Hem küresel hem de bölgesel ekonomi açısından son derece önemli olan borsalar, bazı dönemlerde kara bulutların etkisi altında kalmıştır. Borsa çöküşleri olarak adlandırılan bu durum hafızalarımıza kazınmış, hatta takvimlere tarihi bir olay olarak işaretlenmiştir.
Kurumsal piyasaları ifade eden borsaların çöküşü, yüksek tutarlı spekülatif satışları ifade eder. Yatırımcıların eş zamanlı olarak satışlara yüklenmesi genellikle borsada çöküşü tetikler. Bunun yanı sıra sıkça yapılan balon tartışmaları ve bu balonun patlaması da çöküşlerle sonuçlanabilir.
Piyasada tek fiyat oluşumundan şirketlere kaynak sağlamaya, şirketlerin tanınmasından likidite sağlamaya kadar pek çok ekonomik katkısı bulunan borsaların çöküşleri geçmişten günümüze kadar hep önemli olmuştur. İşte, dünyanın en büyük ve etkili borsa çöküşleri hakkında genel bilgiler;
2010 Flash Crash
Amerika Birleşik Devletleri’nin en önemli hisse senedi endekslerinden olan Dow Jones Sanayi Endeksi’nde (DJI) bilindiği üzere en büyük 30 sanayi şirketinin hisseleri işlem görür. 2010’un Mayıs’ında bu endeks 20 dakika gibi kısa bir sürede 1000 puanı aşkın büyük bir kayıp yaşamıştır.
Flash Crash olarak anılan bu borsa çöküşü, dünyanın en büyük ekonomisi olan Amerika için son derece sarsıcı olmuştur. Tarihin en büyük borsa çöküşleri arasına adını yazdıran bu olayın olumsuz etkileri neyse ki kısa sürede silinmiştir.
Silinen olumsuzluklara rağmen söz konusu çöküşün getirdiği ses ve yarattığı endişe hala devam etmektedir. Öyle ki pazar volatilitesinde meydana gelen güvensizlik ve tereddüt günümüzde hala sürmektedir.
Kısa bir sürede meydana gelen çöküşün detaylarına inecek olursak, çöküşün bilgisayarlarda meydana gelen güvenlik sorunundan kaynaklandığı belirtilmiştir. Bir diğer etkene işaret eden de “tombul parmak” olarak ifade edilen ve hatalı tuşa basmadan kaynaklanan yanlış emir girme işlemidir.
Ayrıca ABD’de borsaların denetlenmesinden sorumlu olan U.S. Securities and Exchange Commission (SEC) bir tekrarının daha yaşanmaması için birtakım önlemler almıştır.
Panik – 1857
24 Ağustos 1857’de meydana gelen panik, günümüzde hala yaygın olan spekülasyonların neden olduğu bir borsa çöküşünü ifade etmektedir.
Ohio Hayat ve Sigorta Şirketi’nin demir yollarına riskli yatırımlar yapması başarısız olmasına neden olmuş ve bu da Wall Street’te paniğin yükselmesini tetiklemiştir.
Daha açık ifade etmemiz gerekirse, o dönemlerde demiryolları üzerinde başlayan bir spekülasyon, Wall Street’te paniğin hakim olmasıyla sonuçlanınca yatırımcıların başarısız girişimleri söz konusu olmuştur.
Şirketin hisse senetleri büyük bir değer kaybına uğrayınca yatırımcılar paralarını almak için borsaya koşmuştur. Aynı yıl Amerikan ekonomisi büyük bir çöküş yaşamış ve çok sayıda banka bununla sarsılmıştır.
1857’deki bu panikle, dönemin bir sonraki başkanı olan Ulysses S. Grant dahil olmak üzere birçok kişi servetini kaybetmiştir. Ülke ekonomisinin kurtarılması ise 1859 yılını bulmuştur.
Kara Pazartesi
Black Monday adıyla bilinen bu çöküş, 19 Ekim 1987 Pazartesi günü meydana geldi ve Dow Jones Endeksi’nin bir anda 508 puanlık düşüşle % 22,6 oranında gerilemesine neden olmuştur. Bu düşüş, tarihin en kötüsü olarak akıllarda yer etmiştir.
