Borsada yatırım yapabileceğiniz birbirinden farklı özelliklere sahip yatırım araçları bulunmaktadır. Aklınızda yalnızca hisse senetleri canlanıyor olabilir; ama daha birçok yatırım aracının işlem gördüğünü bilmelisiniz. Belki de resmi olarak bilinen ilk borsa işlemlerinin hisse senetleri ile yapılması ve yüksek bir işlem hacmine sahip olması, böyle düşünmemize neden oluyordur. Tüm bunları bir kenara bırakacak olursak; borsa tarihine bakıldığı zaman tarım ürünlerinin fiyatlarının düzenlenmesi için borsa benzeri işlemler yapıldığı görülmektedir. Yani borsada tarım ürünlerinin yer aldığı emtialar da işlem görmektedir.
Borsada hisse senetleri, tahviller, bonolar, vadeli işlem sözleşmeleri, emtialar ve daha birçok menkul kıymet türü yatırım aracı ile işlem yapabilirsiniz. Tüm bu yatırım araçlarından, istediklerinizi seçebilir ve portföyünüzü çeşitlendirebilirsiniz. Tek bir tür yatırım aracı ile işlem yapmak yerine birbirinden farklı enstrümanlarla yatırım yapmak çok daha iyi olacaktır. Bir portföyle işlem yapmak, hem risklerin yönetilmesi hem de daha yüksek kar elde edilmesi açısından önemlidir.
Şimdi borsada neye yatırım yapıldığını, özellikleri ve borsada nasıl işlem gördükleri ile birlikte sıralandıralım:
Hisse Senetleri ile Borsada Yatırım
Elimize toplu bir para geçtiğinde veya biriktirdiğimiz paramızı değerlendirmek istediğimizde, borsadan birkaç hisse senedi almak aklımıza düşen yöntemlerdendir. Günümüzde gencinden emeklisine kadar birçok kişi, bu yöntemi seçmektedir. Küçük boyutta yapılan hisse senedi işlemlerinin yanında büyük lotlarla da yatırım yapıldığını duyuyoruz. Hisse senetlerinin bu kadar çok tercih edilmesinin nedenleri arasında, yüksek kazanç sunmaları ve az miktarda teminatla işlem yapılabilmesidir.
Hisse senetleri; sermaye şirketlerinin ortaklarına, ortaklıklarını ve paylarını belirlemek için verdikleri kıymetli evraklardır. Hisse senetlerinin ortaklara verdiği hak ve sorumluluklardan, özelliklerinden daha önce sizlere detaylı bir şekilde bahsetmiştik. Yatırım amacıyla borsada hisse senedi alım – satımı yapmak istiyorsanız onları iyi bir şekilde tanımanızda ve fiyatlarının neye göre değiştiğini bilmeniz de yarar vardır. Sonuçta hisse senetlerinin fiyatlarında meydana gelen değişimleri doğru bir şekilde tahmin ettiğiniz sürece para kazanabileceksiniz.
Borsada hisse senedi yatırımı yapmak istiyorsanız ülke ekonomisinden şirketlerin gelecek planlarına kadar birçok konuyu biliyor ve takip ediyor olmalısınız. Çünkü bir hisse senedinin fiyatı, birçok ekonomik faktörden ve haberden etkilenmektedir. Örneğin; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan olumlu veya olumsuz bir konuşma, hisse senedi fiyatlarının dalgalanmasına neden olabilir. Bu dalgalanmaları doğru bir şekilde öngörebilmeli ve ilgili seviyelerden alım – satım işlemlerinizi gerçekleştirmelisiniz.
Hisse senetleri ile uzun vadede yatırım yapmanın, çok daha karlı olduğu araştırmalarla kanıtlanmıştır. Kısa vadede de kazanç getirmelerine karşın, risklerin yüksek olması; uzun vadede daha yüksek bir karı hedefleyebilmenizi sağlamaktadır. Riskleri, uzun vadede minimum seviyelere indirebilir ve kısa vadeden daha iyi kazanç elde edebilirsiniz. Uzun vadeli hisse senedi alımı nasıl yapılır buradan öğrenebilirsiniz.
Tahvil ile Borsada Yatırım
Anonim şirketlerin, kaynak bulmak amacıyla çıkarttıkları kıymetli evraklara tahvil denmektedir. Tahviller, eşit kıymette ve aynı ibarelerde çıkartılırlar. Vadeleri bir yıldan daha uzun olan borç senetleri olarak da bilinirler. Ayrıca ticaret ve sermaye piyasası kanunlarına göre basılırlar. Tahvillerin üzerinde kupon veya anapara vadesi bulunmaktadır. Bu vade geldiğinde borçlu olan şirketin, borçlarını ödemesi temeline dayalıdır. Tahviller sayesinde şirketler, ucuz ve uzun vadeli kaynak sağlamaktadırlar.
