VİOP Nedir? Nasıl İşlem Yapılır? Neden Kullanılır? [Örnekler ile Anlatım]

VİOP, fiyatların bir anda tersine dönme riskine karşı güvenle işlem yapma imkanı sunar. Ülkemizde her geçen gün biraz daha popüler olan piyasa hakkında bilgiler bu yazıda:

Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nı kısaca VİOP olarak anıyoruz. Borsanın çatısı altına girmeden önce özel bir borsa olarak faaliyet gösteriyordu ve VOB adıyla anılıyordu. VOB nedir konusu için tıklayın.

VİOP, sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin elektronik ortamda alınıp satıldığı yerdir. Vadeli işlem sözleşmeleri ise belli bir miktar ve kalitedeki malı, belirlenen ileri tarihte, bugünden anlaşılan fiyattan alma veya satma hakkı vermektedir.

Aynı zamanda az miktarda parayla işlem yapabilme, ürün çeşitliliği, çift yönlü işlem gibi avantajları da vardır. Farklı portföyler oluşturarak riskten korunma avantajını da elde edersiniz. Borsa bünyesinde olması nedeniyle güvenilir bir ortamdır.

Günlük VİOP Yorumları ve Uzman Analizleri için Tıklayın!

Kaldıraçlı bir piyasa olan VİOP, ülkemizde uzunca bir süredir faaliyet göstermektedir. Buna karşın hem yurt içinde hem de küresel piyasalarda artan riskler sonrasında güvenilir işlemlere dönen yatırımcılarla popüler olmuştur.

VİOP Nedir? Ne Demektir?

Türkiye’de türev araçların alım – satımının yapılabildiği VİOP, kaldıraçlı bir piyasadır. Türev araçlar, hepimizin bildiği yatırım araçlarından türetilmiş ve değeri doğrudan bunlara bağlı olan araçlardır.

Yani altın, en bilinen yatırım aracı iken; altın kontratları kıymetli madenden türetilmiş ve değeri doğrudan ona bağlı olan bir sözleşmedir.

Sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş olan sözleşmeler, yatırımcısına gelecekte teslim edilmek için anlaşılmış bir fiyattan bugünden alma ve satma hakkı vermektedir.

Bu hakların verildiği yer ise vadeli piyasalardır. Piyasanın kendine özgü bir yapısı olmakla birlikte belli bir yatırımcı kitlesine hitap etmektedir.

Hem alım hem de satım yönünde işlem yapılabilen piyasada, kaldıraç kullanma hakkı bulunmaktadır. Bu nedenle bazı kişiler, forex piyasası ile birbirine karıştırmaktadır. Ama forex ile aralarında ciddi farklar vardır.

Ürün çeşitliliği bulunan piyasada; döviz, emtia, hisse senedi, endeks ve kıymetli madenlere dayalı sözleşmeler kullanılır. Bunlarla mevcut risklerden korunarak alım satım yapılabilir.

Sözleşmeler, fiyatların bir anda değişme riskine karşı, bugünden yatırım yapma imkanı verir. Piyasa, risklerinin en yüksek olduğu dönemlerde daha fazla ilgi çekmektedir.

Aynı zamanda borsada vadeli yatırım araçları ile işlem yapmak isteyen kurumsal ve bireysel yatırımcıların bir araya geldiği piyasadır. Küçük veya büyük yatırımcı fark etmeksizin uygun fırsatlar sunmaktadır.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ise piyasanın tanımını şu şekilde yapar:

Borsa İstanbul’da işlem gören sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile diğer türev araçların, elektronik ortamlarda alım – satım işlemlerinin yapıldığı piyasadır.

Hisse senedi piyasası ile benzer yönü; Borsa İstanbul’da işlem gören yatırım araçlarının, elektronik ortamda bir aracı vasıtasıyla alım satımın yapılmasıdır. Farklı yönü ise hem işlemlerin mantığında hem de yatırım araçlarındadır.

Vadeli İşlem Nedir?

VİOP’un mantığını anlayabilmek için vadeli işlemin ne demek olduğunu bilmek gerekiyor. Teslimatı ve ödemesi ileri bir tarihte yapılacak türev aracın bugünden alınıp satılmasına vadeli işlem denmektedir.

Futures ismiyle bilinirler ve genel olarak organize olmuş piyasalara konu olurlar. Vadeli işlem sözleşmelerine ait kriterler belirlenmiştir ve işlemler bunlar üzerinden gerçekleştirilir.

