Swap kelimesinin; değiş-tokuş, takas etmek ve değiştirmek anlamlarına geldiğini söyleyerek başlayalım. Çünkü tam tanımı biraz akıl karıştırıcıdır. Ancak temelde bu anlamları taşıdığını bilmeniz işinizi kolaylaştıracaktır.
Kısaca iki taraf arasında yükümlülüklerin değiştirilmesidir. Örneğin; sabit faizli borcu olan bir şirketin, dalgalı faizli borcu olan bir başka şirket ile yükümlülüklerini değişmesini sağlayan sözleşmelerdir. Bu şekilde risklerin en aza indirilmesi amaçlanır.
Eğer buraya kadar sorun yoksa daha detaylı bilgilere geçebiliriz:
Swap Nedir?
Finans piyasaları için tam olarak bir tanım yapmak gerekirse; iki tarafın belirli zaman dilimi içinde bir varlık veya yükümlülüğe bağlı, farklı faiz ödemeleri ya da döviz cinsini karşılıklı değiştirmesini sağlayan takas sözleşmesidir.
Oldukça uzun olan bu tanım, nasıl bir ürün olduğunu anlamayı zorlaştırıyor. O yüzden adım adım ilerleyelim:
Diyelim ki yurt dışındaki yüksek faiz oranından yararlanmak istiyorsunuz. Bu durumda, bir bankadan elinizdeki Türk lirasını, yabancı ülkenin parası ile değiştirirsiniz.
Ardından bu dövizleri iki ay sonra teslim şartıyla aynı bankaya geri satarsınız. Bu şekilde spot ve vadeli piyasa işlemlerini birleştirmiş olursunuz.
Yaptığınız bu işlemde, farklı vadelerde aynı miktar dövizi önce alıp sonra sattınız. Böylece iki aylık vadede diğer ülkenin yüksek faizinden yararlanmış oldunuz.
Bu işlemi yaparak, faiz oranları ile döviz kurlarındaki değişimlere bağlı çıkan riskleri de en aza indirmiş olduğunuz. Swap işleminin amacı da budur. Swap işlemlerinde bahsi geçen taraflar; bireysel ve kurumsal yatırımcılardır. Kurumsal yatırımcılar şunlardır:
Swap işlemleriyle aktif getiri oranları artırılabilmektedir. Aynı zamanda kaynak kullanım yani fonlama maliyeti düşürülebilir. Ek olarak farklı piyasalarda, farklı vadelerde işlem ve arbitraj imkanı da sunmaktadır.
Tüm bu avantajlı yönlere karşın bazı dezavantajları da vardır. Kredi faizi ve kur riskleri sıfırlanamaz. Ayrıca tezgah üstü işlemlerde, resmi ve organize bir piyasa bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak swap sözleşmelerinin standartları yoktur.
Swap piyasasının gelişimine sebep olan etkenler şu şekildedir:
Takas sözleşmeleri; sigorta şirketleri, emeklilik fonları ve banka gibi kurumların risk yönetimine olanak tanımaktadır. Aynı zamanda riskten korunma fonlarının, spekülatif getiri elde etmesini sağlamaktadır.
Swap Oranı Nedir?
Bir alıcının kısa vadeli piyasalar karşısında talep ettiği sabit orandır. Bu oran farklı türlere uygulanır.
Bir para takası, başka bir para biriminde olanlar için faiz ödemelerinin takası olarak tanımlanır. Bu işlemde, iki para biriminin faiz oranları arasındaki fark, swap oranıdır.
Swap oranı işleminde, sabit tarafın nakit akışı, işlem yapıldığı zaman belirlenir. Değişken tarafın nakit akışı ise sıfırlama tarihlerinde periyodik olarak belirlenecektir.
Örneğin; forexte yapılan işlemler 2 gün valörlüdür ve genellikle Çarşamba günleri x3 olarak yansır. Bu şekilde hafta sonuna denk gelen işlemlerin swapı hafta içi uygulanmış olunur.
Swap Çeşitleri Nelerdir?
