Her Borsacının Bilmesi Gereken 15 Finansal Terim

Borsa, bilgi gerektirir. Yatırım yapma kararının ardından yapılması gereken en temel şey, bu piyasayı öğrenmektir. Bu da kullanılan finansal terimlere aşina olmayı gerektirir. İçeriğimizde, her yatırımcının bilmesi gereken borsa terimlerine yer vereceğiz;

Birikimlerini borsa piyasasında değerlendirmek isteyen her yatırımcı, bazı temel bilgilere sahip olmak durumundadır. Yatırım yapma kararını verdikten sonraki aşama, borsanın ne olduğunu öğrenmek olsa da elbette bu yeterli değildir. Unutmayın ki yatırım yaptığı piyasayı yeterince tanımayan birinin kazanma olasılığı çok düşüktür.

Bilgi ve deneyim kazanmak için günümüzde bireylere sunulan çok çeşitli imkanlar mevcuttur. Özellikle internet çağında yaşıyorken merak ettiğiniz her şeyi öğrenebilir ve borsa hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Fakat öğrenme aşamasında karşılaşılan bazı terimler, yatırımcıyı korkutabilir ve işi karmaşıklaştırır. Tüm bu terimlerin yanı sıra “Borsa nedir?” öğrenmek için bu yazımızı da okuyunuz.

Finans piyasaları, genellikle yabancı olunan terimler içerir. Bunlardan korkmak, yalnızca önyargıyı artırır. Pek de tasvip etmediğimiz bu davranış yerine terimleri araştırmalı ve ne anlama geldiğini öğrenmelisiniz. İşte, bu yazımız da tam da bu amaç için hazırlandı. Aşağıda, her borsacının bilmesi gereken finansal terimleri inceledik;

Hisse Senedi Değeri

Borsanın başta gelen yatırım araçlarından biri olan hisse senedi, alınıp satılarak nakde dönüştürülebilirler. Tıpkı her malın belli bir değeri olduğu gibi hisse senetlerinin de belli bir değeri vardır. Bu, onların fiyatını temsil eder ve birçok işlem sonucunda belirlenir.

Eğer bir hissenin değerinin 2 lira olduğu söyleniyorsa, bu hisseyi satın almak için 2 lira ödemeniz gerekecektir. Hisse senetlerinin değeri, çeşitli mali hesaplamalarla tespit edilir ve size bu haliyle sunulur. Pek çok etken dikkate alınarak yapılan hisse senedi değerlemesi fiyatlarda belirleyici rol oynar.

Değeri Yükselen Hisse Senedi

Değeri yükselen bir hisse senedi, yatırımcıların gözbebeklerini parlatacaktır. Çünkü değerinin yükselmesi, yatırımcının para kazanacağı anlamına gelir.

Bu durumu basit bir örnekle ifade etmemiz gerekirse; hisse senedini 2 liradan aldığınızı varsayalım. Ardından değerinin yükselerek 3 lira olduğunu düşünürsek, bu şekilde 1 lira kar etmiş olursunuz. Bu noktada, değeri yükselen hissenin nasıl tespit edildiğini bilmeye ihtiyaç duyabilirsiniz.

Yapılan birçok analiz ve piyasa verisinin takibi sonucunda bir hisse senedinin değer kazanacağını öngörmeniz mümkündür.

Aynı zamanda büyümekte olan bir ülke ekonomisi, sektörel bazda gelişimler ve şirketin başarılı adımlar atması da hisse senedinin değer kazanacağına işaret eder.

Bir yatırımcı, hisse senedinin değeri düştüğünde alır ve değeri yükseldiğinde satar. Dolayısıyla piyasadaki tüm gelişmeleri yakından takip etmesi ve olan bitenlerden haberdar olması gerekir.

Small, Mid ve Large Cap – Piyasa Değeri

Örneğin bir şirketin 100 hisse senedi varsa ve bir tanesinin fiyatı 2 liradan alıcı buluyorsa; şirketin piyasa değeri 200 lira olacaktır. Elbette finans dünyasında bu kadar küçük rakamlar değil, oldukça büyük rakamlar söz konusudur.

• Small cap, 300 milyon ve 2 milyar dolar arasında piyasa değerine sahip şirketler için kullanılır.
• Mid cap, 2 – 10 milyar dolar arasında piyasa değerine sahip şirketler için kullanılır.
• Large cap, 10 milyar ve üstü piyasa değerine sahip şirketler için kullanılır.

