Borsa yatırımlarındaki başarının temelinde doğru hisse senetlerinin seçilmesi ve uygun bir strateji ile hareket edilmesi vardır. Farklı vadelerde yapılan yatırımlar, her yatırımcının kendine göre belirlediği stratejiler üzerinden yapılarak, sonucunda kar veya zarar edilmektedir.
Warren Buffett, Benjamin Graham ve Charlie Munger gibi isimlerle birlikte anılan değer yatırımı, hisseleri kısmen ucuza satılan iyi şirketlerin bulunması ile gerçekleşmektedir. Bu nedenle şirketleri ve hisselerini iyi analiz etmeniz gerekmektedir.
Şimdi bu konuda bilmeniz gerekenlere göz atalım:
Değer Yatırımı Nedir?
Değer yatırımı, esas veya defter değerlerinden daha düşük bir oranda işlem gören hisse senedi alım satımını içeren bir yatırım stratejisidir.
Değer yatırımcıları, borsaların hafife aldığını düşündükleri hisse senetlerini aktif olarak ortaya çıkarırlar. Aşırı tepki, indirimli fiyatlarla hisse senetlerini satın almak ve kar etmek için bir fırsat sunar.
Piyasanın iyi ve kötü haberlere aşırı tepki verdiğini, bir şirketin uzun vadeli esaslarına uymayan hisse senedi fiyat hareketleriyle sonuçlandığını düşünürler.
Değer yatırımı, Columbia Business School profesörleri Benjamin Graham ve David Dodd tarafından 1934 yılında geliştirilen bir konseptten geliştirilmişti. Graham’ın 1949 yılında yayımladığı The Intelligent Investor isimli kitabıyla popüler olmuştur.
Graham’ın öğrencisi milyarder yatırımcı Warren Buffett, günümüzün en iyi bilinen değer yatırımcısıdır. Aynı zamanda Charlie Munger, Christopher Browne ve milyarder hedge fonu yöneticisi Seth Klarman da değer yatırımcısıdır.
Değer Yatırımının Temeli Nedir?
Hisse senetlerinin gerçek değerlerinden daha düşük bir fiyattan satın alınması olan değer yatırımı felsefesinin iki konsepti vardır. Bunlar; piyasa fiyatı ve maliyetidir.
Fiyat, ödediğiniz para iken değer ne aldığınızdır. Değer yatırımı stratejisine göre; borsa verimli değildir, bu nedenle piyasada düşük değerli ve çok değerli varlıkla olabilir.
Değer düşüklüğüne uğramış bir hisse senedi, piyasa fiyatının gerçek değerinden düşük olduğu anlamına gelir.
Değer yatırımcısı, gelecekte piyasanın onları yükselteceği ve piyasa fiyatının gerçeğe eşit olacağına inandığı, değer düşüklüğüne uğramış hisse senetlerini bulmaya çalışır.
Bu strateji, sektörün ve işletmelerin detaylı bir temel analizini içerir. Ayrıca piyasa verimliliği ve riskin genel prensiplerini biraz kırar.
Uzun vadeli yatırımlar için tasarlanmıştır ve piyasadaki durgunluk dönemlerinde birçok iyi şirketin değer düşüklüğüne uğradığı durumlarda özellikle etkili bir stratejidir.
Değer Yatırımı Nasıl Yapılır?
Günlük değer yatırımının ardındaki temel kavram açıktır: Bir şeyin gerçek değerini biliyorsanız satın alırken paradan tasarruf edebilirsiniz.
Örneğin; bir ayakkabı alacaksınız ve belli bir dönemde indirime girdiğini biliyorsunuz. Birçok kişi, yüksek fiyattan almak yerine bu indirimi beklemeyi tercih eder. Burada değişen tek şey, aynı kalitedeki ürünü daha düşük fiyata almanızdır.
Hisse senetleri de benzer şekilde çalışır. Yani şirketin hisse senedi fiyatı, şirketin değeri veya değerlemesi aynı kaldığında bile değişebilir.
Tıpkı ayakkabı indirimini beklemeniz gibi, değer yatırımcıları da hisse senetlerinin bu dönemlerini beklerler. Bu şekilde normalden daha ucuza aldıkları iyi hisse senetlerinden kazançlı sonuçlar elde ederler.
