Hem bir yatırım aracı hem de finansal kavram olarak fon kelimesini duymuşsunuzdur. Anlamının tam karşılığını bilmeseniz de ne demek istendiğini anlamışsınızdır. Bu yazıda ise fonun tam karşılığını öğreneceksiniz.
Kısaca belirli amaçlar için tahsis edilen para havuzlarına fon deniyor. Bunların kanun ve mevzuatlara göre ayarlanması gerekiyor. Kurumlar tarafından oluşturulan fonlara, yatırımcıların yatırım yapması da mümkün oluyor. Elbette kuralları bilinerek bu işlemler yürütülüyor.
Şimdi fon konusunda bilmeniz gerekenlerin detaylarına göz atalım:
Fon Nedir?
Gerekli durumlarda kullanılmak üzere ayrılmış ve hazır bulunan paradır. Bu para, bütçe içinde yer alabileceği gibi dışında da bulunabilir.
Sermaye piyasaları açısından baktığımızda ise fon, birçok farklı finansal enstrümana yatırım yapan uygulamalardır. Çünkü bir fon yalnızca para değildir. Yatırımcılardan toplanan veya bütçeden ayrılan para, tahvil, bono, döviz ve altın gibi çeşitli enstrümanlara yatırılarak değerlendirilir.
Fonu oluşturacak kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiştir. Bunlar yatırımcılardan topladığı birikimlerle riski dağıtmak amacıyla farklı enstrümanlardan bir portföy oluşturur. İşte buna fon denir.
Fonların oldukça eski bir tarihi vardır. Bu uygulama sayesinde yapılan işlerde esnekliğe izin vermeyen, hızlı karar almayı engelleyen ve çözümü zorlaştıran noktalar kolaylaştırılmıştır.
Devletler çeşitli sınırları bulunan klasik bütçe dışında farklı fon uygulamaları yapmaktadır. Bunlar bütçe dışı fon olarak tanımlanır. Eskiden bütçe ile birlikte anılan fon uygulaması, günümüzde bütçe dışına alınmıştır.
Fonlar, içeriğindeki finansal varlıklara göre farklı çeşitlere sahiptir. Bunları incelemeye geçmeden önce şemsiye fonun ne demek olduğundan bahsedelim.
Şemsiye fon, özellikle yatırım fonları konusuna karşımıza çıkar. En basit haliyle; ortak içtüzük kapsamı altında çıkarılan tüm fonları içine alan bir türdür. Bunların malvarlıkları bulunmaz. Ayrıca farklı özellikteki fonları gruplama amacını taşıyan yatırım fonlarıdır.
Fon Çeşitleri Nelerdir?
Fonları birkaç farklı grup altında türlere ayıracağız. Buna ülkemizdeki uygulamalarla başlayalım.
SPK’ya Göre Fon Çeşitleri
Ülkemizde geçmiş yıllarda A Tipi ve B Tipi olarak adlandırılan fonlar vardı. Daha sonra SPK sınıflandırmada değişikliğe gitti. Buna göre fonlar şu şekilde çeşitlendi:
Para Piyasası Şemsiye Fonu
Toplam fon varlığı, vadesine en fazla 184 gün kalmış para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonlardır. Bunlarda portföylerinin günlük hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi, en fazla 45 gün olan fonlar yer alır.
Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu
Toplam fon varlığının en az yüzde 80’i borçlanma araçlarından oluşur. Bu araçlar, yerli veya yabancı nitelikte olabilir. Ayrıca kamu veya özel sektör borçlanma araçlarını kapsar.
Hisse Senedi Şemsiye Fonu
Toplam fon varlığının en az yüzde 80’i devamlı hisse senetlerine yatırılan fonlardır.
Katılım Şemsiye Fonu
Portföyün tamamı, SPK’nın uygun gördüğü ve faize dayalı olmayan para ile sermaye piyasası araçlarından oluşur.
Kıymetli Maden Şemsiye Fonu
Toplam fon varlığının en az yüzde 80’i devamlı olacak şekilde kıymetli madenlere yatırılan fonlardır. Bunlar, kıymetli madenler borsasında işlem gören veya kıymetli madenlere dayalı olan sermaye piyasası araçlarından oluşur.
Fon Sepeti Şemsiye Fonu
Toplam fon değerinin, en az yüzde 80’i borsa yatırım fonları ve diğer fonlara yatırılan türdür.