Özellikle yatırımcılar üzerinde büyük bir şaşkınlığa yol açan söz konusu durum, piyasaların bir günde yaşadığı en büyük düşüş olarak tarihe geçti. Kayıpların telafisi neredeyse 2000 yılını buldu.
Sonrasında 5 günde %30’luk bir değer kaybı yaşandı. Bu çöküşü tetikleyen etkenlerden biri olarak, federal hükümetin büyük bir ticaret açığına işaret etmesi gösterildi.
Diğer nedenler olarak da bilgisayar sorunları ve insanların hisse senedi yerine tahvile yönelmesi gösterildi.
Amerikan borsalarında birkaç yıl bu çöküşün izleri silinmeye çalışılmıştır. Özellikle ülkenin merkez bankasının (FED) müdahaleleri bu konuda önemli olmuştur.
Çöküş sonrasında politikacılar da büyük bir ders almış ve ekonomi üzerine yapılacak açıklamaların ne kadar önemli olduğunu anlamıştır.
Öte yandan benzer bir durumun günümüzde yaşanmaması için türlü önlemlerin alındığı biliniyor. Borsada devre kesici uygulamasıyla günümüz koşullarında benzer bir riskin söz konusu olduğu durumda işlemlere geçici olarak ara verilebiliyor. O dönemlerde böyle bir uygulama söz konusu değildi.
Kara Cuma
1869 yılında yaşanıp Black Friday olarak adlandırılan bu çöküşle birkaç kişinin borsayı nasıl alaşağı edebileceği kanıtlanmıştır.
1860’lı yılların ortasında meydana gelen iç savaşın ardından ülkenin yeniden inşa edilebilmesi için ABD hükümetinin büyük miktarda borca ihtiyacı vardı. Birçok kişi ‘greenbacks’ olarak adlandırılan sistemle altınlarını geri alabileceklerine inanıyordu.
James Fisk ve ortağı Jay Gould adındaki kişiler ise bu durumu değerlendirerek altın pazarından köşeyi dönmeye karar verdiler. Bu karar sonrasında da altın o zamana kadar kaydettiği en yüksek fiyatlara yükseldi. Hisse senetleri ise tam tersi biçimde sert bir düşüşe yöneldi.
O dönemin başkanı Ulysses S. Grant ekonomide dengenin sağlanması için piyasaya altın sokmasına rağmen bu çöküşün önüne geçememiştir.
Sözünü ettiğimiz Kara Cuma’nın günümüzde dev markaların büyük indirimlere gittiği ve alışveriş çılgınlığına neden olan Kara Cuma (Black Friday) ile bir ilgisi bulunmamaktadır.
Panik – 1907
1906 yılında meydana gelen Büyük San Francisco Depremi ile bağlantısı olan bir çöküştür. Depremin ardından kendini gösteren resesyon, vatandaşların bankadaki paralarını çekmeye rağbet etmesiyle şiddetlenmiştir. 1906 yılının Eylül ayında borsa %24 oranında sert bir düşüş göstermiştir.
Federal hükümet, San Francisco’nun yeniden yapılanması için büyük ölçüde yardımda bulunmuştur. Hükümetin bu yardımı birçok sansasyona neden olarak İngiltere’de faiz oranlarının aşırı yükselmesine neden olmuş ve hisse senedi fiyatlarına büyük bir düşüş getirmiştir.
Bu olay sonrasında 1907 yılında bakır piyasasının çökmesi ve New York Bond arzında yaşanan başarısızlık nedeniyle de borsa çivileme bir düşüş yaşamıştır. Söz konusu paniğin ardından 1908 yılında Aldrich – Vreeland Yasası ve 1913 Federal Rezerv Yasası’na geçilmesi kararlaştırılmıştır.
Amerikan Merkez Bankası’nın (FED) kurulmasına neden olan söz konusu bu finansal kriz, hisselerin 1900 yılından o zamana kadar gördüğü en sert düşüşü kaydetmesine neden olmuştur.