Finans profesyonellerinin dikkatini çeken parametrelerden birisidir. Swap, spekülatif kazanç ve risk yönetimi gibi farklı işlemlerde, birçok enstrümanda kullanılır.
Tezgahüstü piyasalar, swapın en çok kullanıldığı yerlerdir. Özellikle forex piyasasında yatırımcıların karlılığını etkileyen unsurlardan birisidir. Dünya genelinde en çok işlem gören türü ise Libor’a dayalı faiz swaplarıdır.
Swap çeşitleri 4 başlık altında toplanır. Bunlar şu şekildedir:
Döviz (Para) Swapları
Döviz swapları, iki farklı para birimindeki kur riskini yönetmek için kullanılır. Aynı zamanda faizi yüksek olan para biriminin faiz getirisinden yararlanmak amacıyla yapılan işlemlerdir. Para swapları, çapraz döviz swapı olarak da bilinir.
Bu işlemlerde taraflar, önceden anlaştıkları kur üzerinden, iki farklı döviz tutarını işlemin yapıldığı gün takas eder. İşlemin vade tarihinde ise para birimleri anlaşılan oran ve şartlarda geri takas edilir. Böylece kur riski taşımadan, yüksek getiriye sahip olan paraya geçiş yapılır.
Başka bir örnek vermek gerekirse; bir banka elindeki TL fazlasını, başka banka ise dolar fazlasını belli bir süre için takas edebilir.
Para swapları, yatırımcının doğrudan başka bir piyasadan borçlanma imkanı olmadığı zamanlarda tercih edilir. Bu zamanlarda kur riskini yönetmek ve daha iyi faiz oranıyla döviz kredisi elde etmek amaçlanır.
Bu swap türü genel olarak riski yönetmek amacıyla kullanılır. Ancak para takası sonucunda risk primine ve kur oranına göre faiz geliri elde edilebileceği gibi faiz gideri de oluşabilir.
Faiz Swapları
Belli bir anapara tutarının temel alındığı ve sadece sabit ile değişken faizlerin takas edildiği çeşittir. Burada dikkat etmeniz gereken şey; anaparanın değil, sadece faiz ödemelerinin değişimidir.
Faiz swapları, taraflar arasındaki ihtiyaçlara veya piyasanın gereksinimine göre kişiselleştirilebilir ürünlerdir. Bu nedenle en çok kullanılan tür olarak karşımıza çıkarlar.
Faiz swapı işlemlerinde dört seçenek mevcuttur:
Bunlar dışında da görülen bazı faiz swapları bulunmaktadır. Örneğin; faiz oranının sonradan belirlenmesi hakkını veren swaplar vardır. Aynı şekilde vadeden önce son verme hakkı veren swaplar ile vadeli swaplar da bu tür altındadır.
Faiz swapları genellikle kurumların dikkatini çeker. Çünkü finansman maliyetini düşürmek ve faiz riskini azaltmak için özellikleri vardır.
Hisse Senedi ve Endeks Swapları
Bu tür, küresel piyasalarda aktif olmaya başlayan bir üründür. İlgi ise her geçen gün biraz daha artmaktadır. Hisselere doğrudan pay piyasasında yatırım yapmak yerine türev piyasalarda alıp satmanızı sağlarlar.
Hisse senedi swapı; taraflar arasında hisse senedi getirisi ve belli faiz ödemesi veya başka hisse senedinin getirisini aldığı iki taraflı sözleşmelerdir. Endeks için de aynı tanım geçerlidir.
Yani siz elinizdeki A hissesinin getirisini, bana verirsiniz. Ben de size belli bir faiz ödemesi veya başka bir hisse senedi getirisi veririm. Bu şekilde iki taraflı yaptığımız takas sözleşmesi, hisse senedi swapıdır.
Bu ürünler, dayanak varlık olan pay ve endeks getirilerini aynı şekilde veya kısmen taklit etmektedir. Portföy çeşitlendirme, daha düşük işlem maliyetleri ve yabancı hisselerden kazanç sağlama amacıyla tercih edilirler.