Şirketler tarafından çıkartıldıkları gibi devlet tarafından da çıkartılabilirler. Bunlara ise devlet tahvili adı verilmektedir. Aynı zamanda devlet tarafından verilen faiz sertifikaları olarak da bilinirler. Temerrüt riski bulunmayan hazine tahvilleri, borsada güvenli yatırım araçları olarak tanımlanırlar. Hükümetlerin, anapara ihtiyacını karşılamak için basılırlar ve yatırımcısına sabit getiri imkanı verirler. Ayrıca devlet tahvilleri, şirket tahvillerine göre daha güvenlidir. Bir şirketin tahvilini almayı planlıyorsanız mutlaka iyi bir araştırma ve şirket ile ilgili mali analizler yapmalısınız. Devlet borçlanma aracı olanların dışındaki tahviller, ihraç ve halka arz edilmeleri için Sermaye Piyasası Kurulu’na kaydettirilirler. Bu sayede şirket ile ilgili mali ve hukuki bilgilere kolayca ulaşabilirsiniz.
Tahvil satın almadan önce bilmeniz ve dikkat etmeniz gereken 3 önemli nokta vardır. Bunlardan birincisi nominal değerdir. Tahvilin vadesi dolduğu zaman yatırımcının eline geçecek olan para miktarına nominal değer denmektedir. Bilmeniz gereken bir diğer nokta ise kupon oranıdır. Nominal değer üzerinden % olarak belirlenir ve tahvil sahibinin alacağı faiz miktarını belirtir. Tahvillere ödenecek olan faiz oranı ile ödeme koşullarına ait esaslar, izahname ve sirkülerde açık bir şekilde belirtilmek koşuluyla ihraççılar tarafından belirlenmektedir.
Tahviller konusunda bilmeniz gereken üçüncü önemli nokta ise vadedir. Anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihe vade denemektedir. Tahvillerin vadesi 1 yıldan az olmamalıdır. Tahvilin anaparası, vade sonunda bir kerede veya vade içerisinde taksitler halinde ödenebilmektedir.
Devlet tahvilleri, likit yatırım araçlarındandır ve devlet garantilidir. Yüksek ve sabit getiri imkanı verirler. Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkartılan devlet tahvilleri, merkez bankasının aracılığında satılırlar. Kuponlu veya kuponsuz devlet tahvilleri, iskontolu satılırlar ve vade biriminde üzerinde yazılı olan nominal değer esas alınmaktadır. Kuponlu devlet tahvilleri; 3 ay, 6 ay veya 1 yılda bir kere faiz ödemelidir. Devlet tahvilleri hakkında detaylı bilgi almak için burayı tıklayın.
Bono ile Borsada Yatırım
Bono, üzerinde belli bir miktarda paranın yazılı olduğu kambiyo senetleridir. Senet lehtarına veya onun emrine kayıtsız şartsız ödeneceğin dair taahhüt içermektedir. Aynı zamanda üzerinde bono veya emre muharrer senet ibareleri taşımayan ve açık bir şekilde emre yazılı olarak düzenlenen senetler ise emre yazılı ödeme vaadi sayılmaktadır. Kira, ödünç veya hizmet sözleşmeleri gibi para borcu içeren kıymetli evraklardır. Eğer bir kişinin adına düzenlenecekse, emre yazılı olmadığı veya nama yazılı olduğu belirtilmelidir. Ayrıca bonolar, hamiline düzenlenemezler.
Devletin kısa vadeli borçlarına karşılık, kısa zamanda fon elde etmek için sattığı senetlere ise hazine bonosu adı verilmektedir. Hazine bonolarının vadesi en fazla 1 yıldır. Risksiz yatırım araçları olarak tanımlanırlar ve sabit getiri imkanı sunarlar. Borsada risksiz bir yatırım yapmak istiyorsanız hazine bonolarını tercih edebilirsiniz. Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından basılırlar. Türk lirası veya döviz cinsinden devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) olarak da bilinirler. Yatırımcısına faiz getirisi sunan hazine bonoları, satılan kurum tarafından belirlenen vade bitiminde para kazanmanızı sağlarlar.
