Uluslararası ticaretten yatırım işlemlerine kadar birçok alanda döviz kurları kullanılır. Bunlar genelde dalgalı kur sistemine göre belirlenmiştir. Ancak bir de sabit kurlar bulunur.
Adından da anlaşılacağı üzere bu kurların değeri sabitlenmiştir. Çeşitli nedenlere bağlı olarak ülkeler bu yöntemi benimseyebilirler.
Şimdi bu konuda bilmeniz gerekenlere göz atalım:
Sabit Kur Nedir?
Ulusal hükümetin para birimini, bir döviz veya para birimi sepetine belli bir oran ile sabitlediği politikadır. Sabitlenmiş para birimi ile ülkeler arasındaki döviz kuru dengelenir.
Yerel paranın değerinin, merkez bankası tarafından sabitlenmesiyle piyasadaki arz ve talep koşulları kurda görülmez. Ancak referans alınan para birimindeki değişikliklere göre yine merkez bankası tarafından tekrar belirlenebilir.
Belirlenmiş seviye, yeniden değiştirilinceye kadar aynı kalır. Ayrıca merkez bankası da bunu garanti etmiş olur. Bu politika, iş planlaması için döviz kurlarının uzun vadeli öngörülebilirliğini sağlar.
Yerel para biriminin ölçü alındığı diğer para birimi arasındaki değer ise parite kuru adıyla anılır. Bunun izlenmesi ve belirlenen seviyede kalması da merkez bankasının sorumluluğu altındadır.
Bu kurun, dar bir aralıkta hareket etmesine izin verilir. Örneğin; Çin’in anakarada kullanılan onshore yuan isimli para biriminin dolar karşısındaki değeri için merkez bankası her gün referans nokta belirler. Bu değerin %2 altına veya üstüne çıkmasına izin verir.
Yuan fiksingi olarak adlandırılan bu olay, Çin Merkez Bankası (PBOC) tarafından her gün sabah saatlerinde açıklanır. Ayrıca onshore yuan, PBOC’nin sıkı kontrolü altında hareket eder.
Eğer parite kuru belirlenen aralık dışına çıkmaya başladıysa merkez bankasının müdahalesi ile karşılaşır. Ancak bunlar yetersiz kalırsa yeni bir değer belirlenmesi gerekir.
Yerel para birimindeki değer kaybı artıp, sürekli hale geleceği öngörülüyorsa devalüasyon işlemi uygulanır. Yani para biriminin değeri düşürülür ve yeniden belirlenir.
Eğer yerel para biriminin değeri artıyor ve bunun sürekli olacağı düşünülüyorsa revalüasyon işlemi uygulanır. Yani daha önceki seviyeden daha yüksek bir noktada kur sabitlenir.
Genellikle güçlü rezerve sahip merkez bankaları bu politikayı benimser. Çünkü bu konumdaki merkez bankası, rejimi daha etkin bir şekilde uygulayabilir.
Amerikan doları, Euro ve altın tarihsel olarak bu rejim için popüler seçenekler olmuştur. Bu kur, ticaret ortakları arasında istikrar yaratmıştır.
Bu şekilde sabitlenmiş birçok popüler kur da bulunmaktadır. Genellikle dünya üzerinde bilinen dolar banknotları, Amerikan dolarına sabitlenmiş şekilde varlıklarını sürdürmektedir.
Ek bir bilgi olması adına; 1944 yılında ortaya çıkan Bretton Woods sistemi, ayarlanabilir sabit kur sistemi olarak tanımlanabilir. Mart 1973 tarihine kadar dünyanın belli ülkelerinde devam eden bu sistem sona ermiştir.
Sabit Kur Rejiminin Avantajları
Sabitlenmiş rejimin belli konularda avantajları vardır. Bunların başında da döviz riskini azaltmak gelir. Bu riskler kontrol edilerek, ülkeler arasındaki ticaret teşvik edilir.
Burada bilinmesi gereken nokta; birçok işletme için kâr marjlarının düşük olmasıdır. Bu nedenle kurda görülecek küçük bir değişiklik kârın iyice düşmesine neden olabilir.
Ayrıca işletmeler yeni tedarikçi bulma konusunda zorlanabilir. Özellikle rekabet gücü yüksek perakende sektörü için bu durum geçerlidir.
Ülkeler genellikle daha güçlü veya gelişmiş bir ekonomiyi yansıtan para birimleri isterler. Bu şekilde yerli şirketler daha az riskle daha geniş pazarlara erişim imkanı bulurlar.
