Hangi sektöre ait olursa olsun tüm şirketlerin amacı zaman geçtikçe gelişerek büyümektir. Ticaret hacminin sürekli artmasıyla durum daha da kolaylaşmıştır. Ticari faaliyetlerin yıllar içinde artmasıyla birlikte yeni yatırım alanları ortaya çıkmış ve yatırımcılar oldukça fazla seçenek arasından seçim yapma hakkı kazanmıştır.
Ülkemizde borsacılık faaliyetlerinin yürütülmesinden sorumlu olan Borsa İstanbul, hisseleri bu piyasada işlem gören büyük şirketler için oldukça büyük önem taşır. Borsa yatırımcıları, bu sayede dünyaca ünlü bir şirkete dahi ortaklık hakkı kazanabilir. Fakat hisselerin satılabilmesi için halka arz edilmeleri gerekir.
Halka açılma işlemi, şirketlere fayda sağlamanın yanı sıra yalnızca bir hisse satın alan kişilere elde edilen karlardan pay alma hakkı sağlar. Aşağıda; halka arz nedir, nasıl yapılır gibi konulara dair merak ettiklerinize yer verdik;
Halka Arz Nedir?
Halka arz olarak adlandırılan işlem, şirketlerin kendi tercihine bağlı olarak gerçekleşir. En kısa tanımıyla şirket hisselerinin alım – satım için halka açılmasıdır. Bu sayede şirketler ve sahip oldukları maddi kaynaklar küçük paylar halinde birçok yatırımcı tarafından alınıp satılmaya başlanabilir. Yatırımcılar ise şirketlerin birer hissedarı olurlar.
Şuan Borsa İstanbul’da işlem gören bütün şirketler zamanında halka arz edilmiş olan şirketlerdir. Yani, bu işlem borsa üzerinden gerçekleşir. İşlemden anlamamız gereken ise belirli bir piyasa değerinin üstünde olan şirketlerin, sermayesini yatırımcılara açmak üzere yapmış oldukları çağrıdır.
Halka arz yapabilecek olan şirketler anonim ortaklığa sahiplerdir. Bir başka deyişle bu uygulama sayesinde şirketler, sahip oldukları bütün varlıkları küçük parçalar halinde satışa çıkarabilirler. Fakat bunu yapabilmeleri için işlem bir anda gerçekleşemez. Öncelikle resmi bir duyuru gerekir.
Dolayısıyla şirketler, yeni yatırımlar yapabilmek veya eski borçlarını ödemek üzere kendilerine nakit para sağlamış olurlar. Böylelikle finansman ihtiyacı giderilir. Bir şirkete ait hisseler, kamuya açık biçimde işlem görüyorsa bu durum halka arzın gerçekleştiğinin bir göstergesidir.
Bu durumun sonuçlarını uzun vadede düşünecek olursak, şirketler için kesinlikle olumlu bir girişim olduğu kanısına varabiliriz. Fakat buna rağmen halka açılmaya karar verme süreci şirketler açısından basit değildir.
Halka arz, şirketler için iki şekilde yapılabilir. Birincisi, birincil ve ikincisi ise ikincil halka arzdır. Bu iki durumun birbirinden farkı ise oldukça nettir.
Birincil halka arz, daha önceden halka açık olmayan şirketlerin yapmış olduğu işlem olarak adlandırılır. Bu işlemi yapan şirketler, halka açılma gerçekleşene kadar halka kapalı şirketler grubunda yer alırlar. İşlem gerçekleştiğinde ise halka açık olma özelliğini kazanırlar.
İkincil halka arz yapan şirketler ise daha önceden hisselerini satışa açmış olan şirketlerdir. Ancak yapılan ilk halka arzda, halka açılma oranının düşük olması şirketi ikincili yapmaya itmiştir.
Örneğin; ilkinde şirketin %30’unu halka açan bir şirket daha sonrasında yeni finansal kaynak sağlamak amacıyla %19’unu daha halka açarak, toplam halka açıklık oranını %49’a çıkarabilir. Böyle bir durumda, şirketin yaptığı işlem ikincil halka arz olarak tanımlanır.