Bu kriterler; sözleşme büyüklüğü, teminat oranları ve fiyat adımlarıdır. İşlem sonucunda nakdi veya fiziki teslimat söz konusu olmakla birlikte genellikle nakdi uzlaşı tercih edilir. Fiziki teslimatta ise ilgili ürün borsasında işlem yapılarak, nakde çevrilebilir veya ürün alınıp satılabilir.

Vadeli işlemler, 2008 küresel krizi ile popüler hale gelmiştir. Bu dönemde hisse senedi piyasasındaki çöküş ile vadeli işlemlerin özellikleri fark edilmiştir.

VİOP’ta İşlem Gören Türev Ürünler Nelerdir?

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda yatırım araçlarından türetilmiş ve değeri onlara dayalı olan türev araçların işlem gördüğünü söylemiştir. Bu araçlar; dövize, kıymetli madenlere, emtialara, hisse senetlerine ve endekslere dayalıdır.

Vadeli işlem sözleşmesi olarak anılan bu araçlar, belli özelliklere sahiptir. Nitelikleri, kalitesi, miktarı ve teslimat şekli gibi konuları önceden belirlenen sözleşmeler, elektronik ortamda alınıp satılırlar.

Bu alım satım fiziki değildir; ama uzlaşı şekline göre bu yönde işlem yapılabildiği görülmektedir. Genelde nakdi uzlaşı yöntemine göre işlem yapılsa da buğday kontratlarında fiziki teslimat vardır.

Buğday kontratı ile işlem yapıldığı takdirde son işlem gününde Konya Ticaret Borsası’nda fiyat belirlenmesiyle uzlaşı fiyatı belli olur. Sonuçta da ya fiziki olarak alım gerçekleşir ya da nakde çevrilebilir.

İşlem yapılan türev ürünler; pay, endeks, döviz, kıymetli madenler, emtia, enerji ve yabancı endeksler vadeli işlem sözleşmeleri isimleriyle anılırlar. Piyasaya bu gruplar altında işlem görecek yeni kontratlar eklenip çıkarılabilmektedir.

Örneğin; 2018 yılının sonunda 13 yeni sözleşmenin işleme açılacağı bilgisi paylaşıldı ve ürün çeşitliliğinin artırılacağı belirtildi.

Bu bilgiler ışığında türev ürünler nelerdir bakacak olursak;

“Önceden belirlenen bir vadede, sermaye piyasasında işlem gören yatırım aracını, belli fiyatta – miktarda ve nitelikte alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.”

Tanımdan anlaşılacağı üzere 4 ana unsur bulunmaktadır ve bunlar; vade, miktar, nitelik ve fiyattır. Hangi vade sonunda alma ve satma hakkına sahip olunacağı sözleşmelerin ilk unsuru olarak görülür.

Daha sonra sözleşmeye konu olan dayanak varlığın miktarı ve niteliği belirtilir. Kontratlar, borsa tarafından belirlenen ve güncellenen başlangıç teminatı ile işleme başlar.

Kontratların vadeleri, 2 ay olarak belirlenmiştir. Genel olarak vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık aylarıdır. Bir kontrat en yakın 3 vadede işlem görür ve vade bitimi beklenmeden elden çıkarılabilirler.

VİOP Hakkında En Sık Sorulan 10 Soru

Hem piyasa hem de işlem yapma şekilleri hakkında sıkça sorulan sorular bulunmaktadır. Bunların başında sözleşme kodları gelirken, teminat tamamlama çağrısı gibi konular da çokça sorulmaktadır. Şimdi bu sorulara göz atalım:

Sözleşme Kodları Ne İfade Eder?

Eğer bu piyasada işlem yapacaksanız mutlaka sözleşme kodlarını okuyabilmeniz gerekiyor. Kontratların isimlerinin ilk bakışta bir şey ifade etmeyen harflerden ve rakamlardan oluştuğunu düşünebilirsiniz. Ama her bir harf ve rakam, sözleşme hakkında bilgi vermektedir.

Örneğin; F_USDTRY0619 olarak belirtilen bir kontratın,

• F harfinden futures yani vadeli işlem sözleşmesi olduğunu anlarsınız.
• USDTRY kısmından dolar kuruna dayalı bir kontrat anlaşılır.
• 06 vade ayının Haziran olduğunu gösterirken, 19 vade yılının 2019 olduğu bilgisi alınır.

Gördüğünüz biri her harf ve rakamın bir anlamı bulunuyor. Bu bilgiler sayesinde kontratın hangi enstrümana dayalı olduğunu anlarsınız ve seçiminizi buna göre yaparsınız.

Sözleşmelerin Özellikleri Nelerdir?

İşleme başlamadan önce hangi kontratın hangi koşullar çerçevesinde işlem gördüğü hakkında da bilgi sahibi olmalısınız.