Sözünü ettiğimiz bu piyasa değerleri her zaman şirketin gerçek değerini göstermez. Bu zamanlarda da balon dediğimiz riskler söz konusu olur.

Hazine Kağıtları

Vadesi bir yıldan daha kısa olmak üzere satılan kurum tarafından öngörülen vade sonunda bedelin, bono sahibine ödenmesi sonucu bono sahibi faiz getirisi elde eder.

Türkiye’de tahvil denildiği zaman akla öncelikle devlet tahvilleri gelir. Bazı büyük şirketler dışında tahvil piyasalarında borçlanabilen yoktur.

Faiz Oranları

Faiz ekonomi biliminde iki anlam taşır. Bunlardan ilki, bir borç anlaşmasının satışı sonucu elde edilen gelirdir. Diğeri ise üretim amaçlı girdi olarak kullanılan sermayenin gelir oranıdır.

Faiz oranları ise nominal ve reel olarak ikiye ayrılırlar. Kurumlar tarafından açıklanan faiz oranları nominal faiz oranlarını ifade ederken; reel faiz oranları ise enflasyona göre düzeltilmiş oranlardır.

Bir ülkede faiz oranlarının açıklanması, piyasalarda bir gerginlik yaratır ve yatırımcıların endişesi bu dönemlerde artış gösterir. Yatırım araçlarında ise durgunluk veya düşüşler meydana gelebilir.

Yatırımcılar, faiz oranı değişimlerinden muhakkak etkilenir. Oranlar düşer ya da yükselirse yatırımın gidişatının aynı kalması beklenemez.

Yatırım Fonları

Sık sık “A ve B tipi yatırım fonu” söylemiyle karşılaşırız. A Tipi fonlar, en az % 25 oranında hissenin bulunduğu fonlardır. B Tipi fonların ise hisse senedi içerme zorunluluğu yoktur. Bu fonlar içerdikleri menkul kıymetlerin türüne, vadesine ve bileşimine göre çeşitlenebilir.

Yatırım fonları yatırımcıların parasını ortak bir amaç için toplar ve amaçların gerçekleşmesi için fon oluşturur. Her yatırımcı, fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılım belgesini alarak ortaklık gerçekleştirmiş olur. Bu, tıpkı hisse senedinde şirketlerin hisselerine ortak olunmaya benzer.

Yatırımcılar, yatırım fonuna yeni pay ekleyerek yani yatırımın yaparak fonun büyüklüğünü ve oraya yapılan pay sayısını yukarı taşır. Tüm yatırımcıların paraları bir arada tutulur.

Alanında uzman yöneticiler, yatırım fonları sayesinde bireylerin yapmış olduğu yatırımı yönetir. Birikimleri n miktarı küçük olsa da portföylerin çeşitlendirilmiş oluşu bir avantajdır.

Borsa Yatırım Fonu

Exchange traded fund (ETF) ismiyle de anılan borsa yatırım fonu, faydaları ve portföy çeşitliliği ile tanınır. Bu tür fonlar, sermayenin ve portföyün profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmesini sağlarlar.

Risk dağılımı oldukça homojendir ve minimum riskle yatırımı mümkün kılarlar. Tüzel kişilikleri yoktur ve borsa yatırım fonuyla oluşturulan mal varlığı kurucunun mal varlığından farklıdır.

Borsa yatırım fonları; yatırım ortaklarının, yatırım fonlarının ve hisse senetlerinin özelliklerini bir araya getirirler.

Diğer yatırım fonlarından farklıdırlar ve hisse senedi gibi işlem görürler. Bireysel veya kurumsal olarak yatırım yapmak mümkündür.

Borsa işlem gören yatırım araçları, bu fonda yer alır. Borsa yatırım fonları, yatırımcıya diğer yatırım araçlarına oranla daha fazla güven vermektedir. Ayrıca enstrüman bakımından da oldukça zengindir.

Özel Sektör Tahvilleri

Kısaca, şirketler ve bankalar tarafından çıkarılan borçlanma senetleri olarak açıklayabiliriz. 1 yıldan daha kısa vadeli olanlara bono adı verilmektedir. Vadeleri en az 2 yıldır ve genellikle serbestçe belirlenir. Sabit ve değişken faizli olarak ihraç edilmeleri mümkündür.