Borsa İstanbul’da yer alan bazı şirketler, hisselerini halka açmalarıyla ticari hayata devam edebilmişlerdir. Genellikle finans haberlerinde denk geldiğimiz “halka arzdan elde edilecek olan gelir” tarzı kavramlar, bu kavramın şirketler için ne derece önemli olduğunu ortaya koyar niteliktedir.
Borsa İstanbul’da işlem görmekte olan Beşiktaş, Galatasaray, Trabzonspor ve Fenerbahçe gibi futbol takımlarına ait şirketler de halka arzın ekonomik katkısından faydalanarak daha fazla başarı yakalamışlardır.
Bunun yanı sıra farklı sektörlerden diğer şirketler de bu uygulamayla yeni ortaklar kazanma fırsatı bulmuş, kazançlarını artırmaya yönelmişlerdir. Peki, halka arzın şirketlere sağladığı faydaları en genel şekliyle nasıl açıklayabiliriz?
Halka Arzın Şirketlere Ne Gibi Faydaları Vardır?
Daha önce belirttiğimiz gibi, şirketlerin bu işleme yönelmesinin en önemli sebeplerinden biri, kaynak ihtiyacıdır. Bu işlem, nakde duyulan ihtiyacı azaltır ve böylelikle şirket gelişimine katkıda bulunur.
Günümüzde gelişen ticaretle birlikte yatırım olanaklarının artması ve şirketlerin bu alanlarda da yatırımlarda bulunmak istemesi, maddi kaynağa ihtiyaç duyulmasının en temel sebebi olarak gösterilebilir.
Ek kaynak sağlanması ise borçlanma araçlarının yanı sıra halka arz ile mümkündür ve bu sayede şirketler kendi sermayesini tamamen halka satılmaya açarak yeni kaynak sağlarlar. Halka arzın şirketlere sağladığı faydalardan bazılarını şöyle açıklayabiliriz;
Finansman Kaynağı İhtiyacını Giderir
Bir şirketin ayakta kalabilmesi için kaynak ihtiyacını sürekli giderebilmesi gerekir. Nakit akışında sorun yaşaması faaliyetlerini gerçekleştirebilme açısından oldukça önemlidir. Sürekli borçlanması ise kaynak bulmasını zorlaştırır.
Halka arzla birlikte şirketler, finansman ihtiyaçlarını öncesine kıyasla daha ucuz yoldan giderir. Aynı zamanda anapara ve faiz gibi miktarları geri ödemek zorunda kalmazlar. Böylelikle mali yönden güçlenmiş olurlar.
Şirketlere Kolay Yoldan Kredi Bulma Sağlar
Hisselerini halka açan bir şirket, halka açık olmayanlara kıyasla kredibilitesini artırmış olur. Daha açık bir ifadeyle, şirket ihtiyaç duyduğu krediyi hem daha kolay hem de daha az maliyetli yöntemle sağlamış olur.
Halka açılmayla birlikte daha bilinir hale gelen şirketler, bu sayede çevrenin güvenini de kazanmış olurlar. Çünkü hiç tanınmayan şirketlere duyulan güvensizlik kredi sağlayan kaynakları kararlarının da olumsuz yönde etkiler. Halka açılmayla birlikte duyulan güven artacağından, kredi bulmak kolaylaşır.
Yeni Yatırımlara İmkan Verir
Yatırımcılara şirketlerin hisseleri üzerinde pay sahibi olma hakkı tanıyan halka arz, sahip olduğu değeri artırma bakımından da katkı sağlar. Öyle ki bu işleme başvuran şirketle eskisine göre daha fazla göz önünde olur ve yeni yatırımcıların dikkatini çeker. Ayrıca yatırımcılar, şirketlerin hisselerinde meydana gelen değişimleri tüm şeffaflığıyla izleyebilirler.