Örneğin; USD/TRY kontratının hangi büyüklükte olduğunu, uzlaşma şeklini, vade sonunda fiyatın nasıl belirlendiğini, vade aylarını, fiyat kotasyonu ile minimum fiyat adımlarını biliyor olmalısınız. Bu bilgilere Borsa İstanbul tarafından hazırlanan şu PDF aracılığıyla göz atabilirsiniz.

İşlemlere Kaç Parayla Başlanır?

İşlemlere genellikle minimum 500 lira ile başlangıç yapabiliyorsunuz. Bu parayı hesabınıza yatırdığınız zaman, bir yatırımcı olarak işlemlere başlayabilirsiniz. İşlem yapmak istediğiniz sözleşmenin büyüklüğü hakkında da bilgi sahibi olmalısınız.

Sözleşmelerin her birinin belli bir başlangıç teminatı ile işlem gördükleri bilinmektedir. Örneğin; 2019 Şubat vadeli bir USD/TRY kontratının 410 liralık başlangıç teminatı vardır. Bu oran ise sabit olmamakla birlikte spot fiyat, faiz oranı, vadeye kalan gün sayısı gibi faktörlere göre belirlenmektedir.

Kontratların başlangıç teminatları hakkında buradan bilgi alabilirsiniz.

Uygulanan Komisyon Oranları Nelerdir?

Forex piyasasından farklı olarak yaptığınız işlemler için belli komisyonlar ödersiniz. Bu komisyonlar on binde 5 gibi küçük oranlara denk gelse bile aracı kurumlarda farklılık gösterebilmektedir.

Aracı kurumların güncel komisyon oranları hakkında bilgileri web sitelerinden ve buradan öğrenebilirsiniz.

İşlemlere Nasıl Başlanır?

Piyasada yatırım yapmaya başlamak için kendinize yasal bir aracı kurum seçmelisiniz. Borsa İstanbul tarafından türev işlem yaptırma yetki belgesine sahip olan aracı kurumların birisinde hesap açtırarak, vadeli işlem yatırımcısı olarak işlemlere başlayabilirsiniz.

Hesap açılış işlemlerini direkt internet üzerinden yapabiliyorsunuz. Aracı kurumun web sitesi üzerinden ilgili formları doldurarak basit bir şekilde üyelik işlemlerini tamamlayabilirsiniz.

Daha sonra ne kadarlık bir teminatla işlem yapmak istediğinizi belirlediyseniz hesabınıza yatırarak hemen işleme girebilirsiniz.

İşlem Saatleri Nelerdir?

Forexten farklı olarak VİOP’ta belli seans saatleri arasında işlem yapılmaktadır. Borsa İstanbul’da edinilen bilgilere göre; pay türev pazarı 09:30 ila 18:10 arasında faaliyet göstermektedir. Diğer türev pazarlar ise 09:30 ile 18:15 arasında açık kalmaktadır.

Yarım gün olarak seans saatlerine bakıldığında ise pay türev pazarı, 09:30 – 12:40 arasında; diğer türev pazarlar ise 09:30 ile 12:45 arasında faaliyet göstermektedir. Bu saatlere göre pozisyon açma ve kapama işlemlerini yapmalısınız.

Teminatlandırma Nasıl Yapılıyor?

Piyasada işlem öncesi ve sonrası olmak üzere iki katmanlı bir risk yönetimi yapısı bulunmaktadır. İşlem öncesi risk yönetimi, PTRM tarafından yapılmaktadır.

PTRM, işlem öncesi risk yönetimi uygulaması olarak bilinir ve sisteme girilen emirler ile gerçekleştirilen işlemlerden dolayı karşılaşılabilecek olası riskleri kontrol etmeye yarar.

Aynı zamanda söz konusu riskleri izlemeye yönelik olarak işlem ve takas platformları ile entegre olarak geliştirilmiş bir risk yönetimi uygulamasıdır.

PTRM ile işlem terminali, FixAPI ve OUCH protokollerinden sisteme gönderilen emirlerin ve gerçekleşen işlemlerin riskleri kontrol edilmektedir.

Risk kontrolleri emir sisteme kabul edilmeden önce, kabul edildikten sonra ve işlem anında olmak üzere 3 farklı aşamada yapılmaktadır.

İşlem sonrası risk yönetimi ise Takasbank tarafından yapılmaktadır. Piyasada yapılan işlemler için portföy bazında teminatlandırma yönetimi olan SPAN uygulanır.

Portföy bazında teminat hesaplamasına ilişkin parametreler, Takasbank tarafından belirlenir ve duyurulur. Risk yönetimi ve teminatlandırma yönetimine ilişkin olarak Takasbank Merkezi Karşı Taraf Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır.