Ülkeler, hazine bonoları ile borçlanmaktadır ve vade bitiminde bono alan kişilere ödeme yapmaktadır. Tahmin edeceğiniz gibi devletler, aldıkları borcu faiziyle ödemektedirler. Ödememe sorunu ile Arjantin’de karşılaşılmıştır ve devlet aldığı borçları ödeyememiştir. Bu nedenle borcunu ödemeyen devlet statüsüne girmiştir. Hazine bonosu alırken bu konuya dikkat etmeniz gerekmektedir. Örneğin ülkemizde böyle bir sorunla karşılaşılmamıştır ve bu nedenle hazine bonolarımız da güvenli olarak nitelendirilmektedir.
Bir ülkenin, borçlanması kötü algılanmamalıdır. Çünkü ülkenin borçlanabilmesi, ileriye dönük finansal sağlığın göstergesi konumundadır. Risk almadan ve düşük vergi avantajından faydalanarak hazine bonolarını borsadan alıp satabilirsiniz. Bonolarda vergi masrafı, elde edilen kazanç üzerinden % 10 olarak belirlenmiştir. Bir hisse senedi alım – satımını nasıl yapıyorsanız; bono alım – satımını da aynı şekilde yaparsınız. İleriye dönük beklentiler, ülkelerin finansal derecelendirme notları, enflasyon ve faiz oranları; hazine bonosunun fiyatı üzerinde etkili olan faktörlerdir. Hazine bonosu hakkında detaylı bilgileri daha önce sizlere vermiştik. Göz atmak için tıklayın.
Emtialar ile Borsada Yatırım
Ticarete konu olan mallara, emtia denmektedir. Emtialar; değerli madenler, sanayi metalleri, tarım ve enerji ürünleri gibi oldukça geniş bir gruba sahiptirler. Altın, gümüş, petrol, bakır, alüminyum, çelik, buğday, pamuk, mısır gibi yüksek işlem hacmine sahip emtialar bulunmaktadır. Emtialar, ülke ekonomilerinde yaşanan belirsizlik dönemlerinde en güvenli yatırım araçları olarak tanımlanmaktadır. Borsada fiziki veya türev araç olarak emtia yatırımı yapabilirsiniz. Özellikle borsada vadeli işlem sözleşmelerine konu olan emtialar, gelecek fiyat garantisi sunarak yatırımcısına para kazandırmaktadır.
Ülkemizde emtia vadeli işlem sözleşmeleri; gram ve ons altın, buğday, pamuk, hurda çelik, elektrik şeklinde sıralandırılabilir. Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) aracılığıyla bu emtialarla vadeli işlemler yapılabilmektedir. Spot olarak işlemleri ise ticaret borsaları tarafından denetlenmektedir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) bünyesinde 30’dan fazla emtia borsası faaliyet göstermektedir.
Borsa İstanbul’da yapılan işlemlerin, hisse senedi, devlet tahvili ve hazine bonosunda yapıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Emtia işlemleri için genel olarak yatırımcıların, fiziki işlem yapılmayan forex piyasasını tercih ettiği bilinmektedir. Aynı zamanda forex ile emtia yatırımı yapmak, borsaya göre daha iyi bir kazanç sunuyor da diyebiliriz. Bunun nedeni ise forex piyasasının yapısıdır. Neden borsa yerine forex sorusunun cevabını sizlerle daha önce paylaşmıştık.
Borsa Yatırım Fonları ile Borsada Yatırım
Bir endeksi baz alan, bu endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsada işlem gören yatırım fonlarına, borsa yatırım fonu (BYF) denmektedir. BYF’ler bir endekse dayalı çıkartılırlar ve baz aldıkları endekste bulunan menkul kıymetlere, endeksteki ağırlıkları oranında yatırım yapılmaktadır. Örneğin; BIST 50 endeksine yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı, endekste yer alan hisse senetlerine ayrı ayrı almaz. Bunun yerine BYF’ye yatırım yapar ve böylece endekse yatırım yapar ve getirisinden yararlanır.
Borsa yatırım fonları, yetkili aracı kurumlar tarafından, yatırımcıdan toplanan nakit ile baz alınan endeksteki menkul kıymetlerin satın alınmasıyla oluşmuş portföylerdir. Bu nedenle de borsada oldukça önemli olan portföy yatırımı konusu da çözülmüş olmaktadır. Borsa yatırım fonlarının, bu anlamda birçok avantajı bulunmaktadır. BYF’ler sayesinde bir endeksin veya sektörün performansı takip edilmiş olur. Hisse senetlerine göre daha yüksek likiditeleri bulunur ve kolay alınıp satılma özellikleri vardır. Risk dağıtma özelliklerinin de bulunması nedeniyle borsa yatırım fonları, risksiz yatırım araçları olarak da bilinirler.