Bu işlem sayesinde, yabancı yatırımlar da halka arz edilen şirketlere yönelebilir. Örneğin, Akbank ve Türk Hava Yolları gibi Türk hisselerinde yabancı yatırımcıların sayısı oldukça fazladır. Bu durum küresel sermayeden faydalanma isteğinden kaynaklanır. Dolayısıyla, bu işlemin şirketlere sağladığı en önemli katkı, maddi kaynak yaratarak yeni yatırımlara imkan vermesidir.
Şirketlerin Tanınırlığını Artırır
Şirketlerin halka arz edilmesinin bir diğer faydası ise bu yolla gerçekleştirilmiş olan reklamdır. Örneğin, Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin, işlem görmeyen şirketlere göre daha fazla tanındığı herkes tarafından kabul edilen bir gerçektir.
Hisseleri halkın açılan şirketler, adını duyurma anlamında daha şanslıdır. Yani, bu işlem şirketlerin tanınırlığını artırır ve kısa sürede şirket bulunduğu bölge dışında da bilinir hale gelebilir.
Örneğin; finans ile ilgili haber yapan kanallarda hisse senetlerinin günlük performanslarından bahsedilir ve bu durum şirketlerin tanınırlık oranlarını artırır.
Şirketin ve faaliyetlerinin daha çok insan tarafından bilinmesi ise şirket için reklam niteliği taşıyabilir. Reklamlar ise firmaların satışlarına azımsanamayacak derecede katkıda bulunur. Dolayısıyla halka açılan bir şirket, doğal olarak insanlar tarafından daha çok bilinir.
Kurumsallaşmaya Katkıda Bulunur
Şirketin sürekli olarak denetime tabi olarak öncesine göre daha çok kurumsallaşmaya hak kazanıyor oluşu, halka arzın şirketlere olan faydalarından bir diğeri olarak gösterilebilir.
Borsa İstanbul ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) sürekli olarak borsada işlem gören şirketlerin mali tablolarını denetler. Dolayısıyla halka arz edilmiş şirketler faaliyetlerini eskiye göre çok daha özenli ve düzenli yapmaya özen gösterir. Böylelikle hizmet kalitesinin arttığı söylenebilir.
Bir şirketin hisselerinin borsada işlem görmesi, borsanın kurumsal bir yapıya sahip olmasından ötürü bazı kurallara uymayı gerektirir. Sürekli olarak denetlenmeleri ise şirketlerin kamu kurallarına uygun faaliyette bulunmalarını beraberinde getirir.
Şirketin mali işlere verdiği önemin artması ise şirketin yapacağı faaliyetlerde daha dikkatli olması anlamına gelir ve bu sayede kurumsallaşmalarına katkıda bulunur. Kurumsal bir şirket, kurumsal olmayana kıyasla kurallara daha bağlı kalır ve yaptırımları olduğu için bu konularda daha hassastır.
Şirketlerin Büyüme ve Gelişimine Katkıda Bulunmak
Halka arzı gerçekleşmiş şirketlerin Borsa İstanbul ve SPK tarafından denetleme ve düzenlemelere tabi tutulduğundan daha önce bahsetmiştik. Bu durum onlara kurallara uyma zorunluluğu getirir. Böylelikle ürün ya da hizmet kalitesini iyileştiren şirketler büyüme ve gelişme anlamında daha ileri sayılır.
Bunların yanı sıra mali olarak güçlenen şirket, bünyesine yeni personeller katarak hem daha fazla istihdam sağlayabilir hem de daha geniş bir ekip sayesinde faaliyetlerini hızlandırabilir. Tüm bunlar büyüme ve gelişmesi için atılacak olumlu adımlardır.
Halka Arzın Yatırımcılara Ne Gibi Faydaları Vardır?
Başta şirketlere sağladığı katkılarla öne çıkan bu uygulama, yatırımcılar açısından da pek çok fayda sağlar. Her şeyden önce, kurumsal yapıda olan borsa yalnızca şirketleri değil, yatırımcıları da aynı ölçüde korumayı amaçlar.