Vergilendirme Nasıldır?

VİOP işlemlerinde vergi avantajı bulunmaktadır. Piyasada işlem gören hisse senedi ve endekslerine dayalı sözleşmelerden elde edilecek kara, yüzde 0 stopaj oranı uygulanmaktadır. Borsa İstanbul tarafından vergilendirme şu şekilde tablo haline getirilmiştir.

Riskli Hesap Ne Anlama Gelir?

Bir işlem gerçekleştikten sonra, hesabın son pozisyon bilgisi ile gün içinde yeni fiyatlara göre güncellenmiş parametreler dikkate alınarak bulunan teminat ve kullanılabilir teminat hesaplamaları yapılır.

Kullanılabilir teminatın negatif olması halinde, hesap riskli duruma geçmektedir. Bu hesabın bekleyen tüm emirleri iptal edilmektedir.

İlgili hesap yalnızca pozisyon azaltıcı emirler girebilirken, mevcut durumda uygulanan kontrolde emir uygulaması kaldırıldığı için birden fazla pozisyon azaltıcı emir girilebilmektedir.

Teminat Tamamlama Çağrısı Nedir?

İşlemlerde sözleşmelerin fiyatının değişmesiyle birlikte yatırımcı hesabında kar veya zarar oluşmaktadır. Zarar sonucunda hesap bakiyesinde yaşanan düşüş ile ilave teminata ihtiyaç duyulur.

Yatırımcının hesabındaki teminat miktarı, başlangıç teminatının altına düşmesiyle birlikte Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) yapılmaktadır. Bu durumda yatırımcı teminatını yeniden en az başlangıç teminatı seviyesine kadar yükseltmelidir.

VİOP İşlemi Nasıl Yapılır?

Günümüzde yaptığınız yatırım işlemleri elektronik ortamlarda gerçekleşmektedir. Borsa İstanbul üzerinden gerçekleştirilen işlemlerin nasıl yapıldığı ile ilgili eğitimler verilmektedir. Ücretsiz olarak katılabilir ve internetten de bilgiler edinebilirsiniz. Piyasaya girer girmez para kaybetmemeniz için bu son derece önemlidir.

Şimdi piyasada işlem yapabilmek için bilmeniz gerekenleri listelemek istiyoruz:

İşlemin Mantığını Öğrenin

Başarılı bir vadeli işlem yatırımcısı olmak istiyorsanız önce yaptığınız işin mantığını öğrenin. Eğer bu konuda eksiklik hissederseniz başarılı bir şekilde hareket etmeniz mümkün olmayacaktır.

Kontratların dilini öğrendikten sonra piyasanın nasıl hareket ettiğini bir süre inceleyin. Bunun için de demo hesapları mutlaka kullanın. Deneme hesapları, paranızı riske etmeden deneyim kazanabileceğiniz platformlardır.

Hem kontratları hem de piyasayı yakından öğrenme imkanı bulursunuz. Risklerin ne olduğunu, fiyatların nasıl değiştiğini öğrenin. Pozisyon almayı ve kapatmayı öğrenin. Çünkü burada ve benzer şekilde yazıları okuyarak belli şeyler hakkında bilgi sahibi olursunuz.

Ama kendiniz denemeler yaparak çok daha iyi bilgiler edinebilirsiniz.

Uzun ve Kısa Pozisyonu Anlayın

Piyasada pozisyon oluştururken, uzun ve kısa şeklinde tanımlandıklarını görürsünüz. Uzun pozisyon, alım yapma anlamına gelirken, kısa pozisyon satışı tanımlamaktadır.

Bir uzun pozisyon aldığınızda işlemi kapatmak için mutlaka kısa pozisyon alırsınız. Aynı şekilde kısa pozisyon aldığınız zaman da uzun pozisyon ile kapatabilirsiniz.

İşlem Özelliklerini Kullanın

Çift yönlü işlem yapma olanağına da sahip olduğunuz piyasada, hem yükselen hem de düşen fiyatı değerlendirebilirsiniz. Fiyatın yükseleceğini öngörüyorsanız uzun pozisyon alır (alım) ve beklentinizin gerçekleşmesini veya vade sonunu beklersiniz.

İşlemi kapatmak istediğinizde de kısa pozisyon alırsınız (satım). Fiyatın düşeceğini tahmin ettiğinizde de kısa pozisyon ile işlemi başlatır ve uzun pozisyon ile sonlandırırsınız.