Borsa İstanbul’un işlem saatleri içerisinde borsa yatırım fonlarının, yetkili aracı kurumlar ile hisse senedi gibi alınıp satılma özellikleri bulunmaktadır. BYF’lerin yönetim ücretleri, diğer yatırım fonlarına göre daha düşüktür. Ayrıca paraya ihtiyaç olan zamanlarda, zarar etmeden nakde çevrilebilirler ve ihtiyacın giderilmesinden sonra yeniden alma imkanı tanırlar. Borsa yatırım fonlarının ne olduğundan ve avantajlarından daha önce detaylı bir şekilde sizlere bahsetmiştik. Göz atarak detaylı bilgi alabilirsiniz.
Varantlar ile Borsada Yatırım
Varantlar, borsada iyi alternatif yatırım araçlarındır. Bunun yanında en riskli yatırım araçları olarak da bilinirler. Bunun nedeni ise bir seans içerisinde yatırım yapılan paranın hepsini kaybettirme veya birkaç katını kazandırma özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle hisse senetlerinden ve dövizlerden daha riskli oldukları söylenmektedir. Bir yatırımcının, vade sonuna fazla gün olan ve kardaki varantları seçmesi, alacağı risk açısından önem arz etmektedir. Vade bitimine az kalmış olan varantların, daha az risk taşıdığı bilinmektedir.
Bir dayanak varlığın, belli bir tarihten önce, belli bir fiyattan alma ya da satma imkanı veren yatırım araçlarına varant denmektedir. Her varantın, önceden belirlenmiş bir vade sonu tarihi vardır ve bu tarihe kadar işlem görürler. İşleme girdiği tarih ile vade bitim tarihi arasında, dayanak varlığın fiyatıyla ve vade değeriyle fiyatları değişiklik göstermektedir. Alım ve satım varantları oalrak ikiye ayrılırlar. Alım varantları, dayanak varlığın fiyatı ile doğru orantılı hareket ederler. Satım varantları ise fiyatlardaki artıkla ters orantılıdır.
Varantlar, opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymet haline getirilmiş olanları şeklinde de tanımlanmaktadır. Borsaya kote edilirler ve ikinci el piyasasında işlem görürler. Takas işlemleri de menkul kıymetlerde olduğu gibidir. Varantların Borsa İstanbul’da işlem görebilmesi için ihraççıları veya ihraççıların anlaştıkları aracı kurumlar tarafından yürütülecek bir piyasa yapıcılık faaliyeti ile desteklenmeleri gerekmektedir. Varant nedir, nasıl alınıp satılır konusunda detaylara bilgilere buradan göz atabilirsiniz.
Vadeli İşlem Sözleşmeleri ile Borsada Yatırım
Vadeli işlem sözleşmeleri; taraflarına, belli standartlara bağlı miktar ve kalitedeki yatırım araçlarının, belirlenen gelecek bir tarihte, bugünden anlaşılan bir fiyat üzerinden alma ve satma imkanı getiren sözleşmelerdir. Futures sözleşmeleri olarak da bilinirler. Bu sözleşmelerde dört unsur bulunmaktadır ve bunlar; nitelik, miktar, fiyat ve vadedir. Bu unsurlar, borsada işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri için standartlaştırılmıştır. Borsada vadeli işlem sözleşmeleri ile işlem yapabilmek için belli bir başlangıç teminatının Takas Kurumu’na yatırılması gerekmektedir.
Vadeli işlem sözleşmelerinde vade tarihinde uzlaşma, fiziki teslimat ve nakdi uzlaşma şeklinde yapılır. Fiziki teslimatta, anlaşılan dayanak varlık el değiştirmektedir. Nakdi uzlaşmada ise sözleşme fiyatı ile vade tarihindeki cari fiyat arasındaki fark taraflar arasında el değiştirmektedir. Vadeli işlemler; riskten korunmak isteyen yatırımcılar, arbitrajcılar ve spekülatörler tarafından yapılmaktadır. Yatırım araçlarının fiyatlarında gelecekte meydana gelebilecek beklenmedik değişikliklerden korunmak isteyen yatırımcılar, vadeli işlemleri tercih etmektedir. Vadeli işlemlere konu olan yatırım araçları hakkında detaylı bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.
Opsiyon Sözleşmeleri ile Borsada Yatırım
Opsiyon sözleşmeleri; iki taraf arasında yapılan ve alıcılara, ödeyeceği belli bir tutar karşısında, belli bir vadeye kadar, bugünden belirlenen bir fiyat üzerinden opsiyonda adı geçen dayanak varlığı, satın alma ve satma hakkı tanımaktadır. Satıcılara ise alıcının bu sözleşmeden doğan hakkını kullanması halinde, dayanak varlığı satma ve alma yükümlülüğü getirmektedir. Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası‘nda; pay senedi, pay endeksi ve Dolar/TL opsiyon sözleşmeleri işlem görmektedir.
