Sınırsız ihtiyaç ve bunları karşılamak durumunda olan sınırlı kaynaklar, ülkelerin birbirlerine duyduğu ihtiyacı artırmıştır. Çünkü hiçbir ülke gereksinimlerini kendi başına karşılayamaz. Bu durumda ticari ilişkiler devreye girer.
Neredeyse insanlık tarihi kadar eski olan ticaret, günümüzde de önemli bir faaliyettir. Öyle ki ekonomileri ayakta tutarken, birçok gösterge üzerinde de direkt etkiye sahiptir.
Yapılan alım – satım işlemleri her iki tarafa da fayda sağlamakla birlikte, zamanla güçlenen ekonomik ilişkiler zenginleşmeyi de sağlar. Aşağıda, dış ticaret hakkında merak ettiğiniz sorulara yanıt bulduk;
Dış Ticaret Nedir?
Hepimizin bildiği gibi bir tür ekonomik faaliyettir. Bu işlemin yapıldığı yerde ithalat ve ihracattan söz etmek mümkündür. Çünkü temelde ülkeler arasında yapılan alım ya da satım eylemlerini ifade eder.
Onu şöyle tanımladık; Birden fazla ülke arasında gerçekleştirilen, mal ya da hizmet alım-satımlarını kapsayan, küresel ekonominin gelişmesinde rol oynayan ekonomik faaliyetler bütünüdür. “Uluslararası ticaret” adıyla da bilinir.
Kavramın temel iki ayağının ihracat ve ithalattan oluştuğuna kısaca değinmiştik. Mal-hizmet başka bir ülkeye eğer satılıyorsa ihracat; bir başka ülkeden alınıyorsa ise ithalat yapılmış olur. Sonuçta her ikisi de dış ticaret kapsamına girer.
Bir örnekle daha net anlamanızı sağlayalım; Ülkemiz Rusya’ya domates ihracatı gerçekleştirdiğinde veya o ülkeden buğday ithal ettiğinde dış ticaret yapmış olur. Yani burada alım veya satım yapılmış olması ayırt edilmez. Uluslararası çapta gerçekleşiyor oluşu yeterlidir.
Cari açıkların mevcut durumu da doğrudan dış ticaret ile ilişkilidir. Bir ülkenin ödemeler dengesi ile ilgili detayları verir. Gayri safi milli hasılayı etkiler.
Devletler arasındaki ekonomik ilişkilerin ne seviyede olduğu dış ticaret istatistiklerinden rahatlıkla anlaşılabilir. Ülkelerin birbirleriyle alışveriş yapmadığı bir ortam düşünülemez. Kısacası vazgeçilmez bir ekonomik faaliyet olduğunu söyleyebiliriz.
Bundan söz edebilmemiz için alınıp satılan mallar ve hizmetler uluslararasında yolculuk yapmalıdır. Fakat yurt dışı pazarlarındaki ticari faaliyetleri belirlemek önem taşır. Aynı zamanda yasaklara ve kanuni yükümlülüklere dikkat edilmelidir.
Günümüzde küresel ekonomi yoğun bir rekabetin ortasındadır. Başarılı olmak isteyen kişi veya işletmeler bu ortamı iyi tanımalıdır. Ulusal ticaret açısından pazar analizi önemlidir.
Peki, Türk Dil Kurumu (TDK) ise dış ticaret için şöyle bir tanım yapmıştır;
Bu işlem aslında birtakım risk ve fırsatlar taşır. Önemli olan doğru zamanda ve uygun politikalarla hareket etmektir. Ülkemiz ekonomisi de dış ticarette önemli bir gelişim kaydetmiş, bu da olumlu gelişmeleri beraberinde getirmiştir.
Özellikle son yıllarda ihracattaki başarımız, büyük oranda döviz girdisi sağlamıştır. Bu noktada belirtmeliyiz ki, dış ticaret uluslararası mal ve sermaye akışı sağlayan faaliyetler ise dövizi de ödeme yöntemi olarak düşünebiliriz.
Dış Ticaret Nasıl Yapılır?
Ticaretin yapılabilmesi için alıcı ve satıcının olması gerekir. Fakat aracılık yapanların da bazı görevleri vardır. Alıcı ihtiyaç duyduklarını alırken, satıcı ihtiyaçları giderir.
Her iki tarafın da fayda sağlamak amacıyla ticari ilişkide bulunduğunu söylememiz yanlış olmayacaktır. Aracılar ise herhangi bir mal-hizmeti uygun fiyattan alıp daha pahalıya satarak kar etmeye çalışır.
Öncelikle dış ticaretin üçe ayrıldığını açıklayalım. Bunlar;
- İhracat
- İthalat
- Transit ticaret
Her işte olduğu gibi burada da izlenecek adımların da büyük önem taşıdığını belirtmeliyiz. Kapsamlı bir hazırlık gerektirir. Dikkatli ve titiz olmak gerekir. Çünkü bu adımlardaki en ufak hata dahi o işletmenin kar-zarar durumunu direkt etkiler.
