Marjinal fayda, ekonomistler tarafından memnuniyetin tüketim kararlarını nasıl etkilediğini ölçmek için kullanılır. Yani canınız baklava istedi ve 1 dilim yediniz. Bundan alacağınız fayda yüksektir. Ancak 5 dilim sonra alacağınız fayda azalır. Bu basit haliyle marjinal faydadır.
Bu kavramı tanımlamadan önce birkaç ek bilgi verelim. Marjinal kelimesi iktisatta son birim için kullanılmaktadır. Fayda ise tüketicilerin aldıkları mal ve hizmetten sağladığı memnuniyet düzeyidir. Bu bilgiler, konuyu daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.
Hazırsanız marjinal fayda konusunda bilmeniz gerekenlere geçelim:
Marjinal Fayda (MU) Nedir?
En kısa haliyle marjinal fayda, tüketilen mal veya hizmetten alınan son birim faydasıdır. Biraz daha kapsamlı tanımlayacak olursak; tüketilen malın bir birim artırılmasıyla toplam faydada yarattığı değişikliktir.
Bir üründen tükettiğiniz miktar arttıkça alınacak fayda bir noktadan sonra azalır. Yani 1 dilim baklavadan aldığınız keyif maksimumken, 10 dilimden sonra karın ağrısına dönüşebilir. İşte bu azalan marjinal fayda örneğidir.
Ekonomide bunun önemi ise tüketim kararları üzerindeki etkisidir. Piyasada mevcut olan mal, ilk başta yüksek bir fiyattan satılabilir. Ancak tüketicinin bu maldan aldığı miktar arttıkça, faydası azalacaktır. Sonraki birimlerin satılabilmesi için fiyatının düşürülmesi gerekecektir.
Bu duruma da bir örnek verelim. Selfie çubukları ilk çıktığı zaman büyük ilgi gördü ve pahalıydı. Ama insanlar bu ürüne karşı doyum noktasına ulaştı. İşte bu noktadan sonra satışının devam etmesi için selfie çubukları ucuzladı.
Bu durum talep eğrisinin negatif eğimli olmasına neden olmaktadır. Talep eğrisini hatırlamak isteyenler buraya göz atabilir.
Talep kanunu, alınan miktarın fiyat ile ters orantılı olduğunu belirtir. Bunun ise azalan marjinal fayda ile doğrudan ilişkisi vardır.
Marjinal fayda teorisine göre; tüketim sayısı arttıkça marjinal faydası giderek azalır. Baklava örneğimize geri dönelim.
Canınız baklava istediğinde 1 dilimi çok iştahlı tüketirsiniz. Bundan sonraki birkaç dilim sonra aynı iştahla tüketmezsiniz. Hatta dilim sayısı arttıkça şeker sizi bayacak ve bir bardak suyun marjinal faydası baklavayı geçerek onu tercih etmenize neden olacaktır.
Özetle yediğiniz her baklavanın belli bir faydası vardır. Ancak 5. dilimin 1 dilimden daha az faydası bulunur. Buna 1. Gossen Kanunu da denmektedir.
Toplam Fayda (TU) Ne Demek?
Marjinal fayda ile yakından ilişkili olan toplam faydanın da ne demek olduğunu bilmelisiniz. Hemen açıklayalım.
Belli bir zaman diliminde, kişinin bir malın çeşitli miktarlarının tüketilmesi sonucu ulaştığı tatmin düzeyidir.
Baklava örneğinin toplam faydasını şu grafikle gösterebiliriz:
Kişinin belli zaman diliminde bir malın çeşitli miktarlarını tüketmesi ile ulaştığı tatmin düzeyidir. Bu düzey bir noktada maksimum seviyesine ulaşır ve bu noktadan sonra gerilemeye başlar.
Toplam fayda, maksimum seviyeye çıktığı zaman marjinal fayda 0 (sıfır) olacaktır. Eğer kişi aynı malı tüketmeye devam ederse marjinal faydası negatif bölgeye geçerek, toplam faydayı zarara çevirecektir.
Marjinal Fayda Nasıl Hesaplanır?
Marjinal fayda, toplam faydadaki değişimin miktardaki değişime bölünmesiyle bulunur. Bunu bir formülle göstermek gerekirse; MU = ΔTU / ΔQ
Bu hesaplama işlemini şu tabloya bakarak yapalım:
Tabloda 3. birimin marjinal faydasını hesaplayalım. Bunun için 2 ve 3. birim arasında toplam faydada görülen değişimi, birimde değişime bölmek gerekir.
Yani 2. birimde 30 iken, 3. birimde 35’e yükselen toplam fayda değişimi 5’tir. Miktar ise 2’ten 3’e çıktığı için değişim 1 birimdir. Bu durumda 5/1 eşitliğinden marjinal fayda 5’e eşittir.
Ayrıca toplam fayda fonksiyonunun türevi alınarak da bulunabilir. Ancak bunun için türev alma kurallarını bilmek gerekir.
