İngilizcesi “Over the Counter” (kısaca OTC) olan bu kavramın bir diğer adı organize olmayan piyasalardır. “Örgütlenmemiş piyasalar” olarak anıldığına da şahit olabilirsiniz.
Öncelikle finansal piyasaların organize ve organize olmayan olarak ikiye ayrıldığını belirtmeliyiz. Tezgahüstü piyasalar için organize olmayan piyasalar dediysek, bu noktada öncelikle sizlere organize piyasaların ne olduğunu açıklamaya gerek duyuyoruz.
Piyasayı işleten bir kurumun var olduğu, alıcı ve satıcı tarafların bulunduğu ve işlemlerin belirli kurallara dayalı olarak yapıldığı finansal ortam söz konusuysa organize piyasadan bahsedebiliriz. Borsaları ve merkez bankalarını buna örnek gösterebiliriz.
Tezgahüstü Piyasa Nedir?
En sade şekliyle; borsa dışındaki işlemlerin yapıldığı finansal ortamdır. Katı kuralların yer almadığı bu türde alıcı ve satıcı arasında pazarlık ilişkisi olduğundan söz edilebilir.
Piyasa çeşitleri ve özelliklerini anlattığımız yazımızda söz konusu kavram için tarafların doğrudan bir araya geldiği ve gerçekleştirdikleri finansal işlemin şartlarını birlikte belirledikleri söylenmiştir. Sizlere, tezgahüstü piyasaların bu özelliği ile organize piyasalardan ayrıştığını belirtmek isteriz.
Onu, kapsamlı bir tanımla şöyle açıklayabiliriz; Belirli bir yapı altında olmayan, işlemlerin taraflar arasındaki karşılıklı anlaşmayla yapıldığı ve daha esnek kuralları bulunan serbest piyasalardır.
Daha da detaylandıracak olursak; borsalar önceden belirlenmiş ve sınırları çizilmiş kurallara göre resmi şekilde işleyen finansal pazarlardır. İşte tezgahüstü piyasalara, borsa dışında kalanlar diyebiliriz.
Bu tür piyasalarda alıcıların önceden belli olup olması veya olmaması mümkündür. İşlemlerin belirli bir mekanda gerçekleştirilme zorunluluğu yoktur.
Faks, telefon veya bilgisayar ağı taraflar arasındaki işlemlerin gerçekleşmesini sağlayan araçlardır.
Bu tür piyasaların tercih edilme oranını soracak olursanız, çok da popüler olmadıklarını söyleyebiliriz. Çünkü karşı tarafın taahhüdünü yerine getirmemesinden doğan bir risk söz konusudur.
Borsada yapılan işlemler kadar şeffaf bir ortam bu piyasa türünde bulunmaz. Bu demektir ki tezgahüstü piyasa işlemlerinde istisnai bir durum yoksa detaylar alıcı ve satıcı arasında gizli kalır. Üçüncü kişi tarafından bilinmez. Organize olmayan piyasalar düzenlemeye ve denetime tabi tutulmazlar.
Sözünü ettiğimiz türde daha fazla rekabet vardır. Satışlar teklif usulü ile yapılabilir. Eğer borsa hakkında yeterli bilgiye sahipseniz, tezgahüstünü onun zıttı olarak düşünebilirsiniz.
Peki, bir varlık neden tezgahüstü piyasada işlem görür? Bunun farklı gerekçeleri olabilir. Firma, resmi borsalama listelemenin ihtiyaçlarını karşılayamayacak kadar az gelişmiş olabilir.
Tüm risklerine rağmen yine de bu tarz piyasalar finans dünyasının vazgeçilmezlerinden biri durumundadır. Resmi işleyiş esaslarına dayalı işlem yapıldığı için organize piyasalara güvenmenizi tavsiye ederiz.
Tezgahüstü Piyasa Kapsamında Değerlendirilebilecek İşlemler Nelerdir?
Sizlere bu türdeki piyasalara örnek olabilecekleri şöyle listeledik;
- Kapalıçarşı
- Serbest altın piyasası
- Hisse senetlerinin borsa dışı aracı kurumlarca alınıp satılması
- Bankalararası TL
- Repo
- Tahvil
- Döviz alım-satımları
Hangi Piyasalar Tezgahüstü Olarak Tanımlanır?
Daha önce de belirttiğimiz gibi borsanın ve teşkilatlandırılmış diğer piyasaların haricinde yapılan tüm işlemler bu grup kapsamında değerlendirilir. Kısaca organize bir yapıya sahip olmayan piyasa işlemleri, tezgahüstü olarak nitelendirilir.
