Ülkemizde vadeli işlemleri ve opsiyon işlemlerini yönetmek amacıyla hizmet veren Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), Bakanlar Kurulu kararıyla kurulmuştur ve özel hukuk tüzel kişisidir. VOB, Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan ilk özel borsamız olma özelliğine sahiptir. Gerekli hukuki işlemlerin başarıyla yapılmasının ardından Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, 4 Şubat 2005 tarihinde hizmet vermeye başlamıştır.
Vadeli işlem nedir, neden yapılır, nasıl yapılır hakkında detaylı bilgiyi özel dosya olarak daha önceki yazımızda sizlere vermiştik. Bu bahsetmiş olduğumuz vadeli işlemler ülkemizde VOB tarafından gerçekleştirilmektedir. SPK denetiminde hizmet veren VOB, 2007 yılına kadar başarılı bir şekilde ilerleyerek işlem hacmini 1 milyar TL’ye yükseltmeyi başarmıştır. 2009 yılının ilk yarısında ise dünyanın en hızlı büyüyen 3. vadeli işlem borsası olmuştur. İşlem hacmi sıralamasında da, ilk 40 borsa arasında 22. sırada yerini almıştır. 2010 yılına gelindiğinde ise günlük işlem hacmini 3,5 milyar Türk Lirası civarına taşıyarak yeni bir rekora imza atmıştır.
İşte vadeli işlemler hakkında bilmeniz gerekenler ve özellikleri:
VOB’u Oluşturan Pazarlar Hangileridir?
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), 2005 yılında 34 üye ile yoluna çıktıktan sonra 2011 yılında bu sayıyı 99 üye kuruluşa çıkartmıştır. VOB’un kuruluş amacına bakıldığında, işletmelerin risk yönetimi ihtiyaçlarının etkili bir şekilde giderilmesi amacı taşıdığı görülmektedir. Aynı zamanda VOB’un sunmuş olduğu ürünler sayesinde finansal sistem içerisinde bulunan eksikliklerin büyük bir kısmının giderildiği de bilinmektedir. Türev araçlar olarak bilinen yatırım araçlarının kullanılması ile birlikte, yatırımcıların olumsuz etkilendikleri belirsizlikler karşısında, risklerden korunmak için etkili bir imkan sunduğu da bilinmektedir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası 8 ana pazardan oluşmaktadır. Bu pazarlar;
- Döviz vadeli işlem ana pazarı
- Elektrik vadeli işlem ana pazarı
- Emtia vadeli işlem ana pazarı
- Endeks opsiyon ana pazarı
- Endeks vadeli işlem ana pazarı
- Kıymetli madenler vadeli işlem ana pazarı
- Pay opsiyon ana pazarı
- Pay vadeli işlem ana pazarı
VOB bu ana pazarlar dışında özeli emir pazarı ve özel emir ilan pazarı birleşiminden oluşmaktadır. Yani temelde 3 pazardan meydana gelmektedir. Ana pazarlar isimlerinden de anlaşılacağı üzere işlem gören sözleşmelere göre ayrı ayrı tanımlanmıştır. Diğer iki pazar ise daha büyük miktarlı emirlerin işlem görebilecekleri pazarları temsil etmektedir.
VOB’da Alım – Satım Nasıldır?
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri alınıp satılmaktadır. Hisse senetlerinde olduğu gibi bu sözleşmelerinde SPK onayından geçerek borsaya kote edilmeleri gerekmektedir. Bu işlem için birçok koşulun sağlanmasının yanı sıra dayanak varlığın aynı zamanda spot bir piyasasının olma zorunluluğu da vardır.
VOB’da alım – satımı yapılan yatırım araçlarına türev araçlar denilmektedir. Yani spot bir piyasada altın alım – satımı yaparken, VOB’da vadeli altın sözleşmesi alıp satılmaktadır. Bu vadeli sözleşmelere de türev araçlar denilmektedir. Türev araçların tam tanımını yapmak gerekirse; belirli bir dayanak varlığın bugünden anlaşılan fiyat, miktar ve kalitesi üzerinden ileri bir tarihte alım veya satımını yapma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Vadeli işlemlerin yapılma amaçlarının korunma, yatırım ve arbitraj olduğunu daha önceden sizlere söylemiştik. İşte bu sözleşmelerde belirtilen şartlar sayesinde bu amaçlarla işlemlerinizi gerçekleştirebiliyorsunuz.
VOB’da alım – satım işlemlerinizi yaptığınız bu türev araçlar size riskten korunarak etkili bir yatırım yapma imkanı sunmaktadır. Spot piyasa yatırım araçlarında bulunmayan bazı özellikler nedeniyle VOB’da rahatlıkla alım – satım işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Spot piyasa araçlarına göre sunduğu olanaklara kısaca bakacak olursak;
- İlk yatırım miktarı türev araçlarda daha düşüktür. Yani başlangıç işlemleri için spot piyasaya göre % 10 daha az bir teminata ihtiyaç duyarsınız.
- Spot piyasa araçlarında fiyatların yükselmesi beklentisiyle yatırım yaparsınız ve kazanç elde edersiniz. Ama türev araçlarda böyle bir beklenti farkı yaşanmamaktadır.
- Spot piyasada bulamadığını yatırım araçlarını türev araçlarda bulursunuz.
- Türev araçlarla yaptığınız işlemlerde riskleri istediğiniz düzeyde kolaylıkla tutabilirsiniz.
- Türev araçların işlem maliyetleri spot piyasa araçlarına göre daha düşüktür.
VOB’da yapılan alım – satım işlemleri yani türev araçların alım – satımını herkes yapabilmektedir. Bankalar, kurumsal yatırımcılar, bireysel yatırımcılar ve aracı kurumlar türev araçları alıp satabilir.