Kaldıraçlı işlem yapabilme özelliğinin bulunduğu piyasada, daha az teminat ile daha büyük pozisyon oluşturursunuz. Bu sayede de normal bir işleme göre daha yüksek bir kazanç elde edersiniz. Ama aynı oranda zararınızı da artırırsınız.

Kaldıraç oranları hakkında bilgi almak için tıklayın.

Teminat Konusunda Bilinmesi Gerekenler

VİOP’ta temel olarak iki farklı işlem teminatı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi başlangıç teminatıdır.

Başlangıç teminatı, VİOP’ta pozisyon açmak için gerekli olan işlem teminatıdır. Initial margin ismiyle de anılan bu teminatlar için Takasbank tarafından sözleşme bazında değil, portföy bazında teminatlandırma yöntemi uygulanmaktadır.

Diğer tür ise sürdürme teminatıdır. Oluşan zararlar sonucunda mevcut teminatınızda görülen düşüş bir noktaya kadar gerçekleşir. Düşüşe izin verilen en düşük seviye sürdürme teminatıdır.

Bu seviye, hesabınızda bulunması gereken minimum teminatı da ifade etmektedir. Gün sonunda açık kalan pozisyonların ve müşteri hesabının güncellenmesi için günlük uzlaşma fiyatı hesaplanır.

Günlük uzlaşma fiyatı, kar-zarar hesabının yapılması, teminat gereksiniminin belirlenmesi ve eksik olması durumunda tamamlama çağrısının gönderilmesinde kullanılmaktadır.

Eğer yatırımcının açık pozisyonunda zarar yani sürdürme teminatında eksilme varsa bu açığın kapatılması için bir çağrı yapılır. Yatırımcı ise aynı gün içinde saat 13:30’a kadar bunu tamamlamalıdır.

Yatırımcı teminatını tamamlamadığında bakiye yetersizliği nedeniyle işlem otomatik olarak kapanır. Buna ise temerrüt durumu denir.

Temerrüt; borsada gerçekleşen işlemler ve açık pozisyonlar nedeniyle Takasbank’a yatırılması gereken tutar ile diğer yükümlülüklerin verilen süre içinde yatırılmaması ve yerine getirilmemesi durumudur.

Piyasada dikkat etmeniz ve öğrenmeniz gereken bir diğer konu ise teminat tamamlamadır. Diyelim ki 500 lira başlangıç teminatı olan bir kontrat aldınız ve beklenmedik şekilde piyasa gerilemeye başladı.

Eğer zarar miktarı teminatın altına inmeye başlarsa sistemden teminat tamamlama çağrısı alırsınız. Bu durumda ya teminatınızı tamamlarsınız ya da işlemi sonlandırırsınız. Eğer bu çağrıyı dikkate almazsanız işleminiz otomatik olarak kapatılacaktır. Bu nedenle hesabınızda her zaman fazladan para bulundurun ve zararı kara çevirmek için imkan yaratın.

Vadeli işlemi yapmak, günümüzde Borsa İstanbul’un geliştirilen sistemleri ile oldukça basit bir şekilde yapılmaktadır. Elbette bu işlemlerin mantığını öğrenmek de bir yatırımcı olarak sizlerin görevidir.

Sonuçta birikimlerinizi değerlendirerek para kazanmak amacıyla yatırım yapacaksınız. Bilgi edinmeden hareket ederseniz hem para kazanamazsınız hem de birikimlerinizi kaybedersiniz. Bu nedenle mutlaka belli bir bilgi seviyesine ulaştıktan sonra işlemlere başlamanızı öneririz.

VİOP’ta Kar/Zarar Hesaplaması

VİOP’ta bir seans boyunca elde edilen kar veya zarar oranları, her 10 dakikada bir geçici uzlaşma fiyatları üzerinden güncellenmektedir.

Her günün sonunda ise Borsa İstanbul tarafından sözleşme bazında günlük olarak hesaplanarak ilan edilen uzlaşma fiyatları üzerinden kar/zarar hesabı yapılmaktadır. Yani seans bitişinin ardından gün sonu uzlaşma fiyatları kullanılarak, tüm hesaplar güncellenmiş olur.

Günlük uzlaşma fiyatı, bir önceki günün günlük uzlaşma fiyatından yüksekse;

• Uzun pozisyon sahipleri yani alıcılar kardadır.
• Kısa pozisyon sahipleri yani satıcılar zarardır.

Günlük uzlaşma fiyatı, bir önceki günün günlük uzlaşma fiyatından düşükse;

• Uzun pozisyon sahipleri zarardadır.
• Kısa pozisyon sahipleri kardadır.

Hesap güncelleme işlemlerinde zararlar, işlem günü yani T süresinde tahsil edilir.