Hisse senetleri, fiyat dalgalanmalarına yol açan daha yüksek veya düşük talep gördüğü dönemlerden geçebilir. Bu dönemlerde fiyatı düşük olan hisse, gerçek değerine ulaşıp yükseldiğinde iyi bir kazanç sunmaktadır.
Değer yatırımı, bu hisse senetlerinin bulunması için iyi bir araştırma yapma ve piyasadaki değerlere göre bir ıskonto ile alma işlemidir.
Değer yatırımcıları finansal analizleri kullanır ve sürüyü takip etmezler. Ayrıca kaliteli şirketlerin uzun vadeli yatırımcılarıdır.
Hisse Senedinin Esas Değeri Nasıl Belirlenir?
Borsada ucuz veya indirgenmiş bir hissenin karşılığı, hisselerin değer düşüklüğü olduğu zamandır. Değer yatırımcıları son derece indirimli olduğunu düşündükleri hisselerden kar etmeyi umut ederler.
Yatırımcılar, bir hissenin değerlemesini veya içsel değerini bulmak için çeşitli ölçümler kullanırlar.
İçsel değer, bir şirketin finansal değerini incelemek; gelir, kazanç nakit akışı ve kar ile birlikte şirketin markası, iş modeli, hedef pazarı ve rekabet avantajı gibi temel faktörlerin incelendiği finansal analizleri kullanmanın bir kombinasyonudur.
Bir şirketin hissesine değer vermek için kullanılan bazı ölçütler şu şekildedir:
Defter Değeri
Defter değeri, bir şirketin varlıklarının değerini ölçen ve bunları hisse senedi fiyatı ile karşılaştıran değerdir.
Fiyat varlıkların değerinden düşük ise şirketin finansal sıkıntı içinde olmadığı varsayılarak hisse senedinin değeri düşüktür.
Fiyat Kazanç Oranı
Şirketin hisse senedi fiyatının, tüm kazançları yansıtıp yansıtmadığını ve değer düşüklüğünü belirlemek için kullanılan performans kaydıdır.
Serbest Nakit Akımı
Harcama maliyetleri düşüldükten sonra bir şirketin gelirinden veya faaliyetlerinden elde edilen nakittir.
Serbest nakit akımı, işletme giderleri ve ekipman gibi varlıkların satın alınması veya bir üretim tesisinin iyileştirilmesi olan sermaye giderleri gibi büyük alımlar dahil olmak üzere giderlerin ödenmesinden sonra kalan nakitlerdir.
Bir şirketin serbest nakit akımı yaratması durumunda, işletmenin geleceğine yatırım yapmak, borcunu ödemek, hissedarlara temettü veya ödül vermek, hisse geri alımları yapmak için para yatırması gerekir.
Diğer Ölçümler
Değer düşüklüğü olan ve gerçek değeri belirlenmek istenen hisse senetlerinin analizinde; borç, özkaynak, satış ve gelir artışı da incelenmektedir.
Bu ölçümleri inceledikten sonra değer yatırımcısı karşılaştırmalı değer yeterince cazip olursa hisseyi almaya karar verebilir.
Hisse Senetleri Neden Değerinin Altına Düşer?
Hisse senetlerini gerçek değerlerinin altına çeken ve değer düşüklüğüne neden olan bazı faktörler ile olaylar da bulunmaktadır.
Şimdi de bunlara göz atalım:
Piyasa Hareketleri ve Sürü Psikolojisi
Bazı insanlar mantıksal olarak pazar temellerinden ziyade psikolojik önyargılara dayanarak yatırım yaparlar. Belirli bir hisse senedinin fiyatı yükseldiğinde veya genel piyasa yükseldiğinde satın alırlar.
Aynı şekilde bir hisse senedinin fiyatı düştüğünde ya da genel piyasa düştüğünde zarardan kaçınma ve satışa geçme hisleriyle hareket ederler.
Bu yüzden zararlarını kağıt üzerinde tutmak ve piyasanın yön değiştirmesini beklemek yerine satış yaparak belirli bir zararı kabul ederler.
Bunlar, en yaygın yatırımcı davranışıdır ve bireysel hisse senetlerinin fiyatlarını etkileyebilirler. Hem yukarı hem de aşağı yönlü piyasa hareketlerinin etkilerini artırabilirler.
