektedir. Hisse senetlerinin borsaya kote edilmesi hakkında bilgi için tıklayın.
Kotasyona Konu Olacak Sermaye Piyasası Araçları
Borsa İstanbul Kotasyon Yönergesi’nde yer alan koşulları taşıyan sermaye piyasası araçları, Yönetim Kurulu’nun kararı ile borsa kotuna alınabilir. Yönetim Kurulu, SPK’nın onayıyla birlikte sermaye piyasası araçlarının türüne, işlem göreceği pazara, piyasaya, sisteme, platforma göre; ayrıca ihraççı ve ihraçtan alım yapacak yatırımcılara göre farklı kota alım şartları belirlemektedir.
Borsa İstanbul yönergesinde kotasyon şartları belirlenen sermaye piyasası araçları dışında kalanların kotasyonu ile ilgili usuller ise SPK onayı ile Yönetim Kurulu tarafından belirlenmektedir.
Bir ortaklığa ait halka arz edilmiş paylar, ilgili pazarda esas olarak aynı sırada işlem görmektedir. Farklı haklara sahip ortaklık payları bulunuyorsa, her biri için aynı pazarda ayrı işlemler açılmaktadır.
Dünya Borsalarında Uygulanan Kotasyon Şartları
Bildiğiniz gibi dünya üzerinde birçok borsa bulunmaktadır ve hemen hepsinin farklı esasları bulunmaktadır. Bu nedenle kotasyon şartlarında da değişiklikler görülmektedir. Dünya üzerindeki belli başlı büyük borsaların kotasyon kriterleri incelendiği zaman, sayısal ve sayısal olmayan kriterler olarak 2 grup oluştuğu görülmektedir.
Sayısal kriterler; şirketin özkaynak tutarı, karlılığı, işlem miktarı, piyasa değeri, ortak sayısı, faaliyet süresi, hisse senedinin piyasa fiyatı, halkın elinde bulunan hisse senedi sayısı ve halka açıklık oranı gibi kriterleri kapsamaktadır. Halka arz hakkında detaylı bilgi için tıklayın.
Sayısal olmayan kriterler ise; şirketin son 3 yıllık bağımsız denetimden geçmiş mali tabloları, içeriği borsalarca belirlenen işlem gören taahhütnamesinin şirketlerden talep edilmesi, ana sözleşmesinin sermaye piyasası kanunu ve borsa yönetmelikleri ile çelişen hükümler içermemesi, şirketin ürünlerinin mevcut ve potansiyel pazar imkanlarının genişliği, şirketin geleceğe ilişkin planlarının olumlu görünümü, yöneticilerin tecrübesi ve yeterliliği, şirketin yeni ürün sunma ve keşfetme kabiliyeti gibi kriterlerdir.
Forex’te Kotasyon Nedir?
Forex piyasasında kotasyon, piyasa fiyatı olarak değerlendirilmektedir. Bulunulan zaman içerisinde fiyatlandırılmış olan para biriminin, geçerli olan fiyat dönüştürme oranıdır. Ayrıca forexte kotasyon, genel olarak bir döviz çifti yani parite üzerinden verilmektedir. Örneğin EUR/USD paritesi için bir kotasyon verilmektedir. Parite hakkında detaylı bilgi için tıklayın.
Forex piyasasında kotasyonlar sürekli olarak iki farklı fiyat üzerinden oluşmaktadır. İlk fiyat daima satışı fiyatını (bid); ikinci fiyat ise daima alış fiyatını (ask) ifade etmektedir. Aşağıdaki resim sayesinde bu konuyu daha iyi anlayabilirsiniz:
Bir parite için kotasyon, 1/10.000 hassasiyetindedir. Yani ondalık kısmının 4. rakamına kadar verilir. Buna ek olarak 1/100 hassasiyetle yani ondalık kısmının 2. rakamına kadar kotasyonu yapılan dövizler de bulunmaktadır. Örneğin Japon yeni paritelerinde bu şekildedir.
Bildiğiniz gibi forex piyasasında fiziki olarak bir alım – satım (değiş – tokuş) olmamaktadır. İşlemler fiyatlarda meydana gelen değişimler üzerinden gerçekleşme ve işlem sonucunda bir malın fiziki olarak değişimi söz konusu değildir. Bu fiziki olmayan değiş – tokuş nedeniyle aracı kurumların herhangi bir zamanda farklı alış veya satış fiyatı olabiliyor. Bu farklı fiyatlar, forex piyasasında kotasyon olarak adlandırılmaktadır. Bir aracı kurumdan alım işlemi yaparken size en uygun fiyatı vereni görebilmeniz için kotasyonlar oldukça önemlidir. Kotasyonlar sayesinde karşılaştırma yapabilirsiniz ve en iyi alış fiyatını teklif eden aracı kurumu belirleyebilirsiniz.