Günlük uzlaşma fiyatının hesaplanması konusunda ise birçok detay bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• İlk işlem, gün sonunda son 10 dakikada gerçekleşen 10’dan fazla işlemin ağırlıklı ortalama fiyatıdır.
• Ama son 10 dakikada 10’dan az işlem gerçekleşmişse geriye dönük 10 işlemin ağırlıklı ortalama fiyatı, günlük uzlaşma fiyatı olur.
• Eğer seansta 10 işlem gerçekleşmediyse seans içindeki bütün işlemlerin ağırlıklı ortalaması alınır.
• Seans içinde hiç işlem yapılmamışsa bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olur.

Bu dört yönteme göre günlük uzlaşma fiyatı hala belirlenememişse veya hesaplanan fiyat piyasa gerçeklerini yansıtmıyorsa başka yöntemler kullanılır. Bu yöntemler;

• Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması,
• Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatı dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar şeklindedir.

Bu yöntemler ya tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı belirlenmiş olunur.

VİOP Temel Yatırım Stratejileri Nelerdir?

Vadeli işlemlerde yatırım stratejilerinin temeli; yatırımların korunmasına, risk yönetimine ve kazançların artırılmasına odaklanılmış sistemleri kapsamaktadır.

Genel olarak spekülatif amaçlı işlemler üzerine kurulu olan VİOP, farklı düzeyler için farklı stratejileri içermektedir. Bu stratejiler, her ürüne uygulanabilir olması ile optimal bir özelliğe de sahiptir.

Pay, döviz, emtia ve kıymetli maden sözleşmeleri için aynı yatırım stratejileri uygulanabilmektedir. Önemli olan nokta ise stratejinin sağlıklı işleyebilmesi için işlem gören sözleşmelerde derinlik olmasıdır.

Temel yatırım stratejilerini uzun/kısa pozisyonlar oluşturmaktadır. Vadeler ve ürünler arasında yayılma stratejilerini ise ileri seviye stratejiler meydana getirmektedir. Bunlar yapılırken nakit koruma stratejisi de mutlaka uygulanmalıdır.

Yükseliş yönünde uygulanan stratejilerin mantığı, sözleşmeyi düşük fiyattan almak ve yüksekten satmaktır. Ana strateji ise alım (long) pozisyonudur.

Bu kapsamda yatırımları korumak ve risk yönetimi sağlamak amacıyla ürünler ve vadeler arasında yayılma ile nakit korumalı yatırım stratejileri uygulanabilmektedir.

Vadeler Arası Yayılma Stratejisi

Alım stratejisinde pozisyon oluşturulan ürünün farklı vadesinde, satım pozisyonu açılır. Örneğin; BIST 30 endeksine dayalı sözleşmede uzun pozisyon açıldığını varsayalım.

Fiyatın düşme riskine karşılık, farklı vadede BIST 30 sözleşmesi için bir satım pozisyonu daha açılır. Bu şekilde fiyatın düşme riskine karşı korunma sağlanmış olunur.

Fiyatın yukarı yönde gittiği durumda satım pozisyonu kapatılırken, fiyatın aşağı yönde ilerlediği durumda ana pozisyon kapatılır. Aynı zamanda ikinci pozisyon devam edebilir veya yakın vadeye çekilebilir.

Aynı ürünün farklı vadelerinde ters pozisyon açıldığı zaman, sonraki pozisyon daha az teminat ile bağlama avantajına sahiptir.

Takvim Yayılma Pozisyonu Spekülasyonu

Vadeler arası yayılma stratejisinde yatırımcılar, takvim yayılma pozisyonu spekülasyonu yani outright speculation ile aynı ürünün farklı vadeleri arasında piyasadan farklı fiyatlar olacağı düşüncesiyle pozisyon oluşturabilirler.

Yani piyasalar arasında arbitraj olacağı beklentisi ile işlem yapabilirler. Bu stratejide kar oranı düşük olmasına karşın çok risklidir. Bu nedenle fazla tercih edilmemektedir.

Ürünler Arası Yayılma Stratejisi

Ürünlerin fiyatları arasındaki korelasyonun yüksek olması durumunda bir varlıkta alım diğer varlıkta ise satım pozisyonu açılmaktadır. Örneğin; Dolar/TL sözleşmesinde satış, Euro/TL sözleşmesinde alış yapılması şeklinde uygulanmaktadır.

Aynı şekilde korelasyonu yüksek olan hisse senetlerine ait sözleşmelerin birinde alım, diğerinde satım pozisyonu oluşturulabilir. Örneğin; Ereğli Demir Çelik hisseleri için alım, Kardemir için satım pozisyonu şeklinde bir yol izlenebilir.