Piyasa Çöküşleri
Piyasa hareketleri ve sürü psikolojisi aşırılıklara ulaştığında, balonlar ve çöküşler ortaya çıkmaktadır.
2000’li yılların başındaki teknoloji balonu ve ortasında yaşanan konut balonu, teknoloji hisseleri ile gayrimenkul fiyatlarını yükselten aşırı yatırımlarla beslendi.
Sürdürülebilir olmayan yükselişler düşmeye başladığında, yatırımcılar panikledi ve bir çöküş yaşandı.
Fark Edilmemiş ve Sıradan Hisse Senetleri
Hisse senetleri değerinden daha düşük bir fiyata satılabilir; çünkü gözlem altındadırlar. Küçük, yabancı ve ünlü olmayan hisse senetleri bazen büyük potansiyel sunmaktadır.
Yatırımcıların çoğu sıkıcı, yerleşik bir dayanıklı tüketim malları üretici yerine bir teknoloji start-up’ı seçmek istiyorlar.
Örneğin; Facebook, Apple ve Google gibi hisseleri, diğer dev şirketler gruplarına göre sürü psikolojisinden etkilenme olasılığı daha yüksektir.
Kötü Haberler
İyi şirketler bile dava açma ve geri çağırma gibi aksiliklerle karşı karşıyadır. Ancak bir şirketin olumsuz bir olay yaşadığı için şirketin hala temelde değerli olmadığı veya hisselerinin geri dönmeyeceği anlamına gelmez.
Bazen bir şirketin performansını düşüren kârsız bir bölümü vardır. Şirketler bu bölümü satar veya kapatırsa şirketin finansal durumu önemli ölçüde iyileşebilir.
Analistler, geleceği tahmin etmek için harika bir geçmişe sahip değiller, ancak yatırımcılar analistlerin beklentilerine göre panikleyerek satışa karar verebilirler.
Bir şirketin uzun vadede değerli kaldığını görebilen değer yatırımcıları, kötü haberler ve analist indirimleri nedeniyle fiyatı düşerken hisse senetlerini alabilirler.
Dönemsellik
Şirketlerin yüksek ve düşük kar dönemlerinden geçmesi sık rastlanan bir durumdur. İçinde bulunulan zaman ve genel ekonomi, tüketicilerin ruh hallerini etkiler ve daha fazla veya daha az alım yapmalarına neden olur.
Davranışları hisse senetlerinin fiyatlarını etkileyebilir, ancak şirketin uzun vadeli dayanak değeri ile hiçbir ilgisi yoktur.
Başarılı Değer Yatırımı için Gerekenler
Değer yatırımından başarılı sonuçlar elde etmek için dikkat edilmesi ve bilinmesi gereken bazı püf noktaları bulunmaktadır.
Bunlara bakacak olursak;
Güvenlik Marjı
Değer yatırımcıları, tahminlerinde hataya biraz yer açmak isterler ve genellikle risk toleranslarına dayanarak kendi güvenlik marjlarını belirlerler.
Başarılı değer yatırımının anahtarlarından biri olan güvenlik marjı, indirimli fiyattan hisse senedi alıp, daha sonra sattığınızda kar elde etme şansını artırdığı fikrine dayanır.
Güvenlik marjı, hisse senedi beklediğiniz gibi performans göstermezse para kaybetme olasılığınızı da azaltır.
Değer yatırımcıları aynı mantık üzerinden hareket ederler; bir hisse senedi 100 lira değerindeyse 60 liradan almayı ve gerçek değerine ulaşmasını beklerler. Bu şekilde de 40 lira kar etmiş olurlar.
Elbette şirket daha fazla para kazanma şansı da vererek hisse büyüyebilir ve daha değerli hale gelebilir.
Örneğin; hisse senedi 110 liraya yükselirse 50 liralık bir kardan bahsedilmiş olunacaktır. Ama hisse tam fiyatı olan 100 liradan alınsaydı sadece 10 liralık kar söz konusu olacaktı.
Değer yatırımının babası olarak anılan Benjamin Graham, yalnızca gerçek değerlerinin üçte ikisinde ya da daha düşük bir fiyatla satıldığı zaman hisse satın almıştır. Bu, olumsuz yatırımları en aza indirirken, en iyi getiriyi elde etmek için gerekli olduğunu hissettiği güvenlik payıydı.