Şimdi bu faaliyetin nasıl gerçekleştirileceğine bakalım. İhracatçı, ithalatçı, nakliye ve gümrük işlemleri altı çizilmesi gereken noktalardır.
Fiili olarak dış ticaret yapılmadan önce gerekli potansiyelin var olup olmadığına bakılmalıdır. İhracatçı ve ithalatçı ne gibi hazırlıklar yapar, bunlara bir göz atalım;
Bu aşamaların ardından fiili ihracata veya ithalata başlanır. Peki, dış ticaret ne tür hazırlıkları gerektirir? Sizler için bunları da anlattık.
Öncelikle belirlenen mal-hizmet, tedarikçiler ve alıcılar hakkında araştırma yapılmalıdır. Ve hep belirttiğimiz gibi uluslararası ticaret mevzuatına dair detaylar incelenmelidir.
Ardından malın tedarik edilebileceği yerler ve potansiyel alıcılar tespit edilir. Bu aşamada teklif alma-verme ile ilgili işlemler söz konusudur.
Eğer firma veya kişi bu konuda yeterli tecrübeye sahip değilse deneyimlilerden destek alabilir.
Satış sözleşmesi hazırlanır, ardından uygunsa imzalanır. Satış sözleşmesinde fatura, fiyat, miktar, teslimat, yükleme ve nakliyeye ilişkin detaylara yer verilir.
Şimdi de fiili ithalat-ihracat aşamalarına bakalım;
Dış ticaret yapabilmenin temel şartı, oyunu kuralına göre oynamaktır. Ne üretirseniz üretin, yurt dışı ile alışverişte bulunmak istiyorsanız öncelikle iletişim temellerini sağlam atmanızı öneririz. Zaten kanunlar da bu faaliyeti destekler niteliktedir.
Dış Ticaret Neden Yapılır?
Bir ülkenin ayakta kalabilmesi için ticaret yapması gerekir. Çünkü en önemli gelir kaynaklarındandır.
Daha önceden de belirttiğimiz gibi ülkeler temel yaşamsal ihtiyaçlarını gidermek için başka ülkelerle ticari ilişkilerde bulunur. Fakat uluslararası ticaretin tek amacının bu olmadığını bilmenizde fayda vardır.
Dış ticaretin bazı nedenlerini şöyle sıralayabiliriz;
- Ülkelerin zaman içinde kaliteli üretim ve fiyat istikrarı konusunda deneyim kazanmaları.
- Ülkelerin çeşitli kaynaklara sahip olmaları.
- Yurt içi ve yurt dışı fiyat oynaklıkları.
- İhtiyaç fazlası üretimin değerlendirilmesi.
- Yatırım mallarının öncekine göre daha basit temin edilebiliyor oluşu.
- Sermaye birikimi yapılması.
- Farklı iş alanlarının oluşması.
- Yeni teşviklerde bulunulması.
Herhangi bir ürün eğer ihtiyaç duyulandan oldukça fazla ise ihracata, ülke ihtiyaçlarını karşılamak için kaynakların yetersiz kalışı da ithalatı mecburi kılar.
Bazı sebeplerden dolayı yerli üretim, ülke içindeki talebi karşılamak için yetersiz kalabilir. Bunları şöyle belirtebiliriz;
- Doğal kaynaklar yeryüzünün tüm bölgelerine eşit dağılmamıştır. Kimi yerler kaynak bakımından zenginken bazı yerler sıkıntı yaşar.
- Yerli üretimde sahip olunması gereken teknik bilgilerin yetersiz kalması.
- Her ülkenin aynı seviyede ekonomik gelişim göstermemesi.
İşte yukarıda belirttiğimiz sebeplerden ötürü kendi ihtiyaçlarını karşılayamayan ülkeler, dış ticaret yaparak eksiklerini kapatmaya çalışır.
Dış Ticaretin Ülke İçi Ticaretten Farkları Nelerdir?
Ticaretin bir diğer kalemi olan iç ticaret, dışa göre daha basittir. Fakat ikisi arasındaki farklıklıkları bilmemiz açısından tanımı önemlidir. İç ticaretin ne olduğunu açıklamakla başlayalım;
Tanımdan da anlaşıldığı gibi iç ticaret, ülkeler arasında yapılmaz. Yurt içinde gerçekleşir. Bir örnek verecek olursak, Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nde üretilen çay, Ege’deki illere satılabilir.
Dış ticaretin ithalat ve ihracattan oluştuğunu söylemiştik. Bu iki kalemde de pek çok kural ve uyulması gereken mevzuatlar olduğundan bahsetmiştik. Bunlardan yola çıkarak iç ve dış ticaretin farklılıkları şöyle açıklanabilir;
- İç ticarette alıcı ve satıcı aynı ülkedeyken dışta bunun tam tersinin gerçekleşir.
- Döviz kuru ve politik riskler dış ticarette bulunurken bu tarz tehlikeler iç ticarette söz konusu değildir.
- Dış ticarette alıcı ve satıcı tarafların anlaşmasında birtakım problemler görülebilir. Çünkü dilleri farklıdır. Fakat ülke içi ticarette bu yaşanmaz.