Sabit kur rejiminin avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Dalgalanmalar nispeten düşük olduğu için ticareti genişletebilir.
- Kur, uzun vadeli değişiklik göstermediği için ticaret genişler ve gerçek gelirler artar.
- Döviz kuru riski olmadığı için bireyler, işletmeler ve ülkeler uzmanlaşma ve değişimden tam olarak yararlanabilir.
- Karşılaştırmalı üstünlük teorisine göre; herkes en iyi yaptığını yapmak için daha fazla zaman harcayabilir.
- Çiftçiler, türev risklerle kur riskini korumak için zaman ve para harcamak yerine mümkün olan en iyi gıdaları üretebilir.
- Teknoloji firmaları daha iyi bilgisayarlar oluşturmaya odaklanabilir.
- Her iki ülkedeki perakendeciler en verimli üreticilerden kaynak sağlayabilirler.
- Diğer ülkelerle daha uzun vadeli yatırımları mümkün kılar.
- Sabit rejimle dalgalı rejim tedarik zincirlerini sürekli olarak bozmaz ve yatırımların değerini değiştirmez.
Sabit Kur Rejiminin Dezavantajları
Bu rejimi benimsemenin çeşitli dezavantajları da bulunur. Böyle bir ülkenin merkez bankası, arz ve talebi sürekli izlemek zorundadır. Ayrıca arz veya talepteki artışı önlemek için nakit akışını yönetmelidir.
Arz ve talepte görülecek artışlar, para biriminin sabitlenmiş değerinde sapmalara neden olabilir. Bu ise merkez bankasının para biriminin aşırı alım veya satımına karşı koymak için büyük döviz rezervleri tutması gerektiği anlamına gelir.
Bu rejim, yapay olarak oynaklık yaratarak forex ticaretini de etkiler. Aynı zamanda aşırı düşük bir oran belirlendiği zaman daha farklı sorunlarla da karşılaşılır.
Yerli tüketiciler, yabancı malları satın alma gücünden mahrum kalırlar. Örneğin; sabitlenen para biriminin dolar karşısında çok düşük bir değere sahip olduğunu düşünelim. O ülkenin vatandaşları, ithal gıda ve petrol için daha fazla ödeme yapmak zorunda kalır.
Daha fazla ödeme yapan vatandaşın tüketimi ve yaşam standartları düşer. Aynı zamanda daha fazla mal satacak olan ABD’li gıda ve petrol üreticileri işlerini kaybederler.
Düşük değerli bir sabitleme işlemi, sadece o ülke için değil, karşı ülke için de dezavantajlı olabilir. Dolayısıyla bu durum, ABD ile Çin arasında gördüğümüz gibi ticaret gerilimleri yaratabilir.
Ticaret Savaşı Nedir? ABD-Çin Gerginliği, Küresel Ekonomi ve Türkiye’ye Etkileri
Para birimi yüksek bir oranla sabitlendiğinde ise başka sorunla görülür. Hatta ülke bir süre sonra bu rejimi savunmayı bırakabilir.
Hükümet yüksek oranlı bir rejim belirlediğinde, yerli tüketici daha çok ithal ürün alacaktır. Ayrıca üretebileceklerinden daha fazlasını tüketeceklerdir.
İlerleyen süreçte kronik ticaret açıkları meydana gelecektir. Bu durum, yerel para biriminde aşağı yönlü baskılar oluşturacaktır.
Hükümet ise rejimi savunmak için döviz rezervlerini harcamak zorunda kalacaktır. Sonunda rezervler tükenecek ve rejim çökecektir.
Çöküş gerçekleştiği zaman, ülke aniden daha pahalı bir ithalat ile karşılaşacaktır. Bu durum, enflasyonu yükseltecektir. Ayrıca vatandaşlar borçlarını ödeme zorluğu çekecektir.
Diğer ülke ihracatçıları pazar kaybedecektir. Yatırımcılar ise artık yerel para biriminin değersiz yabancı varlıklara karşı değer kaybettiğini görecektir.
Rejim, enflasyonu kontrol altında tutmak veya belirsizlikleri gidermek için tercih edilir. Dış ticareti artırmak da amaçlanır. Ancak doğru bir şekilde uygulanmaması durumunda yerel paradan başlayarak diğer ülkelere yayılan olumsuz etkileri görülür.