Piyasalar Verimli Değil
Değer yatırımcıları, hisse senedi fiyatlarının bir şirket hakkındaki tüm bilgileri göz önünde bulundurduğunu söyleyen verimli piyasa hipotezine inanmazlar.
Bu yüzden fiyatları her zaman değerlerini yansıtır. Bunun yerine değer yatırımcıları hisselerin çeşitli nedenlerle gereğinden fazla veya düşük olabileceğine inanmaktadır.
Örneğin; ekonomi düşük performans gösterdiğinden ve yatırımcılar paniğe kapıldığı için sattığından hisse senedi fiyatı düşük olabilir. Bu durum, tıpkı Büyük Durgunluk döneminde olduğu gibidir.
Aynı şekilde yatırımcılar kanıtlanmamış yeni bir teknolojiden fazlasıyla heyecanlandığından dolayı hisse senedi fazla fiyatlanmış olabilir. Bu durum ise dot-com balonunda olduğu gibidir.
Psikolojik önyargılar, hayal kırıklığı yaratan veya beklenmeyen kazanç duyuruları, ürün geri çağırma veya dava gibi haberlere dayanarak hisse senedi fiyatı aşağı veya yukarı hareket edebilir.
Hisse senetleri de değer düşüklüğüne uğrayabilir. Çünkü radar altında işlem yaparlar, yani analistler ve medya tarafından yeterince kapsanmazlar.
Sürüyü Takip Etme
Değer yatırımcıları, sürüyü takip etmemek gibi muhalif karakteristik özelliklere sahiptir. Yalnızca verimli pazar hipotezini reddetmekle kalmaz, aynı zamanda herkes alırken sıklıkla satarlar veya geri dururlar.
Değer yatırımcıları modaya uygun hisseler almazlar. Çünkü bunlar, tipik olarak aşırı fiyatlanmıştır. Bunun yerine gerekli kontroller yapılarak adı pek duyulmayan şirketlere yatırım yaparlar.
Ayrıca bu hisse senetlerinin fiyatları düştüğünde herkesçe bilinen hisse senetlerine ikinci bir bakış atarlar. Temel şirketlerin güçlü kalması ve ürün ile hizmetlerinin kalitesinin devam etmesi durumunda bu şirketlerin gerilemeden kurtulabileceğine inanırlar.
Değer yatırımcıları yalnızca bir hissenin gerçek değerini önemserler. Bir şirkette mülkiyet yüzdesine bakarak da hisse senedi almayı düşünürler.
Diğerlerinin ne söylediğine veya yaptığına bakmaksızın, sağlam prensiplere ve finansallara sahip olduklarını bildikleri şirketlere sahip olmak isterler.
Çalışkanlık ve Sabır Gerektirir
Bir hisse senedinin gerçek değerini tahmin etmek bir miktar finansal analiz gerektirir. Fakat aynı zamanda makul miktarda bir öznellik de içerir. Bu bazen bir bilimden ziyade bir sanat olabilir.
İki farklı yatırımcı, aynı değerleme verilerini bir şirket üzerinde analiz edebilir ve farklı kararlara varabilirler.
Sadece mevcut finansallara bakan bazı yatırımcılar, gelecekteki büyümeyi tahmin etmeye çok fazla güvenmiyorlar. Değer yatırımcıları ise öncelikle bir şirketin gelecekteki büyüme potansiyeline ve tahmini nakit akışlarına odaklanır.
Bazıları da ikisini birden yapar. Örneğin; Warren Buffett ve Peter Lynch, piyasanın yanlış fiyatlandırdığı durumları belirlemek için finansal tabloları analiz etmek ve değerleme katlarına bakmaları ile ün salmışlardır.
Farklı yaklaşımlara rağmen değer yatırımının altında yatan mantık, varlıkları şu anda değerinden daha düşük bir miktarda satın almak, uzun vadeli tutmak ve gerçek değere veya üstüne geri döndüklerinde kar etmektir.
Anlık tahmin sağlamazlar. Örneğin; Pazartesi 20 liraya alıp, Çarşamba günü 40 liraya satmayı beklemezler.
Bunun yerine hisse senedi yatırımlarınızın karşılığını ödemeden önce yıllarca beklemeniz gerekebilir ve bazen para kaybedebilirsiniz. Ayrıca uzun vadeli yatırımlar, kısa vadelilere göre daha düşük bir oranda vergilendirilirler.