Firmaların borçlanma nedeni finansman kaynağı oluşturmaya çalışmalarına bağlanır. Ayrıca özel sektör tahvillerinde risk oranı oldukça fazladır. Ödemeleri zamanında yapıp yapmamaları açısından firmaların güvenilir olması büyük önem taşır.

Yatırım Dereceli Tahviller

Genellikle Fitch, Moody’s gibi kurumların adını duyan yatırımcılar endişelenir, piyasalarda bir gerginlik hakim olur. Çünkü bu kurumlar kredi derecelendirme kuruluşlarıdır ve tahvillerin kalitesini tespit etmekle görevlidirler.

Örneğin A+, BBA, AAA, BBB şeklinde ülkelere notlar verildiğini duyarız. Aslında bu notlar tahvillerin kalitesine göre verilmiştir ve yatırım yapılabilirlik derecelerini göstermektedir.

AAA ve AA dereceli tahviller oldukça güvenli olarak görülürken, A ve BBB dereceli tahviller yatırım için yeterli güvenlikte tahviller olarak nitelendirilir.

Çürük Tahviller

Bildiğiniz üzere, şirketler nasıl krediler için faiz ödüyorsa, aynı durum tahvillerde de geçerlidir. Yatırımcılar, çürük tahvil gibi olumsuz bir durumla karşılaşma riskini en aza indirmelidir. Bu noktada da deneyimli olması önem taşır.

Hiçbir şirketin güçlü kalma garantisi olmasa da, en başından mali sıkıntılar yaşayan bir şirketi tercih etmek hata olabilir. Her yatırımcı işini olabildiğince garantiye almalıdır.

Marjin

Özellikle forex piyasalarına ait olan bu terim, borsacıların da bilmesi gereken önemli bir detaydır. Öncelikle şunu bilmelisiniz ki, hesabınızda hiç para yoksa yatırım işleminiz sürdürülemez ve durur.

İşte, marjin bu durumu yaşamanızın önüne geçer. Kurumunuz, gerekli durumlarda size marjin çağrısında bulunacaktır. Bu çağrı, hesaptaki paranın yetersiz olduğu anlamını taşır. Elbette marjin tutarı, yatırım araçlarına göre değişir.

Açık Pozisyon

Gerçekleştirilen vadeli işlemlerde kısa veya uzun pozisyonlar açılabilir. Fakat oluşturulan tüm uzun pozisyonların bir kısa pozisyonu, ve tam tersi şekilde oluşturulan tüm kısa pozisyonların uzun karşılığı vardır.

Vadeli işlemlerin yanı sıra dövizde açık pozisyonun bazı farklılıkları bulunur. Döviz cinsi varlıklar, aynı cinsten yükümlülükleri karşılamalıdır. Karşılanmadığı durumda “döviz açık pozisyonu bulunuyor” denir.

Arbitraj

Menkul kıymetler ve emtialar aynı piyasada işlem görmekle kısıtlanmazlar. Dolayısıyla fiyat farklılıklarına rastlamak mümkündür.

Arbitraj, riski en aza indirerek kar elde etmeyi amaçlar. Varlıkların piyasalarda farklı fiyatlandırılması doğru değerlendirildiği takdirde fırsat olabilir.

Mantıklı olan, düşük fiyattan alıp yüksek fiyattan satarak kar elde etmektir. Arbitraj, fiyat farkının oluşmasından itibaren çok kısa sürede hızlıca davranarak işlem yapmayı gerektirir.

Kotasyon

“Borsaya kote olmak” şeklinde bir söylem duyduğumuzda kotasyon işleminin gerçekleştiğini anlamamız gerekir. Şirketin hisselerinin kote edilmesi için hisse senetlerinin kotasyon şartlarını karşılayıp karşılamadığına bakılır.

Borsada ilk kez işlem görecek bir hisse senedi, borsaya kaydının gerçekleşmesinin ardından işlemlerine başlayabilir. Kotasyon hakkında daha fazla bilgi almak için ilgili yazımıza göz atabilirsiniz.

Likidite

Yatırımcılar için önemli olan, yatırım aracının en az değer kaybıyla ihtiyaç anında nakde çevrilebilmesidir. İstendiğinde nakde çevrilebilen her yatırım aracının likiditesi var demektir.

Likiditesi en yüksek araç olarak parayı örnek verebiliriz. Yatırımcılar, karar verme aşamasında likiditenin durumunu dikkate almalıdırlar. Onlara daha az riskli yatırım fırsatları sunar.