Değerli evrakların alım-satımı da bu piyasalarda gerçekleştirilir. Sizlere ülkemizde bulunan tezgahüstü piyasaları şöyle açıkladık;
Sözünü ettiğimiz piyasa türüne konu olan alım-satım işlemleri borsaya dahil olmayan, finansal bakımdan büyük olmayan ve gelişime açık menkul kıymetlerdir.
Şu ayrıntıya da dikkat etmenizi isteriz ki organize olmayan piyasaların hiçbir kuralı olmadığı algısı yanlıştır. Kurallar yok değildir, yalnızca esnektir. Forex’i de bu türdeki piyasalara örnek verebiliriz. Çünkü borsa dışında da oynanır.
Türev Piyasalar
Bir diğer adı vadeli işlem piyasalarıdır. Organize piyasalar ve tezgahüstü piyasalar birlikte türev piyasaları meydana getirir. Onu, türev ürünlerin işlem gördüğü finansal ortam olarak tanımlayabiliriz.
Vadesi ileri bir tarihte belirlenmiş, fiyatına ve şartlarına önceden karar verilmiş olan sözleşmelere dair alım-satım işlemlerinin yapılması söz konusudur.
Türev ürünlerin getirisi, bir başka varlığın getirisi ile ilişkilendirilmiştir. Peki, bunlar ne olabilir?
- Bir menkul kıymet fiyatı veya getirisi
- Bir döviz fiyatı
- Faiz oranı
- Herhangi bir kıymetli maden
- Kıymetli taş fiyatı
- Bir mal fiyatı veya bunlarda yapılan değişiklikler
Bu tür ürünlerde değişkenlik payı her zaman vardır. Çünkü zamandan ve spot piyasadaki fiyat oynaklıklarından etkilenir. Yani bu tarz ürünler hem şahısların hem de işletmelerin birtakım risklere maruz kalmasını tetikler.
Türev piyasalara duyulan ihtiyaç, riskten kaçınmak veya bir miktar risk alarak getirileri artırmak amacı ile ortaya çıkmıştır.
Başlıca türev ürünlerini şu şekilde açıklayabiliriz;
- Forward
- Swap
- Futures
- Opsiyon
- Yapılandırılmış ürünler
Şimdi bunlardan kısaca bahsedelim:
Forwardı bir tür anlaşma olarak düşünelim. Herhangi bir malın kararlaştırılan gelecek bir tarihte ticaretinin yapılacağına yükümlülük verir. Fiyat ve miktar önceden belirlenir. İşlemi, alıcı ve satıcının oluşturduğu iki taraf gerçekleştirir.
Swapı ise takas olarak düşünebilirsiniz. İki taraf faiz ve para biriminde takas gerçekleştirir.
Gelecek zamanda teslim edilmesine karar verilen bir malın bugünden alım-satım işlemlerinin yapılması ise futures olarak bilinir. Buna konu olacak mal, spot piyasada işlem görür. Miktar ve vadenin de önceden belirlendiği bilinmedilidir.
Futures piyasalarda işlem gören ürünlerin aldığı değerler bir başka ürünün değeriyle ilişkilidir. Bu türdeki piyasalara en iyi örnek VİOP‘tur.
Opsiyon; bir tür sözleşmedir. Şahıslar herhangi bir aracın fiyatını bugünden belirler. Bu rakamın sabit tutulması esastır ve gelecekte satış yapma imkanı bulunur.
Tezgahüstü Türev Ürünler
Bunu en sade şekilde getirisi bir başka ürünün getirisine bağlı olmayan varlıklar olarak tanımlayabiliriz. Katlanılabilecek seviyede risk alınır ve ardından getirinin artırılmasına odaklanılır.
Bu tarz ürünlerin sahip olduğu değer; pay, tahvil, emtia tarzında bir finansal varlık ile veya vade boyunca sergilenen performans aracılığı ile belirlenir. Esnek yapılı ürünlerdir.
Zorlu piyasa koşulları dahi yatırımcıların ihtiyaç duyduklarına cevap verebilecek nitelikte çözümler üretilir. Yatırımcıların maruz kaldığı her türlü risk durumunda için türev ürünler tercih edilebilir.
Tezgahüstü türev ürünlerin vadeli işlem piyasalarında işlem gördüğünü bilmeniz faydalı olacaktır.
