Borsada Devre Kesici Nedir? Ne İşe Yarar?

Birikimlerini borsada değerlendirmek isteyen kişilerin en çok ihtiyaç duyduğu şey güvenli bir ortamdır. Ne yazık ki zaman zaman kötü niyetli kişiler hisse senetlerinin fiyatlarında değişiklik yapabilmektedir. Borsa İstanbul, tam da bunun için önlemler alarak çeşitli kural ve düzenlemeler getirmiştir.

Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%

Sözünü ettiğimiz bu uygulamalardan bir tanesi devre kesici uygulamasıdır. Böylelikle yatırımcıların hisse senedi alım satımlarında yaşanan olumsuz durumlar engellenmiştir. Yatırımcının yanı sıra piyasalar da koruma altındadır.

Özellikle çoğu kişi borsada para kaybetme riski yüzünden birikimlerini değerlendirmekten kaçınırken, devre kesici uygulaması bu kaygıları azaltan önemli bir uygulama konumundadır. Aşağıda, borsada devre kesici uygulamasına dair merak ettiklerinizi cevaplayacağız;

Devre Kesici Nedir?

Borsada devre kesici, her yatırımcının bilmesi gereken önemli bir konudur. Borsa piyasasında para kaybetme ihtimalini azaltmak ve yatırımcıların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlamak için Borsa İstanbul tarafından getirilmiş bir uygulamadır.

Devre kesici uygulamaya konmadan önce geçmiş yıllarda başka bir sistemin varlığı söz konusuydu. Otomatik Seans Durdurma Sistemi adlı bu uygulama, yine Borsa İstanbul tarafından getirilmişti. Bu yöntem ile yatırımcıların olası spekülasyonlara karşı korunması amaçlanmaktaydı.

2015 yılının son aylarına doğru kaldırılan Otomatik Seans Durdurma Sistemi’nin yerine 30 Kasım 2015’te borsada devre kesici uygulaması getirilmiştir. Her iki uygulamanın da benzer birçok yönü var olmakla birlikte, devre kesiciyle birlikte bazı kurallara son verilmiş ve alım-satım işlemlerine yeni düzenlemeler getirilmiştir.

İki sistemin de ortak özelliği, küçük yatırımcıları korumayı amaçlıyor oluşları ve mevcut kurallara aykırı işlemleri engellemeye çalışmalarıdır. Buradan da anlaşılacağı üzere Borsa İstanbul, getirdiği düzenlemelerle ve koyduğu kurallarla yatırımcıların güvenle işlemlerini gerçekleştirmesine yardımcı olur.

Hisse senetlerinin fiyatlarında düzenleyici bir görev üstlenen devre kesicinin, normal olmayan fiyat oynaklıklarını en aza indirmeye çabaladığından söz ettik. Peki, aşırı fiyat değişimleri nasıl oluşur?

Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%

Hisse senedi fiyatının Borsa İstanbul tarafından belirlenen eşik değeri aşmasıyla aşırı fiyat oynaklıkları gerçekleşmiş olur. Örneğin; bir hisse senedinin fiyatı çok kısa süre içerisinde 4,80 TL’den 4,45 TL’ye düşerse genellikle eşik değer aşılır.

Borsa İstanbul hisse senedinin daha hızlı değer kaybetmesini engellemek için harekete geçer ve gelen emirleri durdurur. Kısa bir süre o hisse senedi işlem görmez ve emir toplama işlemine geçilir.

Emir toplama durumu, borsada gün sonunda tek fiyattan işlem görmek üzere devre kesici uygulamasından etkilenen hisse senedinde uygulanmaya başlar. Böyle bir durum aslında yatırımcılar için oldukça önemlidir çünkü onlara fayda sağlar.

Devre kesici uygulaması sayesinde gelen satış emirleri bir süre ertelenerek, hissenin daha fazla değer kaybetmesi önlenmektedir. Tek fiyattan emir toplama sonrasında, hisse senedi normal işlemlerine yani çok fiyatlı işlemlerine devam eder.

Devre Kesici Uygulaması Nasıl Çalışır?

Devre kesici ile ilgili bilinmesi gereken birkaç önemli nokta vardır. Bunlardan bir tanesi, uygulamanın sadece sürekli işlem bölümlerinde devreye girmesidir.

Seans sonlarında uygulanan tek fiyattan işlem görme bölümlerinde kullanılmaz. Yani bir hisse senedinin fiyatında meydana gelen aşırı değişimler, sürekli müzayede bölümünde uygulanan devre kesici ile engellenebilir.

Hisse senetlerindeki aşırı fiyat değişimlerinin, Borsa İstanbul tarafından bir eşik değerle önlenmek istendiğini söylemiştik. Fakat bu eşik değerler belli kurallara göre belirlenir.

Öncelikle referans olarak alınan fiyat, hisse senedinin en son tek fiyat yöntemiyle belirlenen seviyesidir. Seans açılışlarında baz alınan tek fiyattan emirlerin gerçekleşmesi hisse senedinin işlem gördüğü son fiyat olarak ele alınır.

