Doların Türk lirasına karşı değerinin nasıl belirlendiğini merak etmişsinizdir. Bu değerin değişmesiyle ilgili birçok hurafe vardır. Ancak ülkelerin belirli ekonomik koşulları para biriminin değerini etkiler. Dolayısıyla diğer para birimi karşısında düşer veya yükselir.
Türkiye’de yaşanan ekonomik ve siyasi gelişmeler, para biriminin değerinde kısa veya uzun vadeli etkiler yaratır. Bu yüzden sadece dolar değil, diğer bütün para birimleri karşısında değer kaybedebilir. Tüm bunların başlangıcı ise Bretton Woods anlaşması, 1970 yılında ABD Başkanı Nixon’ın dolar-altın takasını kaldırmasına kadar uzanır.
İşte uluslararası döviz kurlarının belirlenmesiyle ilgili bilmeniz gerekenler:
Sabit ve Dalgalı Döviz Kurları
Döviz kurları iki ana yolla belirlenebilirler. Bunlar; sabit ve dalgalı orandır. Küresel döviz piyasalarındaki arz ve talep ile dalgalı kur, serbest piyasa tarafından belirlenir. Döviz kurlarını canlı olarak takip edebilmek için burayı tıklayınız.
Bu nedenle para talebi yüksekse değerinin arttığından bahsedilir. Eğer talep düşükse de bu para biriminin düşeceği söylenir. Elbette adil bir şekilde kurlar, birçok teknik ve temel faktör tarafından belirlenmektedir.
Dalgalı ve sabit kur, hükümet tarafından merkez bankası aracılığıyla belirlenir. Kur, başka bir büyük dünya para birimine karşı belirlenmektedir. Döviz kurunu korumak için hükümet, diğer para birimine karşı kendi para birimini alıp satacaktır.
Para birimlerini ABD dolarına sabitlemeyi seçen bazı ülkeler arasında Çin ve Suudi Arabistan da yer almaktadır. Belli bir oranda dolar karşısında dalgalanmalarına izin verilmiştir.
Bretton Woods sisteminin çökmesinin ardından 1968-1973 yılları arasında dünyadaki büyük ekonomilerin çoğunun para birimlerinin serbestçe dalgalanmasına izin verildi.
Bu nedenle çoğu döviz kuru belirlenmemiştir; ancak dünyadaki döviz piyasalarında devam eden alım satım faaliyetleriyle belirlenmektedir.
Döviz Kurları Nasıl Belirlenir?
Döviz kurları, en basit tanımıyla arz ve talebe göre belirlenir. Bir ülkenin döviz kuru, elinde bulundurduğu yabancı para miktarına bağlıdır.
Yani Türkiye’nin elinde yeterli dolar yoksa cari açık var demektir. Aynı şekilde vatandaşın veya şirketin döviz talebi karşılanamıyorsa ülkenin cari açığı yüksektir.
Bu nedenle ülkenin cari açığı oldukça döviz fiyatı yükselecektir. Yani Türkiye’nin cari açığındaki artışa göre dolar ve Euro kurunun yükseleceğini söyleyebiliriz.
Bir başka deyişle iç piyasadaki döviz ihtiyacı karşılanamazsa o ülkede yerel para düşerken yabancı para değer kazanır. Bu şekilde de fiyatı artar, yani döviz kuru yükselir.
En basit haliyle döviz kurları bu şekilde belirlenir. Elbette tek etken bu değildir. Ülkedeki ekonomik veriler, merkez bankasının uyguladığı politika, siyasi durum ve jeopolitik riskler gibi birçok konu döviz kurlarının belirlenmesinde önemlidir.
Döviz Kurlarını Etkileyen Faktörler
Uluslararası döviz kuru, bir ekonominin sağlığının önemli bir belirleyicisidir ve küresel ölçekte en çok izlenen, analiz edilen makro faktörlerden birisidir.
Dalgalı kurlar, arz ve talep piyasa güçleri tarafından belirlenir. Bir para arzı ile ilgili olarak ne kadar talep olduğu, o para biriminin bir para birimine göre değerini belirleyecektir.
Örneğin; Avrupalıların dolara olan talebi artarsa arz-talep ilişkisi Euro ile ilgili olarak doların fiyatında bir artışa neden olacaktır.
İki ülke arasındaki döviz kurlarını etkileyen sayısız jeopolitik ve ekonomik haber vardır. Ancak en yaygın olanları; faiz oranlarındaki değişimler, işsizlik oranları, enflasyon raporları, gayrisafi yurt içi hasıla rakamları, üretim verileri ve emtialar şeklindedir.
Bir ülkede faiz oranları artırıldığı zaman, yabancı yatırımcılar, devlet tahvili gibi daha yüksek verim gösterecek enstrümanlara doğru kayacaktır.
Bir ülkenin yatırımlarına olan talebin artması, ülkenin para birimine olan talebin artmasına neden olur. Para talebi arttığında ise döviz kuru güçlenebilir. Daha güçlü olan döviz kuru, diğer para biriminin düşüşüne yansır.