VOB’da Nasıl İşlem Yapılır?
Borsaya nasıl giriş yapacağınızı daha önceden sizlere borsaya nasıl girilir başlığında anlatmıştık. Aynı şekilde VOB’da da işlem yapabilmek için öncelikli olarak bir aracı kuruluşta yatırım hesabı açtırmanız gerekmektedir. Bireysel yatırımcıların direkt olarak borsada işlem yapmalarının mümkün olmaması nedeniyle, VOB’a üye olan aracı kurumlar, bankalar ve vadeli işlemlere aracılık eden şirketler üzerinden bu yatırım hesabını oluşturmanız gerekmektedir.
Emirlerinizi iletmenizi sağlayacak olan bu kurumlar VOB tarafından oluşturulmuş elektronik bir sistem kullanmaktadır. Emirlerin eşleşmesi ve iletimi amacıyla borsa üyelerinin kendi ofislerinde, VOB bilgisayarlarına bağlı olan bilgisayarlar bulunmaktadır.
Bir aracı kuruluş yatırımcılarına risk getiri tercihlerini belirleyip, türev araçların riskleri konusunda da bilgilendirme yapmaktadır. Bu işlem için SPK tarafından belirlenmiş olan ‘türev araçlar risk bildirim formu’ yatırımcılara iletilir. Daha sonra ise yatırımcıdan gerekli olan teminat alarak vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri hakkında bilgi verilir. Yatırımcının kararlarına göre de emirler borsaya aracı kuruluş tarafından iletilir ve gerekli olan diğer işlemler gerçekleştirilir.
Yatırım hesabınızı oluşturduktan sonra yapmanız gereken ikinci işlem alım – satım kararı almaktır. Bunun içinde piyasayı ile bir şekil takip etmeli, analiz etmelisiniz. Buna göre de alım veya satım yönünüzü belirlemelisiniz. Bu kararları alırken aracı kuruluşların yatırım danışmanlarından da ücretli veya ücretsiz olarak destek alabilirsiniz.
Üçüncü işlem ise teminatınızı belirlemektir ve büyük bir önem taşımaktadır. Tüm teminatınızı tek bir işleme bağlamamalısınız. Borsa tarafından belirlenen miktardaki teminatı hesabınıza bulundurmanız gerekmektedir. Son bir işlem ise emir iletimidir. Emirlerinizi eksiksiz bir şekilde aracı kuruluşlara iletmeniz gerekmektedir. Alım veya satım emri olduğunu, sözleşmenin adedini, tarihleri, alımı veya satımı yapılacak sözleşmeyi, sözleşmenin tipini, fiyatını, emir tipini, emrin geçerlilik süresini doğru bir şekilde belirmeniz gerekmektedir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası ile Borsa İstanbul Birleşmesi (VOB – VİOP)
Bilindiği gibi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), 5 Nisan 2013 tarihinde Borsa İstanbul (BIST) olarak faaliyet göstermeye başladı. Tek değişiklik isimlerde yapılmadı. İstanbul Altın Borsası (İAB) ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın (VOB) tüzel kişiliklerine son verilerek tek bir çatı altında Borsa İstanbul adıyla toplanıldı.
Uluslararası anlamda borsalarımızın daha büyük başarılara imza atması adına böyle bir birleşmenin yapıldığı belirtildi ve beklenildiği gibi de başarılar ile Borsa İstanbul faaliyetlerine başladı. İlk başarılardan birisi dünyaca ünlü teknoloji şirketlerinin hisselerinin işlem gördüğü NASDAQ ile masaya oturuldu ve anlaşma yapıldı.
İzmir’de faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) ile Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) alım – satım platformları birleştirildi. İlk işlem günü de başarılı bir şekilde sonuçlandırılarak 640 milyon 555 bin Türk lirası işlem hacmine ulaştırıldığı Borsa İstanbul duyuruları arasında yer alıyor.
VOB ve VİOP birleşmesi 5 Ağustos 2013 tarihinde gerçekleşti. Bu birleşme sonucunda ise ülkemizde işlem gören bütün vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, BIST VİOP çatısı altında tek bir alım – satım platformunda toplandı.
Dünyanın Önemli Vadeli İşlem Borsaları
VOB’un açılışından kısa bir süre sonra dünyanın en hızlı büyük vadeli işlem borsaları sıralamasında 3. sırası aldığını söylemiştik. Ülkemiz vadeli işlem borsası da dünyanın önemli borsaları arasında yerini böylelikle almıştır. Diğer vadeli işlem borsalarına bakılacak olursa;
- Chicago Board of Trade (CBOT)
- Chicago Mercantile Exchange (CME)
- Kansas City Board of Trade
- New York Stock Exchange (NYSE)
- NYSE & London International Futures Exchange
- Euronext Paris
- Tokyo Commodity Exchange
- Hong Kong Futures Exchange
- Australian Securities Exchange
Sonuç
Vadeli işlemler piyasalarda meydana gelen düzensiz yükseliş veya düşüşlerden korunmak için etkili bir yatırım yöntemidir. Birikimlerinizi değerlendirirken sizler de bu riskleri kolayca kontrol altına almak istiyorsanız, vadeli işlemler yapabilirsiniz. Spot piyasa araçları ile türev araçlar arasındaki farkları yazı içerisinde sunduk.
Sizlere borsa nasıl oynanır hakkında detaylı bilgiler vermeye devam ediyoruz ve bu yazımızda da ülkemizin başarılı borsası olan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nı (VOB) sizlere tanıtmak istedik. Bu bilgiler ışında birikimlerinizi hangi şekillerde değerlendirebileceğiniz konusunda bir fikiriniz oluşmuştur. Bu fikirlerinizi ve önerilerinizi bizlerle paylaşırsanız seviniriz.