Diğer Swap Türleri
Swaplar, piyasaların ve yatırımcıların ihtiyaçlarına göre çeşitlenmektedir. En çok kullanılan türler, yukarıdaki ürünlerdir. Bunlar dışında;
- Para opsiyon swapları,
- Geçişli swaplar,
- Birleşik geçişli swaplar,
- İkili para swapları gibi türler bulunmaktadır.
Forex Piyasasında Swap Uygulaması
Swaplar, tezgah üstü piyasalarda işlem gören ürünlerdir. Forex piyasası da bu piyasalardandır. Bu piyasada yapacağınız yatırımlarda, döviz çiftlerinin birbiri arasındaki faiz farkına göre hesabınıza artı veya eksi olarak gecelik taşıma maliyeti yansıtılır.
Swap, aracı kurum ile banka arasındaki alacak-borç ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Bu işleme ait prosedür, uzun ve kısa pozisyonlardaki swap değeri için işlem yaptığınız paritedeki karşıt birim cinsinden hesaplanır. Yani USD/TRY paritesinde TRY cinsinden hesaplama yapılır.
Forexteki swap işleminin mantığında alınan para borç verilirken satılan borçlanılır. Yani USD/TRY paritesinde alım işleminde alınan USD ve borç verilen taraftır. Satılan ise TRY’dir ve borçlanılan paradır.
Forex piyasasında yaptığınıza işlemlerin swap bedelleri ile ilgili bazı kurallar vardır;
- Bedeller, her gece 00:00’da hesaplanıp pozisyona yansır.
- Aynı gün kapatılmayan pozisyonlar için taşıma maliyeti oluşur. Günlük kapatılan işlemlere ise taşıma maliyeti uygulanmaz.
- Swap bedelleri, Çarşamba günü hariç hafta içinde 1 günlük uygulanır. Çarşamba günü açılan ve 00:00’a kadar kapatılmayan pozisyona, 3 günlük swap bedeli uygulanır. Bunun nedeni ise forex piyasasında valör T+2 olmasıdır. Valör tarihinin hafta sonuna sarkması ile takas işlemleri 2 gün sonra gerçekleşmeyeceği için swap 3 günlük uygulanır.
- Swap bedeli, işlem yapılan paritenin ait olduğu ülkelerin piyasalarındaki tatil takvimine göre de değişiklik gösterebilir. Örneğin, ABD piyasalarının tatil olduğu zaman Amerikan doları içeren paritelerde swap, daha fazla gün için uygulanır.
- Tüm döviz işlemleri için aynı swap uygulanmaz. Faiz oranlarının birbirinden farklı olması ve ülkelerin merkez bankalarının uyguladığı faiz oranlarının farklı olmasından kaynaklıdır.
- Swap long ve swap short için bedeller farklılık göstermektedir. Alım ve satım pozisyonlarının taşıma maliyetleri birbirinden farklı olacaktır.
Swap bedelleri ise pozisyonlardaki düşük ile yüksek faizli para birimi ilişkisine göre artı (swap geliri) veya eksi (swap gideri) yönde hesaba yansıtılmaktadır.
Bu şekilde hesabınıza yansıtılan swap maliyetinin mantığı; yüksek faizli paranın piyasaya verilip, düşük faizli paranın elde tutulmasına karar verildiğinde, düşük faizli paranın gecelik taşıma maliyeti kabul edilmiş demektir.
USD/TRY paritesinde, USD tarafının düşük faizli ve TRY tarafının yüksek faizli olduğunu düşünelim. Eğer paritede alım yapıyorsanız USD alıp, TRY satıyorsunuz demektir. Elinizde USD olacağı için onun gecelik taşıma maliyetini kabul etmiş olursunuz.
Bu işlemde swap bedeli eksi olacaktır. Ancak USD/TRY paritesinde satış yaparsanız USD satıp TRY alırsınız. Bu durumda yüksek faizli elinizde olacağı için artı swap elde edersiniz.
Bildiğiniz gibi faiz, İslam dünyasında haram kabul edilir. Bu nedenle bazı forex firmaları, swapsız hesaplar oluşturmuştur. İslami forex olarak anılan bu hesap türü, gecelik faiz kazancından arındırılmıştır.