Hedge Amaçlı Yatırım Stratejileri

Amaçları arasında yer alan hedge yani korunma üzerine bir stratejidir. Korunma stratejileri, spot piyasa risklerinin yönetilmesi amacıyla yapılmaktadır. Spot piyasada taşınan pozisyonun tersi yönde, aynı dayanak varlıkta pozisyon açılıp, korunma sağlanabilir.

Örneğin; spot piyasada döviz borcu olan bir kişi veya kurum, döviz sözleşmelerinde alım yaparak kurun yükselmesine karşı korunma sağlayabilir.

Nakit Korumalı Yatırım Stratejisi

Alım yönünde açılan bir pozisyonun, piyasa risklerine karşı korunması amacıyla yatırımcı “teminat * taşınan pozisyon adedi” eşitliği kadar nakdi hesabında tutmalıdır. Piyasa meydana gelebilecek ters bir hareket sonucunda başlangıç teminatını korumak için “teminat * taşınan pozisyon adedi” nakit olarak tutularak önlem alınmış olunur.

Genel olarak çok sert fiyat hareketleri söz konusu olmadığı zaman amacına ulaşan bir stratejidir. Buna karşın yüksek oynaklık durumunda nakit miktarı artırılmalıdır.

VİOP Neden Kullanılır?

Vadeli işlemlerin 3 temel kullanım nedeni bulunmaktadır. Bunlardan ilkini, yazımızın başında riskten korunma olarak söylemiştik.

2008 Mortgage krizinde, borsaların bir bir çöküşe geçmesi ve küresel krize sürüklenilmesi ile dünya genelinde riskler hat safhaya ulaşmıştır. Ülkemizde de vadeli işlem ve opsiyon piyasasının neden önemli bir yer olduğu bu şekilde anlaşılmıştır.

Şimdi neden kullanılır konusuna tek tek şu şekilde aydınlık getirelim:

Korunma (Hedge Etme) Amacıyla Kullanım

Vadeli işlemler korunma amacı taşımaktadır. Yani piyasalardaki risklere karşı parasını hedge etmek isteyen yatırımcılar, aradıklarını burada bulabilirler.

Spot piyasalarda meydana gelebilecek dalgalanmalardan ve kur risklerinden dolayı oluşacak zararlar, bu işlemler ile minimum düzeye indirilebilir.

Üretici, ithalatçı, ihracatçı ve kurumsal risk yöneticileri; gelecekteki fiyatların yükselme veya düşme riskine karşı fiyatları, vadeli işlemlerle sabitleyebilirler.

Spekülatif Amaçlı Kullanım

Spot piyasalarda oluşan riskler, her yatırımcı için kötü algılanmaz ve iyi bir kar fırsatı olarak değerlendirilir. İşte bu kişiler, spekülasyonlardan yararlanarak karını maksimize eden yatırımcılardır.

Korunma amacı taşımaksızın, yatırımcıların gelecekteki piyasa beklentilerinin yükselmesi veya düşmesi yönünde kar amacı güderek işlem yapmalarını, vadeli işlemler mümkün kılmaktadır.

Arbitraj Amaçlı Kullanım

Arbitraj konusu, iyi bir deneyim gerektiren yatırım şekillerindendir. Yatırım yapmadan, aynı anda bir ürünü yüksek fiyattan satıp, diğer ürünü düşük fiyattan alarak (veya tam tersi yapılarak) gerçekleştirilen risksiz işlemlere arbitraj denmektedir.

Bir ürünü, spot piyasa fiyatı ile vadeli piyasa fiyatı arasında taşıma maliyeti modeline göre oluşan fiyat farkları ise bu imkanı yaratmaktadır. Dolayısıyla bu imkanı bir tek vadeli piyasalar sağlamaktadır.

VİOP’un Avantajları Nelerdir?

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nın kendine özgü yapısı nedeniyle ortaya çıkan bazı avantajları bulunmaktadır. Bunların başında da kaldıraç imkanı gelmektedir. Kaldıraç sistemi sayesinde elde edeceğiniz kar oranını artırmanız mümkündür.

Her sözleşmeye özel olarak belirlenen kaldıraç oranları sayesinde sözleşmenin değeri kadar yatırım yapmadan işlem yapabiliyorsunuz. Yani 100 lira olan 1 adet sözleşmede 1’e 10 kaldıraç imkanı varsa 10 lira ile 1 sözleşme alabiliyorsunuz demektir.

Kaldıraç oranları bir avantaj olsa da aynı zamanda bir risktir. Çünkü daha fazla risk almanıza neden olur ve kaybınız da buna orantılı bir şekilde artmaktadır. Dolayısıyla bu riski kabullenebilecekseniz kaldıraçlı işlem yapmalısınız.