Değişken Şemsiye Fonu
Diğer çeşitlerde söz konusu olan sınırlamaların dışında kalan fonlardır.
Ortak Fon Çeşitleri
Kişisel girişimler için yaygın olarak kullanılan fonlardır. Bunların dünyada en çok görülen çeşitleri şu şekildedir:
Acil Durum Fonları
İş kaybı, uzun süreli hastalık ve temel harcamalar gibi finansal zorluk dönemlerini karşılamak için kullanılan fonlardır. Kişiler tarafından yaratılırlar ve kişisel tasarruf araçlarıdır.
Bu çeşitte temel kural, en az 3 aylık net gelir içermesidir.
Üniversite Fonları
Genel olarak ailelerin çocuklarının üniversite masraflarını karşılamak için oluşturdukları fonlardır. Bunlar, vergi avantajlı tasarruf planlarıdır.
Vakıf Fonları
Borsaya kote olan bir yararlanıcıya bir süre için değerli varlıkları yönetmek üzere bir mütevelli atayan hibe sahibi tarafından kurulan yasal düzenlemelerdir. Fonların tamamı veya bir kısmı yararlanıcıya ya da lehtarlara bırakılır.
Emeklilik Fonları
Emeklilik için tasarruf eden bireyler tarafından kullanılan araçlardır. Emekli olan kişiler, bu fondan aylık gelir veya maaş alırlar.
Yatırım Alanında Kullanılan Fon Çeşitleri
Yatırım Fonları
Bireysel yatırımcılardan alınan fonları; hisse senedi, tahvil gibi varlıklara yatıran ve profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen fonlardır. Bu konuda birazdan daha detaylı bilgi vereceğiz.
Para Piyasası Fonları
Hazine bonosu ve ticari kağıt gibi kısa vadeli faiz getirisi olan menkul kıymetler aracılığıyla yatırımcılara faiz kazanmak için alınan likit yatırım fonlarıdır.
Borsa Yatırım Fonları
Ülkemizde BYF ve dünyada ETF olarak anılan fonlardır. Yatırım fonlarına benzerler ancak hisse senedi gibi borsada işlem görürler. Borsa yatırım fonları hakkında detaylı bilgi için tıklayın.
Hedge Fonları
Net satış değeri yüksek olan bireysel veya kurumsal yatırımcılara uygun fonlardır. Bunlara; açığa satış, türev ürünler ve kaldıraç gibi yüksek riskli stratejiler dahil edilmiştir. Yatırımcıların birikmiş fonlarından elde edilen getiriyi artırmak için tasarlanmışlardır.
Devlet Tahvili Fonları
Hazine menkul kıymetli yoluyla düşük riskli yatırımlarda paralarını elden çıkarmak isteyen yatırımcılar için oluşturulan fonlardır.
Devletlerin Oluşturduğu Fon Çeşitleri
Hükümetlerin de çeşitli nedenlere bağlı olarak fon oluşturdukları bilinmektedir. Bunların belli başlıları şu şekildedir:
Borç-Hizmet Fonları
Hükümetlerin sahip oldukları borçları ödemek için oluşturdukları fonlardır.
Sermaye Projesi Fonları
Bir ülkenin ekipman, yapı ve diğer sermaye varlıkları satın almak, inşa etmek veya yenilemek gibi projelerini finanse etmek için oluşturdukları fonlardır.
Yerleşik Fonlar
Hükümetlerin nakit para veya harcama yapmasına izin verilmeyen yatırımlar ve diğer kaynaklardan oluşan fonlardır. Devletler bu yatırımların elde ettiği geliri, hükümetin uygun işlevleri için harcama hakkına sahiptirler.
Fonlar Nasıl Çalışır?
Bireyler, işletmeler ve devletler çeşitli işler için para ayırmak adına fon kullanırlar.
Örneğin; bir iş kurmayı düşünüyorsunuz. Ancak bunun için yeterli paranız yok. Kendi imkanlarınızla elinizdeki parayı çeşitli yatırım araçlarına yatırarak bir portföy oluşturdunuz. Bunun amacı, elinizdeki parayı çalıştırarak, gelecekteki işiniz için daha fazlasına sahip olursunuz. İşte bu basitçe bir fondur.
Kişiler öngörülemeyen masraflarını karşılamak için fon kurabilirler. Örneğin; çocuğunuzun iyi bir eğitim hayatı olması için bir eğitim fonu kurabilirsiniz. Amacınız hem birikim hem de bundan para kazanmaktır.
