Her ülke kendi para biriminin değerini dolara karşı durumu üzerinden takip eder. Amerikan dolarında görülen dalgalanmalar ise sadece ABD’de değil, diğer ülkelerde de etkisini gösterir. Dolayısıyla doların değerini etkileyen faktörler sadece yatırımcılar tarafından değil, herkesçe takip edilir.
Para biriminin değersizleşmesi, ABD doları bağlamında bakacak olursak, diğer para birimine göre değerinin düşüşünü ifade eder. Çeşitli ekonomik faktörler, doların değer kaybetmesine neden olabilir. Bunlar arasında para politikası, enflasyon, döviz talebi, ekonomik büyüme ve ihracat rakamları gibi faktörler yer alır.
Şimdi bu faktörleri ve etkilerini inceleyelim:
Para Politikasının Dolara Etkisi
Amerika Birleşik Devletleri’nin merkez bankası olan Federal Rezerv (FED), doları güçlendirmek veya zayıflatmak için para politikaları uygular.
En basit düzeyde, gevşek para politikasının uygulanması, doları zayıflatır ve değer kaybetmesine neden olur. Eğer FED faiz oranlarını düşürürse veya tahvil alımı gibi parasal gevşetme önlemleri uygularsa gevşetme politikası izlediği söylenir.
Merkez bankaları faiz oranlarını düşürerek, yatırımcıları borç para almaya teşvik eder. Bunun için izlediği yol, gevşek para politikasıdır. Para politikası hakkında bilgileri buradan alabilirsiniz.
ABD doları bir fiat para birimidir ve bu, herhangi bir maddi mal tarafından desteklenmediği anlamına gelir. Daha fazla para yaratıldığında, arz ve talep kanunu devreye girerek mevcut parayı daha az değerli hale getirir.
Enflasyonun Dolara Etkisi
Enflasyon oranları, döviz kurlarını etkileyen faktörlerin başında gelmektedir. Diğer faktörlere buradan ulaşabilirsiniz.
ABD’deki enflasyon oranına karşı ticaret ortakları ile kur değerini düşürme veya artırma arasında ters bir ilişki vardır. Yüksek enflasyon, para biriminin değerini düşürür. Çünkü enflasyon, mal ve hizmetlerin maliyetinin yükselmesi anlamına gelir.
Bu mallar daha sonra diğer ülkelerin satın alması için daha pahalıya mal olur ve artan fiyatlar talebi azaltır. İthal edilen mallar ise ülkedeki tüketiciler için daha cazip hale gelir. Bu durum ise doların düşmesine neden oldu.
Para Talebinin Dolara Etkisi
Bir ülkenin para birimi talep ediliyorsa güçlü kalacaktır. Bir paranın talepte kalmasının yollarından biri, ülkenin diğer ülkelerin satın almak istediği ürünleri ihraç etmesi ve kendi para birimi ile ödeme talep etmesidir.
ABD, ithal ettiğinden fazla ihracat yapmasa da dolar için yapay olarak yüksek bir küresel talep yaratmanın başka bir yolunu bulmuştur.
Dolar, rezerv para birimi olarak bilinen bir değerdir. Rezerv para birimleri, dünya genelinde uluslar tarafından petrol ve altın gibi istenen ürünleri almak için kullanılır.
Bu malların satıcıları, rezerv para biriminden ödeme talep ettikleri zaman, o para birimine yapay bir talep yaratırlar ve bu durum diğerlerinden daha güçlü oldu.
Son yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde, Çin yuanının rezerv para birimi statüsüne ulaşma konusundaki artan ilginin dolara olan talebi azaltacağı korkusu oluşmuştur.
Benzer kaygılar, petrol üreten ülkelerin artık dolar cinsinden ödeme talep etmeyecekleri fikrini de çevreliyorlar. Dolara olan yapay talebin azaltılmasıyla değer kaybetmesi muhtemel olacaktır.
Tarım Dışı İstihdamın Dolara Etkisi
ABD Çalışma Bakanlığı Çalışma İstatistikleri Bürosu (BLS) tarafından hazırlanan tarım dışı istihdam raporu, her ay eklenen veya kaybedilen işlerin sayısını izler.
Ekonomi sağlıklı bir hızla işliyorsa faiz oranları daha da yükselebilir. Yüksek faiz oranları, yabancı yatırımcılar için cazip olduğu için dolara olan ilgi ve talebi artırır.
Bunun tersi de geçerli olabilir. İş kayıpları faiz oranlarını düşürme ve dolar talebini zayıflatma potansiyeline sahiptir.
Yavaşlayan Büyümenin Dolara Etkisi
Güçlü ekonomiler güçlü para birimlerine sahip olma eğilimindedir. Zayıf ekonomiler ise zayıf para birimlerine sahip olma eğilimi gösterirler.
Büyümenin ve şirket karlarının azalması, yatırımcıların paralarını başka yerlerden almasına neden olabilir. Belirli bir ülkedeki azalmış yatırımcı ilgisi para birimini zayıflatabilir.
Döviz spekülatörleri zayıflamayı gördüğünde veya tahmin etmeye başladığında, paraya karşı bahse girerek daha da zayıflamasına neden olabilirler.
ABD’nin bir yıldan uzun süredir Çin ile yaşadığı ticaret savaşı nedeniyle ekonomisinin resesyon sinyalleri vermeye başladığı söyleniyor. Dolayısıyla küresel ekonominin de durgunluk riski gösterdiği tahmin ediliyor.