İşte, halka arzın yatırımcılara sağladığı faydalardan bazıları;
Yatırım Seçeneklerini Artırır
Borsa, çok sayıda enstrümanın işlem gördüğü bir piyasa olsa da çoğunlukla hisse senetleri tercih edilir. Dünyaca ünlü şirketlerin hisselerine dahi sahip olarak paranızı katlamanız burada mümkündür.
Halka açılarak borsada işlem görmeye başlayan şirketler, yatırımcılar için yeni bir yatırım fırsatı olabilir. Şirket sayısı arttıkça çeşitlilik de artar ve bu sayede yatırımcılar az seçenek arasından seçim yapmak durumunda kalmazlar.
Risk – Getiri Dengesini Düzenler
Herkes tarafından çok bilinmeyen, hakkında bilgi sahibi olunmayan bir şirketlere yatırım yapmak yatırımcılar için büyük bir riske katlanmak demektir.
Borsada işlem gören, yani bilindik şirketlerse hata yapmaya daha az meyillidir. Halka açık bir şirkette daha az riske katlanarak, daha fazla getiri elde etme imkanına sahip olabilirken, halka açık olmayanlarda ise bu durumun tersini yaşayarak mağdur olabilirsiniz.
Şirketler Hakkında Objektif Bilgilere Sahip Olunur
Fiyatların sürekli olarak değiştiği borsa piyasasında yatırımcıların beklentileri her zaman gerçekleşmeyebilir. Piyasa hakkında en doğru bilgilerin zamanında edinilmesi ise işlemlerin sonucu açısından oldukça önemlidir.
Bir şirketin borsada işlem görüyor olması, ona ait bilgilerin her yatırımcıyla paylaşılması anlamına gelir. Bu sayede yatırımcılar ulaştıkları bilgileri en iyi şekilde değerlendirerek doğru kararlar verebilir.
Halka Arz Nasıl Yapılır?
Şirketler, hisselerini satışa çıkarmaya karar verse de bu işlem belli kurallar çerçevesinde gerçekleşir. Her şeyden önce, halka arz yapmak için aracı kurumlar ile iletişime geçmek, şirketlerin bağlı kalmak zorunda olduğu kuralların başında gelir.
Şirketler aracı kurumlar ile aracılık sözleşmesi imzalayarak işlemi gerçekleştirmiş olurlar. Bu noktada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, şirketin aracılık sözleşmesi yaptığı aracı kurumun bunu yapmaya yetkili bir aracı kurum olmasıdır.
Halka arzın işleme konma aşamasında önemli olan bir diğer husus ise şirketin sadece aracı kurumla değil SPK ile de sözleşme imzalayacak olmasıdır. Kurul ile imzalanan sözleşme ise şirketler açısından çok önemli ifadeler içerir.
Sermayesini halka açmak isteyen şirketler, imzaladıkları sözleşmeler gereği SPK’nın denetimine ve kararlarına tabi olurlar. Dolayısıyla halka arz işleminin gerçekleşmesi için öncelikle şirketin, belirlenen mevzuatlara uygun hale getirilmesi gerekir. Bu aşamadaki işlemler gerçekleştirildikten sonra ise aracı kurum SPK’ya ve Borsa İstanbul’da şirketin halka arz işleminin başlaması için başvuruda bulunur.
Halka arz işleminin yapılması için gereken başvurular tamamlandıktan sonraki süreç ise Borsa İstanbul’un ve SPK’nın faaliyetleri ile devam eder. Bu kurumlarda çalışan yetkililer, şirketin merkez binasını, genel faaliyetlerini, şirketin piyasa değerini ve buna benzer özelliklerini inceleyerek kendi kurumlarına bilgi verirler.
Belirtilen kurumlar, uzmanlardan gelen verilerin uygun görülmesiyle birlikte şirketin işlemler başlamış olur.
Halka arz işleminin hangi fiyattan gerçekleşeceği ise çeşitli yollarla hesaplanmakla birlikte, genellikle şirketin net değeri ile bölünecek olan pay sayısının hesaplanmasıyla belirlenir. Aynı zamanda şirketin tüm hisselerine başvuru gelirse belirtilen fiyat aralığında en üst fiyattan halka arz gerçekleşmektedir.