Tüm yatırım stratejileri gibi yatırım felsefenize bağlı kalmak için sabır ve özen göstermelisiniz. Bazı hisse senetlerini almak isteyebilirsiniz. Çünkü temel hususlar sağlamdır, ancak daha pahalı ise beklemeniz gerekir.
O anda en cazip fiyatlı hisse senedini almak isteyeceksiniz ve hiçbir hisse senedi kriterlerinize uymuyorsa bir fırsat ortaya çıkana kadar beklemek zorunda kalacaksınız.
Borsada Değer Yatırımı Stratejileri
Gerçek değerinin altında seyreden bir hisse senedi almanın en önemli noktası, şirketi iyice araştırmak ve sağduyulu kararlar almaktır.
Değer yatırımcısı Christopher H. Browne, bir şirketin gelirini artırmasının olası olup olmadığını şu yöntemlerle belirlemiştir:
- Ürünlerde fiyat artışı
- Satış rakamlarının artışı
- Giderlerin azalması
- Kârsız bölümlerin satılması veya kapatılması.
Ünlü değer yatırımcısı Browne, gelecekteki büyüme beklentilerini değerlendirmek için bir şirketin rakiplerini incelemeyi önerir. Ancak tüm bu sorunların cevapları, herhangi bir destekleyici sayısal veri olmadan, spekülatif olma eğilimindedir.
Basite indirgemek gerekirse; bu cevapları elde etmek için henüz bir yazılım yoktur, bu da değer hisseleri büyük bir tahmin oyununa yatırım yapılmasını sağlar.
Bu nedenle Warren Buffett yalnızca kişisel olarak çalıştığınız sektörlere veya otomobil, giyim, ev aletleri, yiyecek gibi tüketim malları gibi aşına olduğunu sektörlere yatırım yapmanızı önerir.
Diğer bir strateji ise ürünleri veya hizmetleri uzun süredir talep görmekte olan, uzun vadede popüler olmaya devam edecek şirketin hisselerini satın almaktır.
Yenilikçi yeni ürünlerin pazar payını ne zaman alacağını tahmin etmek zor olsa da bir şirketin ne kadar süredir ticaret yaptığını ölçmek ve zaman içinde zorluklara nasıl uyum sağladığını incelemek kolaydır.
İçeriye Göre Alım – Satım
İçeriden kasıt, şirketteki kıdemli yöneticiler ve hisselerin en az yüzde 10’una sahip olan hissedarlardır. Bu kişiler şirket hakkında benzersiz bilgilere sahiptir. Bu nedenle hisse senetlerini satın alırlarsa şirketin beklentilerinin olumlu göründüğünü varsayabiliriz.
Aynı şekilde bir şirketin hisselerinin en az yüzde 10’una sahip olan yatırımcılar, kar potansiyeli görmemiş olsalardı, o kadar fazla alım yapmazlardı.
Tersi durumda ise her satış kötü bir haber olduğunu göstermez. Çünkü satışı yaşan kişinin nakit ihtiyacı doğabilir ve bu nedenle satış yapabilir.
Kazanç Raporlarını Analiz Edin
Bir noktada değer yatırımcıları, performanslarını görmek ve sektördeki meslektaşları ile karşılaştırmak için şirketin finansallarına bakmak zorundadırlar.
Finansal raporlar bir şirketin yıllık ve üç aylık performans sonuçlarını sunmaktadır. Bu raporların tamamı ülkemizde KAP’a bildirilmektedir. Aynı zamanda resmi web sitesinde de bulmanız mümkündür.
Bir şirketin yıllık raporundan çok fazla şey öğrenebilirsiniz. Sunulan ürün ile hizmetleri ve şirketin nereye gittiğini açıklayacaktır.
Mali Tabloları Analiz Edin
Bir şirketin bilançosu, finansal durumunun büyük bir resmini sunar. Bilanço, biri şirketin varlıklarını, diğeri de borçlarını ve özkaynaklarını listeleyen iki bölümden oluşur.
Varlıklar bölümü, bir şirketin nakit ve nakit benzerlerine ayrılır. Yatırımlar ile müşterilerden, hisselerden, fabrika ve ekipman gibi sabit varlıklardan alacaklar şeklinde ikiye ayrılmaktadır.
