Borsa İstanbul’da işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri, yatırımcılara riskten korunma, kaldıraç gibi avantajlar sunmaktadır. Bildiğiniz gibi finans piyasaları, vadeli ve vadesiz olarak yatırımcılara birikimlerini değerlendirme imkanı sunmaktadır. Ülkemizde vadeli işlemler 5 Nisan 2013 tarihine kadar VOB (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası) üzerinden yapılıyordu. Daha sonra Borsa İstanbul çatısı altına girerek bir piyasa olarak görülmeye başladı.
Borsa İstanbul çatısı altında işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri, eskiye göre çeşitlilik kazandı ve uluslararası boyutta bir öneme kavuştu. Eskiden belli başlı sözleşmelerle işlem yapılırken, günümüzde birbirinden farklı sözleşmelerle işlem yapılmaktadır. Kıymetli madenlere, fiziki veya fiziki olmayan şekillerde gerek spot piyasada gerekse forex piyasasında yatırım yapılmaktadır. Bunların yanında vadeli işlem piyasasında da kıymetli madenlere yatırım yapabilirsiniz.
Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) işlem gören kıymetli madenler vadeli işlem sözleşmeleri 2 çeşittir. Bunlar “Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri” ve “Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri”dir. Şimdi bu sözleşmelere detaylı bir şekilde göz atalım:
Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Borsa İstanbul VİOP aracılığıyla Altın vadeli işlem sözleşmeleri satın alabilirsiniz. Bu sözleşmede dayanak varlık, saf altındır ve standart sözleşmenin büyüklüğü 1 gramdır. Sözleşmenin uzlaşma şekli ise nakdi uzlaşmadır. Altın vadeli işlem sözleşmelerinin seans sonunda hesap güncellemesi ile kullanılan günlük uzlaşma fiyatı, birkaç farklı şekilde hesaplanmaktadır. Bunlar en yakın fiyata yuvarlanmaktadır ve şu şekildedir:
- Seans sonu gelmeden son 10 dakika içinde yapılan tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı uzlaşma fiyatıdır.
- Son 10 dakika içinde 10’dan az işlem varsa; seans içinde geriye dönük son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalaması alınır.
- Seans içinde 10’dan az işlem varsa; seans içinde gerçekleşen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalaması alınır.
- Seans içinde işlem yapılmamışsa; bir önceki günün uzlaşma fiyatı üzerinden işlem yapılır.
- Günlük uzlaşma fiyatı bu 4 şekilde de belirlenemezse; seans sonundaki en iyi alış – satış kotasyonlarının ortalaması alınabilir. Ayrıca saf altının spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade aylarında geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları üzerinden hesaplanabilir.
Altın vadeli işlem sözleşmelerinde vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık aylarıdır. Vade sonu uzlaşma fiyatları ise Borsa İstanbul tarafından ikiye ayrılmıştır. Bunlardan birincisi, 2016 yılı Ocak ayına kadar olan vade ayları için yapılan hesaplamadır. Buna göre; sözleşmenin son işlem gününde Londra piyasasında öğleden sonra oluşan dolar/ons altın fiyatının, TCMB saati ile 15:30’da açıklanan USD satış kuru kullanılarak TL/gram altına çevrilmesi ile bulunur. Eğer Londra piyasasında öğleden sonra altın fiyatı sabitleme seansı gerçekleşmemişse; sabah seansında oluşan dolar/ons altın fiyatı vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılmaktadır.
2016 Ocak vade ayı dahil sonraki vade aylarında ise son işlem gününde Londra piyasasında öğleden sonra oluşan dolar/ons altın fiyatının, TCMB tarafından 15:30’da açıkladığı USD alış – satış kurları ortalaması kullanılarak TL/gram altına çevrilmesi ile bulunur. Öğleden sonra sabitleme seansı yapılmamışsa sabah seansında oluşan dolar/ons altın vade sonu uzlaşma fiyatı kullanılır.