Halka Arz Yapmanın Şartları Nelerdir?
Yatırım işlemlerinde tercih edilen aracı kurumlar bilindiği üzere yasal olmalıdır. Şirketin anlaştığı aracı kurumun halka arza aracılık için yetki belgesine sahip olması gerekmektedir.
İlk şartın sağlanmasının ardından gerekli sözleşmeler imzalanır. Bu aşama birden fazla aracı kurumla da gerçekleştirilebilmektedir.
Halka açılacak şirketin tüm mali verilerini incelemekten sorumlu olan Borsa İstanbul ve SPK’nın verilerine uygun bulunması gerekir. Sonraki dönemdeki denetlemeleri yapması için denetçi kuruluşlarla sözleşme imzalanır.
Son olarak, şirket hisselerinin borsada alınıp satılmasını engelleyecek herhangi bir durumun olmaması gerekir. Tüm hususların SPK kurallarına uygun olup olmadığına bakılır. Belirtilen hükümlere aykırı bir durum varsa gerekli düzenlemeler yapılır.
Halka Arz Neden Yapılır?
Şirketlerin halka arz yapmalarının altında pek çok sebep yatabilir. Bu sebepler şirketten şirkete farklılık gösterebilir. Öyle ki bazıları gelişerek faaliyetlerinin daha geniş bir alana yayma, bazıları büyüme, yatırımcıları kendilerine çekme veya ekonomik durumunu daha iyi bir yere çekme gibi amaçlarla bu yönteme başvurdukları görülebilir.
Avantajlı yönleri oldukça fazla olan halka arzın özellikle uzun vadede şirketlere ve yatırımcılara katkı sağladığı bilinmektedir. Mali anlamda daha güçlü olan bir şirket, ihtiyaç duyduğu her şeye kolaylıkla ulaşabilir. Bu bile tek başına hisselerini halka açması için yeterli bir sebep olarak görülebilir.
Günümüzde ekonomik anlamda rahata ermek ve itibar kazanmak isteyen şirketler halka açılmaya yönelir. Bu sayede daha fazla güçlenerek faaliyet gösterdikleri sektörün en iyisi olmak için çabalarlar.
Bu konu hakkında daha detaylı bilgi için SPK’nın resmi sitesinde yer alan “Sermaye Piyasalarından Sağlanan Fonlar ve Halka Arzlar” başlıklı metnine göz atabilirsiniz.
Halka Arzın Dezavantajları Nelerdir?
Halka arz yoluyla hisseleri halkın alım – satımına dahil edilen şirketler, sattığı hisse kadar yatırımcıya sahip olur. Finans piyasalarından kaynaklanan risklerse tüm yatırımcıları etkiler. Dolayısıyla şirketin finansal anlamda yaşayacağı bir risk tüm yatırımcıları etkiler.
Hisseleri satın alan yatırımcılar, piyasalarda olan biteni izler ve buna göre alım ya da satıma yönelir. Onların hareketleri ise şirket değeri üzerinde etkiye sahiptir. Olumsuz bir durumsa çoğu kişi hisseleri elden çıkarmaya yöneldiğinde şirket değer kaybedebilir.
Diğer taraftan şirket açısından önemli tüm bilgi ve veriler şeffaflık kazanmış olur. Bu durumda her şey ortaya çıkar ve aynı sektörden rakip şirketler açısından düşünüldüğünde açığa çıkması istenmeyen bilgiler de herkes tarafından öğrenilir.
Dezavantaj yaratan bir diğer durumun da hisseleri alan kişilerin şirketin birer ortağı konumuna gelmesidir. Bu durumda yönetim tek elden yapılmaz ve karar alma aşamasında pek çok kişi söz sahibi olur.
Cok guzel bir yazi olmus. Fakat yatirim yapan kisiye faydasi neler olacak eksik.