Aynı durum işletmeler ve devletler için de geçerlidir. İşletmeler projelerini finanse etmek için fon kurabilir ve buna yatırım yapılmasını sağlayarak kaynak yaratabilirler.
Yatırım Fonu Ne Demek?
Yatırımcılardan toplanan paralar karşılığında sermaye piyasası araçları ve altın gibi kıymetli madenlerden oluşan portföyler yatırım fonu olarak adlandırılır.
Her bir yatırımcı, fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını satın alır. Bu şekilde fona katılım sağlamış olur.
Bir kişi, yatırım fonuna yatırım yaptığı zaman yeni bir pay eklenir. Bu şekilde yatırım fonunun büyüklüğü ve pay sayısı artmış olur. Yeni yatırımcının parası, diğerleri ile birleştirilir. Portföy yöneticileri ile yeni pay tutarı kadar finansal varlığa yatırım yapar.
Yatırım Fonlarının Avantajları Nelerdir?
Yatırım fonlarının en önemli avantajı, profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmeleridir. Tasarruf sahipleri, normal şartlarda yatırımlarını kendileri yönetirler. Ancak yatırım fonlarını tercih ettikleri zaman bir yönetici bunu yapacaktır.
Diğer önemli bir avantaj ise risklerin en aza indirilmesidir. Yatırımlarda doğru bir portföy oluşturmak, riskleri minimum düzeye indirmek için önemlidir. Yatırım fonları, kendiliğinden bu özelliğe sahiptir.
Yatırımcılar; menkul kıymet değerlemesi ve kontrolü gibi işlemlerle ilgilenmez. Ayrıca kupon, faiz ve temettü ödemesi fon yönetimi tarafından gerçekleştirilir. Yatırımcılar bu sayede vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak gerektiren işlemlerden kurtulmuş olur.
Yatırımcılar, küçük miktarda bir teminat ile işlem yapılıyor olsa bile profesyonel yönetim işleminden faydalanmış olurlar.
Portföydeki değer artışları, günlük olarak yansıtılır. Bu sayede yatırımcılar yatırımlarını işlemiş gelir ile birlikte ihtiyaçlarına göre veya hepsini kapsayacak şekilde istedikleri anda nakde dönüştürebilirler.
Yatırım Fonu Seçimi Nasıl Yapılır?
Eğer birikimlerinizi bir yatırım fonuna yatırmak istiyorsanız doğru seçimi yapmanız gerekiyor. Sizin beklentilerinize uygun bir fon bulmak için incelemeniz gereken bazı noktalar bulunuyor.
Bu noktaları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Fonun kurucusunu, türünü ve sınıfını öğrenin
- Fon yönetim şirketini araştırın
- Fon hangi enstrümanlara yatırım yapıyor öğrenin
- En yakın tarihli portföy dağılımını ve stratejisini bilin
- Öngörülen vadesini öğrenin
- Risk seviyesine bakın
- Fon alım satım saatlerini ve gerçekleşme zamanını bilin
- Kazanca ne kadar stopaj uygulandığını öğrenin
- Alım satım işlemlerinde komisyon olup olmadığını öğrenin
- Erken çıkış işlemi için uygulanan bir komisyon var mı araştırın
- Fonun geçmiş dönem performansını inceleyin,
- Getiri garantisi olup olmadığını öğrenin.
Bir fon seçiminde bakmanız gereken belli başlı noktalar bunlardır. Yatırım fonları hakkında detaylı bilgi edindikten sonra para yatırmanızı tavsiye ederiz.
Yatırım Fonları Riskli midir?
Yatırım fonları, portföyde yer alan varlıkların riskini içerirler. Bunun dışında önemli bir risk taşımazlar. Fonların malvarlıkları ise kurucudan ayrıdır. Bunlar Takasbank nezdinde saklanırlar.
Sermaye Piyasası Kanunu’na göre fon malvarlığı rehin edilemez ve teminat gösterilemez. Aynı zamanda üçüncü kişiler tarafından haczedilemez.
Kısaca fon malvarlığının koruması, kanuna bağlanmış ve güvence altına alınmıştır. Risk unsuru olabilecek tek konu, kötü yönetilme olabilir. Bu durum ise bilinçli fon seçimi ile önlenebilir.