Bir diğer avantajı, çift yönlü işlemlerdir. Fiyatın yükseleceğini öngördüğünüz zaman alım yönünde pozisyon oluştururken, düşeceğini öngördüğünüzde satış yönünde işlem açabilirsiniz. Bu sayede her fiyat hareketini değerlendirebilirsiniz.

Teminatın nemalandırılıyor olması da başka bir avantajıdır. Takasbank nezdinde sizin adınıza saklanan paranız pozisyonda dahi olsa nemalandırılmaktadır. Bu da ekstra kazanç elde etmenizi sağlamaktadır.

Vergi avantajı da bulunmaktadır. Piyasada işlem gören pay senedi ve endekslerine dayalı sözleşmelerden elde edeceğiniz kâra %0 stopaj uygulaması bulunmaktadır.

Riskten korunma özelliği de en önemli avantajlardan birisidir. Hedge etme olarak da anılan bu özellik, vadeli işlem sözleşmelerinin tüm reel sektör risklerine ve kur, faiz, fiyat gibi risklere karşı korunması demektir.

VİOP İşlem Örnekleri

İşlemlerin, spot işlemlere göre biraz daha karmaşık olduğunu düşünebilirsiniz. Ama vadeli işlem mantığını kavradığınız zaman, spot piyasa işlemlerine göre hem daha kolay hem de daha az riskli olduklarını göreceksiniz. Bu bağlamda sizlere birkaç VİOP işlem örneği vermek istiyoruz:

Gelecek aylarda Borsa İstanbul’un yükseleceğini düşünen ve 10.000 lira ile işlem yapacak olan bir yatırımcı, tek tek hisse senetleriyle işlem yapmak yerine endeks üzerinden yatırım yapabilir.

Kaldıraç kullanmak istemeyen yatırımcının pozisyon büyüklüğü, 10.000 lira olacaktır. Bu miktar ise endeks vadeli sözleşmelerinde alım yönünde pozisyon aldığı zaman; tarihi, endeksin spot piyasa değerini ve vadesine göre sözleşmenin fiyatını bilmesi gerekmektedir.

Bu verileri aşağıdaki şekilde tamamen örnek olarak veriyoruz:

Yatırımcının beklentisi doğru çıktığı ve endeks değer kazandığı zaman;

Yatırımcının tahmini yanlış çıktığında ve endeks değer kaybettiğinde;

Vadeli işlemler ile ilgili alacağınız eğitimler, sizlere daha faydalı olacaktır. Günümüz teknolojisi sayesinde bu işlemler ve hesaplamalar, online platformlar aracılığıyla otomatikman yapılmaktadır. Yani yatırımcılar bu hesaplamalarla uğraşmadan, platformlar üzerinden işlemlerini gerçekleştirebilmektedir.

VİOP İşlemlerinin Mantığını Anlamak

Vadeli işlemlerin mantığı, spot piyasada işlem yapmış biri için biraz karışık gelebilir. Çünkü alışık olmadığı bir şekilde işlem yapacaktır. Spot piyasada anlık işlemler yaparken, türev piyasada bugünden gelecek için pozisyon oluşturulacaktır. Dolayısıyla buradaki mantığı anlamadan başarılı olunması belli bir süre alacaktır. Bu noktada da piyasa hakkında bilgi edinilmesi adına en kolay araç videolar olacaktır.

Vadeli işlemleri anlatan videolar, daha önce bir yatırım deneyimi olan kişi için en kolay bilgi edinme yoludur. Örnek işlemlerle anlatılan konular sayesinde spot piyasa ile arasındaki farkı anlamasını kolaylaştıracaktır.

Aynı zamanda daha önce hiç yatırım deneyimi olmamış bir kişi için de videolar iyi bir başlangıç olacaktır. Videolardan edinilen bilgileri, daha sonra derinlemesine araştırarak nasıl bir yol izlemeniz gerektiğini öğrenebilirsiniz.

VİOP eğitimleri ülkemizde gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Borsa İstanbul kapsamında verilen eğitimlere ek olarak, birçok aracı kurum kendi eğitim programını oluşturmaktadır. Bu eğitimlerin bir kısmı ücretsiz verilmektedir ve oluşturacağınız üyelikler sayesinde demo hesap gibi olanaklardan da faydalanmak mümkündür.

Demo hesaplar sayesinde vadeli işlemlerin mantığını risk almadan uygulamalı bir şekilde öğrenebilir, deneyim kazanabilir ve stratejiler geliştirebilirsiniz.