İki şekilde de son işlem günü tatil güne denk gelmişse, uluslararası spot piyasalarda Türkiye saati ile 17:00’de oluşan Dolar/ons altın alış ve satış fiyatının ortalaması baz alınmaktadır. Ons birimi, 31,1035’e bölünür ve grama çevrilir.
Takas süresi, T+1 olarak uygulanmaktadır ve zararlarda T gününün sonunda tahsil yapılırken, kar T+1 gününde aktarılır. Fiyat kotasyonu ise 1 gram altının TL cinsinden değerinin virgülden sonra iki basamak olacak şekilde sisteme giriş yapılır. Minimum fiyat adımı da 0,01 liradır. İşlem saatleri ise 09:10 ile 17:45 arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleşmektedir.
Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Borsa İstanbul VİOP aracılığıyla işlem gören diğer bir kıymetli maden sözleşmesi de dolar/ons altın vadeli işlem sözleşmeleridir. Bu sözleşmede de dayanak varlık, saf altındır. Sözleşmenin büyüklüğü ise 1 ons altındır ve nakdi uzlaşma esasına göre hesaplanmaktadır. Günlük uzlaşma fiyatı, altın vadeli işlem sözleşmelerinde olduğu hesaplanmaktadır. Vade sonu uzlaşma fiyatı ise son işlem gününde Londra piyasasında öğleden sonra oluşan dolar/ons altın fiyatıdır.
Dolar/ons altın vadeli işlem sözleşmelerinin vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık aylarıdır. Takas süresi, T+1’dir ve zararlar T gününde, karlar ise T+1 gününde işlenir. Dolar/ons altın vadeli işlem sözleşmesinde vade ve son işlem günü, her vade ayının son iş günüdür. Yurt içinde resmi tatil nedeniyle yarım gün olduğu durumlarda ise sözleşmenin vadesi ve son işlem günü bir önceki iş günü kabul edilmektedir.
Sözleşmelerde minimum fiyat adımı, 0.05’tir ve minimum fiyat adımı değeri 0.05 Amerikan dolarına karşılık gelmektedir. 1 ons altının Amerikan doları cinsinden değeri, virgülden sonra iki basamak olacak şekilde sisteme girilmektedir. İşlem saatleri ise 09:10 ile 17:45 arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleşmektedir.
Kimler Vadeli İşlem Piyasasında İşlem Yapabilir?
Döviz, kıymetli maden, emtia, sermaye piyasası araçlarını kullanan, pozisyon oluşturan ve gelecekte teslimatını bekleyen yatırımcılar, spot piyasanın tersine işlem yaparlar. İlgili ürünün fiyatında gelecek tarihlerde meydana gelecek beklenmedik değişimlerden korunmak isteyen yatırımcılar, vadeli işlem sözleşmelerini tercih ederler. Bu yatırımcılar, riskten korunmak isteyen (hedging) yatırımcılardır.
Vadeli işlem piyasasında yer alan yatırımcılar, spekülatörler, arbitrajcılar ve riskten korunmak isteyen yatırımcılar olarak sıralandırılabilir. Spekülatörler, hedging yatırımcılardan farklı olarak fiyat beklentileri çerçevesinde kar etmek için yatırım yapan yatırımcılardır. Özellikle kaldıraç etkisi, spekülatörlere iyi fırsatlar sunmaktadır. Aynı zamanda spekülatörler, piyasanın likiditesini ve işlem hacmini artırırlar.
Arbitrajcılar ise iki veya daha çok piyasada eş zamanlı alım – satım yapan ve risksiz kar etmeyi hedefleyen kişilerdir. Örnek vermek gerekirse; bir tarım ürünü, farklı coğrafyalarda farklı iki fiyattan işlem görüyorsa arbitrajcı, hemen ucuz olan yerden alarak pahalı olan yere malı satmaktadır. Bu sayede de risksiz bir şekilde kar etmektedir. Buna benzer şekilde; spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki taşıma maliyetini sebebiyle oluşması gereken fiyattan farklı seviyelerde fiyat olması durumunda, arbitrajcılar devreye girerek ucuz olan piyasada alım, pahalı olan piyasada satım yaparak piyasayı dengeler.