Yükümlülükler bölümü, şirketin ödenecek veya borçlu hesaplarını, tahakkuk eden borçlarını, kısa vadeli borçlarını ve uzun vadeli borçlarını listeler.
Özkaynaklar bölümü, şirkete ne kadar para yatırıldığını, hissedarlarında kaç hisse senedi olduğunu ve şirketin ne kadar kar elde ettiğini gösterir.
Dağıtılmamış kazançlar, şirketten birikmiş karları tutan bir tür tasarruf hesabıdır. Örneğin; temettü ödemelerinde kullanılır ve sağlıklı, karlı bir şirketin işareti olarak kabul edilir.
Gelir tablosu size ne kadar gelir elde edildiğini, şirketin giderlerini ve karlarını gösterir. Üç aylık beyanlardan ziyade yıllık gelir tablosuna bakmak, birçok şirket yıl boyunca satış hacminde dalgalanmalar yaşadığı için genel durum hakkında daha iyi bir fikir verecektir.
Değer Yatırımının Riskleri Nelerdir?
Herhangi bir yatırım stratejisinde olduğu gibi orta ile düşük riskli bir strateji olmasına rağmen değer yatırımında da zarar etme olasılığı vardır.
Bu risklerden birkaçı şu şekildedir:
Yanlış Sayılara Dayalı Hesaplamalar
Değer yatırım kararları kısmen finansal tabloların analizine dayandığından, bu hesapları doğru yapmanız zorunludur. Ayrıca şirketler muhasebe metodolojilerinde farklılık gösterir ve bu farklı şirketleri aynı finansal ölçütlerle doğru şekilde karşılaştırmayı zorlaştırır.
Mali tablolarla raporları okuma ve analiz etme yeteneğiniz güveniyorsanız yardım için çalışmaya devam edin ve bir finansal danışmanla görüşün.
Olağanüstü Kazanç veya Zararlara Bakmak
Bazı yıllar, şirketler olağandışı derecede büyük zararlar ya da doğal afetler, kurumsal yeniden yapılandırma veya davalar gibi olaylardan kaynaklanan kazançlarla karşı karşıya kalmaktadır.
Şirket, bunları olağanüstü kazanç veya zarar gibi bir etiket altında gelir tablosunda rapor edecektir. Hesaplamaları yaparken, şirketin normal bir yılda nasıl bir performans gösterebileceği hakkında daha iyi bir fikir edinmek için bu finansal anomalileri denklemden çıkarmak önemlidir.
Fazla Ödeme Yapmak
Değer yatırımındaki en büyük risklerden biri, hisse senedi için fazla ödeme yapmaktan kaynaklanmaktadır.
Riski azaltmak için tüm yatırımlarınızda bir güvenlik marjı oluşturduğunuzdan emin olmalısınız. Hisse senetlerinin yaklaşık üçte ikisi veya daha düşük bir fiyatla satın almak gibi stratejilere dikkat etmelisiniz.
Çeşitlendirmemek
Geleneksel yatırım bilgeliği, bireysel hisse senetlerine yapılan yatırımın yüksek riskli bir strateji olacağını söyler. Sonuç olarak, çok çeşitli şirketlere ve ekonomik sektörlere maruz kalmak için birden fazla hisse senedi veya endeksi içerebilecek çeşitlilik önemlidir.
Ünlü değer yatırımcısı Christopher H. Browne, “Little Book of Value Investing” adlı kitabında, elinizde en az 10 hisse senedi bulundurmanız gerektiğini tavsiye ediyor.
Duyguları Dinlemek
Yatırım kararları verirken duyguları görmezden gelmek zordur. Rakamları değerlendirirken bağımsız, kritik bir bakış açısına sahip olsanız bile bir hisse satın almak için zor kazanılan tasarruflarınızın bir kısmını kullanma zamanı geldiğinde korku ve heyecan yaşayabilirsiniz.
Daha da önemlisi, hisse senedini satın aldıktan sonra eğer fiyat düşerse onu satmak cazip gelebilir. Bir değer yatırımcısı olmanın, hisse senedi fiyatı yükselirken sürü psikolojisinden kaçınmak ve düşerken satış yapmaktan kaçınmak anlamına geldiğini unutmayın.