Örneğin; Japonya’daki faiz oranları ABD’nin oranlarından daha fazla artarsa ABD dolarının Japon yenindeki artışı yansıtacak şekilde değeri düşer. Bu durumda USD/JPY paritesi düşüş gösterir. Dolar, yen karşısında güçlenirse de USD/JPY paritesi yükselir.
Uluslararası döviz kurunu etkileyebilecek bir diğer faktör ise bir ekonomideki para arzının arttığı genişlemeci para politikasının uygulanmasıdır.
Diğer her şey eşit olduğunda para arzındaki bir artış, aynı miktarda mal ve hizmeti kovalayan yerel para biriminin daha fazla olmasına neden olacaktır. Bu ise mal fiyatlarını ve enflasyonu artıracaktır.
Enflasyon arttığı zaman, yerel para biriminin değeri azalır. Para arzındaki daralma ise arzı daraltır ve bir para biriminin değerini artırmaya yardımcı olabilir.
Dalgalı döviz kurundaki kısa vadeli hamleler spekülasyonları, söylentileri, felaketleri ve günlük kur arz-talebini yansıtır. Arzın talebi aşması, para biriminin düşmesine neden olurken, talebin arzı aşması yükselmesini tetikleyecektir.
Aşırı kısa vadeli hareketler, değişken faiz oranlı bir ortamda bile merkez bankalarının müdahalesine neden olabilir. Bu nedenle çoğu büyük küresel para biriminin dalgalı olduğu düşünülürken, bir ülkenin para biriminin çok yüksek veya düşük olması durumunda merkez bankaları ve hükümetler adım atabilirler.
Çok yüksek veya çok düşük bir para birimi, ülke ekonomisini olumsuz yönde etkileyerek ticareti ve borç ödeme yeteneğini etkileyebilir. Hükümet veya merkez bankası para birimini daha uygun bir fiyata taşımak için önlemler almaya çalışacaktır.
Döviz Kurlarında Makro Faktörler
Döviz kurlarını etkileyen birçok makro faktör bulunmaktadır. “Tek Fiyat Kanunu” uluslararası bir ticaret dünyasında, ülkedeki bir malın fiyatının bir diğerindeki fiyatla aynı olması gerektiğini belirtir. Bunun bir diğer adı ise satın alma gücü paritesidir.
Fiyatların düşmesi durumunda, bir ülkedeki faiz oranları değişecektir. Elbette, gerçeklik her zaman ekonomik teoriyi takip etmez ve birkaç hafifletici faktör nedeniyle bir fiyat kanunu pratikte pek geçerli değildir. Yine de faiz oranları ve nispi fiyatlar döviz kurlarını etkileyecektir.
Diğer bir makro faktör ise jeopolitik risk ve bir ülke hükümetinin istikrarıdır. Hükümet istikrarlı değilse o ülkede para biriminin daha gelişmiş ve istikrarlı ülkelere göre değeri düşmesi muhtemeldir.
Emtialarla Döviz Kurlarının İlişkisi
Genel olarak bir ülke birincil bir yerli sanayiye ne kadar bağımlıysa ulusal para birimi ile sanayinin emtia fiyatları arasındaki korelasyon o kadar güçlü olacaktır.
Belirli bir para biriminin hangi ürünle ilişkilendirileceğini ve bu korelasyonun ne kadar güçlü olacağını belirlemek için tek bir kural yoktur. Bununla birlikte bazı para birimleri, emtia fiyatları ile ilişkiye güzel bir örnek sunmaktadır.
Kanada dolarının petrol fiyatıyla olan pozitif ilişkisi bunlardan birisidir. Petrol fiyatı yükseldikçe, Kanada doları diğer para birimlerine karşı değer kazanma eğilimi gösterir.
Kanada’nın net bir petrol ihracatçısı olması, petrol fiyatları yüksek olduğunda Kanada, para birimine döviz piyasasında bir destek vererek petrol ihracatından daha fazla gelir elde edebilecektir.
Bir diğer örnek ise Avustralya doları ile altın arasındaki pozitif ilişkidir. Avustralya, dünyanın en büyük altın üreticilerinden birisi olduğu için para birimi, külçe altındaki fiyat değişiklikleriyle birlikte hareket etme eğilimindedir.
Altın fiyatları yükseldiği zaman Avustralya doları da diğer para birimleri karşısında değer kazanma eğilimi gösterecektir.
Kur Oranlarının Korunması
Bazı ülkeler, hükümet tarafından yapay olarak ayarlanmış ve sürdürülen sabitlenmiş bir döviz kurunu kullanmaya karar verebilir. Bu kur, gün içinde dalgalanmayacak ve yeniden değerleme tarihleri olarak bilinen belirli tariflerde sıfırlanabilir.
Gelişmekte olan piyasa ülkelerindeki hükümetler bunu sık sık para birimlerinin değerinde istikrar yaratmak için yapmaktadır. Sabitlenmiş döviz kurunu sabit tutmak için ülke hükümeti, arz ve talepteki değişiklikleri kontrol etmek adına para biriminin sabitlendiği paranın rezervlerini elinde tutması gerekmektedir.