Durgunluğa yönelik göstergelerin artmasıyla birlikte doların değer kaybetmeye başlaması da muhtemel görülüyor.
Gayrisafi yurt içi hasıla, bir ülke sınırları içerisinde üretilen tüm mamul mal ve hizmetlerin parasal değerini belirli bir zaman diliminde izler ve ulus sağlığını ölçmek için kullanılır.
Tarım dışı istihdama benzer şekilde eğer GSYİH yükseliyorsa faiz oranları arasında pozitif bir ilişki vardır. Yüksek faiz oranları yabancı yatırımcıları çekmekte ve sonuç olarak dolar yükselme eğilimindedir. Benzer şekilde eğer GSYİH düşüyorsa dolar düşme eğilimindedir.
Ticaret Dengesinin Dolara Etkisi
ABD, ülke ihracatından daha fazla ithalat yapıyor ve uzunca bir süredir bu eğilimi sürüyor. ABD’nin karlı yöntemlerini finanse etmesinin yollarından birisi borç vermektir.
ABD’ye önemli miktarda mal ihraç eden iki ülke olan Çin ve Japonya, ülkedeki harcamaları büyük miktar para ödünç alarak finanse etmeye yardımcı olur.
Krediler karşılığında ABD, Hazine kağıtları çıkarmakta ve bu menkul kıymetleri elinde tutan ülkelere faiz ödemektedir.
Bir gün bu borçlar ödenecek ve borç verenler paralarını geri isteyeceklerdir. Borç verenler, borç seviyesinin sürdürülemez olduğuna inanıyorsa teorisyenler doların zayıflayacağına inanıyorlar.
Ticaret dengesi; ihracat fiyatları, enflasyon ve diğer değişkenlerden de etkilenmektedir. Ticaret dengesi diğer ekonomik faktörlerin bir sonucu olarak değişirken, bu faktörlere neden olmaz.
Ekonomik Analiz Bürosu (BEA) ve ABD Nüfus Sayımı Bürosu tarafından ortaklaşa hazırlanan ticari denge raporu, ithalat ve ihracat faaliyeti hakkında fikir vermektedir.
ABD ihracatının şu anki dolar değerini temsil eden nominal ticaret açığı, ABD ithalatının mevcut dolar değerinin eksi ticaret dengesi raporunda kilit bir göstergedir. İthalat ihracatı aştığında, ülkenin ticaret açığı ve tersi olduğunda ticaret fazlası olduğu söylenir.
Ticaret açığı, dolar için kötü haberlere işaret etmektedir. Çünkü yabancı mallara talebin çok olduğu anlamına gelir. Bu mallar nihayetinde yabancı para ile satın alınır ve bu da döviz için daha yüksek talep yaratır.
Diğer taraftan ticaret fazlası, yabancı tüketicilerin daha fazla Amerikan ürünü satın aldığı anlamına gelir. Bu ise dolara olan taleple sonuçlanır.
Perakende Satışların Dolara Etkisi
Perakende satışlar, belirli bir zaman dilimi boyunca perakende satışların toplamını gösterir. Güçlü satışlar, güçlü bir ekonomi gösterirken; zayıf satışlar zayıf bir ekonomiye işaret eder.
Burada, satışlardaki gücün dolardaki güç ile aynı olduğu sonucuna varılmaktadır. Perakende satış raporu, Sayım Bürosu ve Ticaret Bakanlığı tarafından aylık olarak toplanıp yayımlanmaktadır.
Endüstriyel Üretimin Dolara Etkisi
Sanayi üretimi rakamları, ABD’deki gazeteler, süreli yayınlar ve kitap yayıncıları gibi sanayi firmaları tarafından üretilen ve geleneksel olarak üretici olarak etiketlenen ticareti üretim rakamlarına dahil edilen aylık ham hacme dayanmaktadır.
Sanayi üretimi verileri genellikle ekonomik faaliyetteki benzer değişiklikleri yansıtmaktadır. Bu nedenle güçlü rakamlar, dolar için bir yükseliş işaretidir. Zayıf veriler ise değer kaybının göstergesidir.
Doların Değerini Düşürecek Diğer Faktörler
Doların değerinin düşmesine neden olabilecek diğer faktörler; politik kararsızlık, yatırımcı davranışları ve makroekonomik temellerin zayıflaması şeklindedir.
Tüm bu faktörler arasında karmaşık bir ilişki söz konusudur. Bu nedenle para biriminin değer kaybetmesine neden olacak tek bir faktörden bahsetmek zordur.
Örneğin; merkez bankası politikasının önemli bir döviz değer kaybı faktörü olduğu düşünülmektedir. FED düşük faiz oranları ve benzersiz parasal gevşeme politikaları uygularsa doların değeri önemli ölçüde zayıflayacaktır.
Bununla birlikte eğer diğer ülkeler daha da önemli gevşetici tedbirler uygularsa ve/veya yatırımcılar ABD’den gevşetme önlemlerini ve yabancı merkez bankalarının yükseliş çabalarını artırmalarını beklerse doların gücü artabilir.
Para biriminde değer kaybına neden olabilecek çeşitli faktörler, diğerleriyle birlikte ele alınmalıdır. İsviçre frangı değerinin 2015 yılında aniden düştüğü ve ülkenin merkez bankasının para birimini zayıflatmak için sürpriz bir hareket yaptığının görülmesi gibi durumlar da söz konusu olabilmektedir.