Alım ve satım opsiyonlarından oluşan sözleşmelerin, farklı hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Alım opsiyonlarında alıcı, opsiyonun kullandığı zaman pay alma hakkına sahiptir. Alım opsiyonunda satıcı ise opsiyonun kullanılması halinde payı satma zorunluluğundadır. Satım opsiyonunda alıcı, opsiyonu kullandığı zaman pay satım hakkına; satıcı, payı alma zorunluluğuna sahiptir.
Vadelerine göre opsiyonlar ikiye ayrılmaktadır. Amerikan tipi opsiyonlar, bunlardan birisidir ve vadeden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilir. Avrupa tipi opsiyonlar ise ikinci türdür. Bu tür opsiyonlarda ise yalnızca vadesinde kullanım hakkı doğmaktadır.
Sertifikalar ile Borsada Yatırım
Varantlara benzeyen sertifikalar, ihraççıyı yatırımcıya karşı mali yükümlülük alına sokan finansal yatırım araçlarıdır. Sertifikalar, yatırımcısına önceden belirlenen koşulların oluşması durumunda alacak hakkı veren menkul kıymet niteliğindedir. Borsa İstanbul Pay Piyasası bünyesinde işlem görebilmeleri için kurumsal ürünler pazarı altında Sertifika Pazarı oluşturulmuştur. Sertifikalar, varantlara benzer işlem koşullarında alınıp satılmaktadırlar. Sertifika türlerine göre işlem koşulları farklılık göstermektedir. Yatırımcıların, bu koşullara dikkat etmesi ve bilgi sahibi olması gerekmektedir.
Sertifikalarda dayanak varlık, BIST 30 endeksinde yer alan payları ve endeks kapsamındaki birden fazla paydan olan sepeti ifade etmektedir. Sertifikalarda piyasa yapıcılık ise yetkilendirilmiş üyeler tarafından sorumlu oldukları sertifika pazarının dürüst, düzenli çalışmasını sağlamak ve likiditeye katkıda bulunmak amacıyla yürütülen özellikli bir alım – satım faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. Sertifikaların; turbo, iskontolu, prim ödeyen, endeks sertifikası olmak üzere 4 türü bulunmaktadır.
Borçlanma Araçları ile Borsada Yatırım
Borsada işlem gören diğer bir tür yatırım araçları da borçlanma araçlarıdır. Bunları; devlet iç borçlanma senetleri (DİBS), TCMB likidite senetleri, gelir ortaklığı senetleri, gelire endeksli senetler, özel sektör tahvilleri, finansman bonoları, banka bonoları, varlık ve ipotek teminatlı menkul kıymetler, varlığa ve ipoteğe dayalı menkul kıymetler olarak sıralandırmak mümkündür.
Devlet iç borçlanma senetleri arasında en çok kullanılan sınıflandırma vadeye göre yapılandır. Bunlar ise devlet tahvilleri ve hazine bonolarıdır. Likidite senetleri ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından, piyasadaki likiditeyi düzenlemesi ve açık piyasa işlemlerinin etkinliğini arttırmak amacıyla çıkarılan para politikası aracıdır. Ayrıca menkul kıymet niteliğindeki haiz senetleridir. Borçlanma araçları hakkında detaylı bilgileri buradan alabilirsiniz.
Kira Sertifikaları ile Borsada Yatırım
Her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlaması amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen sertifikalardır. Ayrıca sahiplerinin, bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymetlerdir. Haklar, kira sertifikaları ihracına dayanak her türlü hakkı temsil etmektedir. Varlık ise kira sertifikaları ihracına dayanak haklar dışında her türlü varlığı ifade etmektedir. Varlık kiralama şirketi de kira sertifikası ihraç etmek için anonim şirket şeklinde kurulan sermaye piyasası kurumudur. Kira sözleşmeleri hakkında detaylı bilgiyi almak için tıklayın.
Sonuç olarak borsada bu yatırım araçlarından istediklerinizle işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz. Önemli olan bu yatırım araçlarını tam anlamıyla tanımak ve nasıl işlem gördüklerini bilmenizdir. Bu konuda, eğitimler alabilirsiniz ve araştırmalarınız sonucunda kendinizi geliştirebilirsiniz. Sonrasında da kendinize özgü bir strateji ve yol belirleyerek işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.