- İç ticarette aynı ülke sınırları olması nedeniyle alıcı da satıcı da aynı yasalara tabidir.
- Coğrafi bakımdan uzaklıklar değişir.
- İş sürecindeki kapsam farklılıkları görülür.
- Para birimi farklılıkları görülür.
- Gerekli belgelere ilişkin farklılıklar oluşur.
- Kültürel farklılıklar görülür.
Elbette sözünü ettiğimiz ticari faaliyet, bunlar dışında da püf nokta içerir ve bu nedenle daha fazla bilgi ve uzmanlık deneyimine ihtiyaç duyulabilir.
Dış Ticaret Hacmi
En önemli göstergelerden bir tanesidir. Bu kavramı en basit haliyle açıklayalım;
Bir ülke düşünün ki yurt dışındaki diğer ülkelere mal-hizmet ihraç ediyor. Aynı zamanda yine dış ülkelerden mal-hizmet ithalatı gerçekleştiriyor. İşte, ülkenin alım ve satımlarına ödediği toplam bedel, dış ticaret hacmi olarak ifade edilir.
Peki, bunu nasıl hesaplayabiliriz?
Söz konusu gösterge, gelişmiş ülkelerde gelişmemişlere göre daha yüksektir. Gelişmiş ülkelerin ihracatının ithalatından daha fazla olduğu şeklinde bir genelleme de yapabiliriz.
Ülkemizin dış ticaret hacmini soracak olursanız, Cumhuriyet’in kurulduğu ilk yıllarda hacmin düşük olduğunu söyleyebiliriz. Yıllar içinde görülen nüfus artışı ve ekonomik canlanmayla yükseliş kaydedilmiştir.
Dış Ticaret Açığı
İhracatın ithalattan fazla olması ekonomik açıdan pozitif bir durumu ifade eder. Haliyle ülkeler de bunu ister.
İhracat rakamlarının ithalat rakamlarından büyük olması durumu dış ticaret fazlası verildiği anlamına gelir.
Eğer tam tersi bir durum varsa, yani ihracat rakamları ithalattan küçükse o ekonomi dış ticaret açığı veriyor demektir.
Bu durumu başka şekilde de ifade edebiliriz;
Mal ve hizmet ithalatı için ayrılan toplam bütçe, ihraç edilenlerin gelirinin toplamından büyükse dış ticaret açığı oluşmuştur.
Ülkenin mal alım ve satımlarının dengesi, dış ticaret dengesi olarak bilinir. Açık olup olmadığı da buna bakarak hesaplanır. Ayrıca ihracat ve ülkenin döviz girişinin doğru orantılı olduğu söylenebilir.
Peki, bir ülke neden dış ticaret açığı verir? İşte şu sebeplerden;
- Yerli üretimin olması gerekenden az gerçekleşmesi
- Bazı mal ve hizmetlerde dışa bağımlı olma durumu
- Sahip olunan kaynaklardan yeterince verimli faydalanmamak
Dış Ticaret Politikaları
Dış ticaret yapan ülkeler, birtakım hedefler belirler. Bu hedeflerine ulaşmak için bazı önlemler almak durumundadırlar. Zaman zaman da yeni uygulamalar yaparlar. İşte tüm bunlar dış ticaret politikalarını meydana getirir.
Kısaca uluslararası ticari ilişkilerde izlenecek yol olarak tanımlanabilir. Peki, sizce bir politika izlemenin ne gibi faydaları olabilir?
- Yerli tedarikçiler yurt dışındaki sert rekabete yönelik korunur.
- Daha düzenli bir ödemeler dengesi oluşturur.
- Cari açıkların önüne geçilir.
- Ekonomik istikrar oluşur.
- İç piyasada daha dengeli bir arz-talep görülür.
- Sürdürülebilir bir ekonomik büyüme sağlanır.
Gümrük tarifeleri ve gümrük tarifeleri dışında kalan araçlar politikanın uygulanmasındaki temel araçlardır. Şunlar gümrük tarifesi dışında kalan politika araçlarıdır;
- Miktar kısıtlamaları
- İthalatı pahalılaştıran önlemler
- İhracatı teşvik önlemleri
- Yerli malı kullanmayı özendirici politikalar
- Ambargo
- Anti-Damping uygulamaları
Dış ticaret politikası belirli araçlar yardımıyla hayata geçirilir. Bunlar; kotalar, kısıtlayıcı tarifeler, ithalat yasakları, döviz sınırlamaları ve ihracat teşvikleri olabilir. Dış ticaret uygulamaları ikiye ayrılır. Bunlar, serbest ve koruyucu dış ticaret politikaları olarak ifade edilebilir.
Serbest Dış Ticaret Politikası
Dış ticarete konu olacak mal ve hizmetlerin hareketlerine devletin herhangi bir müdahalede bulunmamasıdır. Böylelikle küresel ekonomide üretim faktörleri etkin dağılır.
Koruyucu Dış Ticaret Politikası
Her hükümet üreticisini dış rekabete karşı korumak ister. Ticari ilişkilerinde gelişmesi için uluslararası ticaretine bazı müdahaleler yapar.