Panik – 1819
1812 savaşı sonrasında kaydedilen çöküntüdür. Pamuk fiyatlarında yaşanan yükselişlere ve kullanılabilir kredinin daralmasına dayalı olduğu bilinmektedir.
Ülke genelinde bankalar kredi arayışına girmiş ve çiftçiler haciz sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. Fakat asıl sorunun ülkenin güney ve batısında olduğu bilinmektedir. Andrew Jackson’ın başkan seçildiği dönemlerde yaşanan bu olay, Amerika tarihi adına önemli etkilere neden olan bir olaydır.
1821 yılına kadar süren Panik, etkilerini batıda ve güney doğuda da hissettirmiştir.
1990 – 1991 Durgunluğu
Tasarruf ve kredi balonunun milyonlarca parçaya bölünmesi ve S&L krizi sonrasında konut balonunun ortaya çıkması söz konusu çöküntünün nedenleri olarak gösterilir.
Çöküş sonrasında 1990 yılında Irak’ın işgal edilmesi ile petrol fiyatları tavan yapmıştır. Yüksek faiz oranları etkisiz kalırken, ekonomide yaşanan bu durgunluk borsanın çökmesine neden olmuştur.
İnternet Balonu
İnternetin büyük gelişim gösterdiği 1995 yılından 2000 yılına gelene kadar Silikon Vadisi’nde yeni iş fikirleri ortaya çıkmıştır.
2000 yılında bir balon oluşmuş ve milyonlarca dolar kaybedilmiştir. Teknoloji borsası Nasdaq, %78 oranında değer kaybetmiş ve bu durumdan kurtulmak 15 yılını almıştır.
ABD Ayı Piyasası (2007 – 2009)
2007 yılında meydana gelen konut piyasası çöküntüsü bu borsa çöküşünün en önemli nedeni olmuştur.
28 Eylül tarihinde Dow Jones 777 puan kaybetmiş, birçok kişi bu çöküşün nedenlerini kabullenememiştir. Eski ABD başkanları George W. Bush ve Barack Obama ekonominin kötü durumda olduğunu söylemişlerdir.
Büyük Durgunluk olarak değerlendirilen bu ayı piyasası nedeniyle birçok kişi işini ve evini kaybetmiştir. Hükümet bankaların bu işini büyük bir başarısızlık olarak değerlendirmiş ve tekrar yaşanmaması umuduyla çeşitli düzenlemelere gidilmiştir.
1929 Wall Street Çöküşü
Borsa çöküşleri arasında en önemlisi 1929 Wall Street Çöküşü’dür. Black Tuesday olarak da bilinmektedir. Bu çöküş ile tüm çöküntüler ve durgunluklar arasında verilen en ciddi sınavlardan biri olmuştur.
1929 Wall Street Çöküşü, Büyük Buhran ile sonuçlanmıştır. Milyonlarca insan sahip olduğu her şeyi kaybetmiştir.
Söz konusu borsa çöküntüsü öylesine şiddetli geçmiştir ki şimdiye kadar meydana gelen hiçbiri Büyük Buhran gibi bir dönemin başlamasına sebep olmamıştır. O dönemde bugün hala uygulanmakta olan birçok federal sosyal programa geçilmiştir. Bu çöküntü ülkenin kaderini değiştirmiştir.
Amerika’daki Borsa Çöküşleri Hakkında Bilgiler
Bugüne kadar ses getiren ve ciddi sonuçlar doğuran birçok borsa çöküşü meydana gelmiştir. Yukarıda bu borsa çöküşlerinin en büyük 10 tanesinden bahsettik. Bu borsa çöküşlerinin büyük çoğunluğu Amerikan borsalarına aittir ve bilindiği gibi dünyanın en büyük borsaları da Amerika’da yer alır.
Aynı zamanda dünyanın en büyük ve en güçlüsü olan Amerikan ekonomisi dünya ekonomisi üzerine büyük etkiler yaratmaktadır. Amerika ve tüm borsa tarihinin en büyük çöküntüsü olarak bilinen 1929 Wall Street Çöküşü’dür. Bu olay Amerika başta olmak üzerine tüm dünya üzerinde ciddi etkiler yaratmıştır.
çok yararlı bilgiler çok teşekkürler