Bu fiyatlar üzerinden hesaplanan artı ve eksi %10 değerleri, eşik değerler olarak adlandırılır. Dolayısıyla bir hisse senedinin bu fiyatlara gelmesi ya da bu fiyatları aşması sonucunda devre kesici uygulamasına ihtiyaç duyulur ve tam da bu noktada başlatılır.

Hisse senetlerine verilen satış emirleri eğer serbest fiyattan verilmişse alıcı tarafında işlemler son kademeye kadar gerçekleşir. Normal şartlarda gerçekleşmeyen satış emirleri ise hisse senedini taban fiyatına kadar indirir. İşte, devre kesici ile hisselerin bu şekilde ani düşüş yaşaması engellenir.

Yeni sisteme geçilmesiyle birlikte taban ve tavan fiyatların günlük olarak belirleniyor oluşu, devre kesiciyi gerekli kılmıştır. Ayrıca %10’dan %20’ye yükselen aralık da uygulamaya ihtiyacı artıran bir başka etkendir.

Dolayısıyla hisse senedi ani satışlarının eşik değerine ulaşması halinde devreye giren devre kesici uygulaması, fiyatların hızlı bir şekilde değişmesini engeller. Ayrıca eşik değerine denk gelen emirlerin gerçekleşmesine izin verilmeyerek iptal edilmesi de yatırımcıların lehine olan bir durumdur.

Devre kesici uygulamaya girdiği takdirde, hisse senedinde 5 dakika boyunca emir toplama aşaması gerçekleştirilir. Bu süre zarfında emirler toplanır ve tek fiyat daha sonraki 2 dakikalık sürede belirlenir. Hisse senetleri oluşturulan bu tek fiyattan işlem görmeye başlar.

Bir başka deyişle devre kesicinin hisse senedindeki ani fiyat değişimlerini 7 dakika engellediğini söyleyebiliriz. Ancak, şu unutulmamalıdır ki devre kesici eğer seansın son on dakikalık bölümlerinde devreye girerse emir toplama süreci 10 dakikaya uzatılır.

Hisse senetlerinde mevcut olan rüçhan hakkı ve varantlar devre kesici uygulamasından etkilenmezler. Çünkü hisse senedinin fiyatında görülen duraksama, bunları etkilemez. Dolayısıyla yatırımcılar hisse senedine bağlı olan diğer yatırım araçlarında işlemlerine normal bir şekilde devam edebilir.

Devre kesici uygulaması başladığı anda, hisse senedinin fiyatı ne ise varantın fiyatı hisse senedi tekrar açılana kadar aynı kalır. Ancak böyle durumlarda varantlar ile yapılacak işlemlerde dikkatli olunmalıdır.Tek fiyat belirlenene kadar gönderilen emirler takip edilemeyeceği için varantlarda ani fiyat değişimleri görülebilir.

Devre kesici hakkında daha fazla bilgi edinmek için Borsa İstanbul’un resmi web sitesindeki ilgili kısma göz atabilirsiniz.

Devre Kesici Uygulaması Ne İşe Yarar?

Yazımızın buraya kadarki kısmında borsada devre kesici uygulamasının ne olduğundan, nasıl çalıştığından ve kurallarından bahsettik. Bunların yanında uygulamanın tam olarak ne işe yaradığını da bilmelisiniz.

Devre kesicinin temelde hisse senetlerinde görülen ani fiyat oynaklıklarının önüne geçtiğini daha önce belirtmiştik. Özellikle sığ hisselerde gerçekleşen ani fiyat değişimleri, bu uygulama sayesinde büyük oranda engellenir. Eğer bu uygulama olmasaydı, yatırımcılar karşılaştıkları fiyat oynaklıkları yüzünden büyük zararlarla karşılaşacaktı.

Örneğin, TUCLK hissesinde meydana gelen ani fiyat değişimleri yatırımcılar için oldukça risklidir. Saniyeler içinde hisse senedinin çok fazla değer kaybetmesi, yatırımcıların hisse senedini satmaya vakit dahi bulamamasıyla sonuçlanabilir. Bu, sıkça görülen bir durumdur.

Devre kesici böyle durumlarda devreye girerek, yatırımcıları korumayı amaçlar. Emir toplama aşaması olan 5 dakikalık süre, aslında yatırımcılara verilmiş bir fırsattır.

Belirlenen süre zarfında yatırımcıların düşünmek için daha fazla vakti olabilir ve dolayısıyla daha doğru kararlar verebilir. Buradan hareketle, devre kesici uygulamasının en önemli faydasının yatırımcılara sağladığı vakit olduğunu söyleyebiliriz.

Emir toplama aşamasında girilen emirlerin en çok işlem gerçekleşecek şekilde eşleştirilmesi de yatırımcılar için bir başka avantajdır. Çünkü bu sayede hisse senedinde gerçekleşen işlem hacmi daha fazla olur.

Aynı zamanda hem almak hem de satmak isteyen yatırımcılar için en uygun fiyattan işlem gerçekleştirilir. Özetle, devre kesici uygulaması Borsa İstanbul’un hedefleri doğrultusunda uygulamaya koyduğu, yatırımcıları korumaya yönelik önemli uygulamalardan biridir.