Ülkemizde TCMB, nakit sıkıntısı yaşayan bankaların gün sonunda başvurabilecekleri en son makamdır. Bankalara borç verme veya bankalardan borç alma gibi faaliyetleri bulunur. Gecelik ve geçici olarak TL cinsinden yapılan bu işleme geç likidite penceresi denir.
Bankalar zor durumda kalmadıkça GLP olarak kısalttığımız bu işlemden uzak durur. Çünkü borç alma faiz oranı yüzde 14 gibi yüksek bir seviyededir. Dolayısıyla bir bankanın TCMB’den GLP ile borç alması, işlerin pek de yolunda olmadığını gösterir.
Şimdi geç likidite penceresi ile ilgili detaylara göz atalım:
Geç Likidite Penceresi Nedir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, bünyesindeki bankaların likidite oranlarını kontrol eder. Bu şekilde hem doğrudan hem de dolaylı olarak Türk lirasını ve finansal istikrarı korur.
TCMB, para politikası amaçları doğrultusunda banka ve aracı kurumlara belli faiz oranlarından borç alma ve verme imkanı verir. Bunların genel adı, kısa vadeli fonlama araçlarıdır. Geç likidite penceresi de bu araçlardan birisidir.
Bankaların herhangi bir iç veya dış soruna bağlı olarak gün sonunda likidite yetersizliği söz konusu olabilir. Bu durumda TMCB’nin gün içinde kotasını belirleyip ilan ettiği geç likidite penceresine başvurulabilir.
TCMB’nin gecelik ve geçici olarak TL cinsinden bankalara borç verme veya bankalardan borç alma işlemi, geç likidite penceresi olarak adlandırılır. Çok sık kullanılan bir politika aracı değildir. Ancak ülkede yaşanan sorunlar ve döviz kurlarındaki ani yükselişler sonucunda başvurulabilir.
Geç likidite penceresi, gecelik vadede gün sonunda (16:00 – 17:00 saatleri arasında) gerçekleşir. Zorunlu karşılıkların tesis süresinin son iş gününde ise 16:00 – 17:15 saatleri arasında yapılır.
Geç likidite penceresinin piyasaya etkisi kısıtlı olsa da TL cinsinden gerçekleştiği için GLP faiz oranlarının yüksek olması, ulusal paranın değer kazanmasını sağlar. Yani ekstrem durumlarda döviz kurunun düşmesini sağlayan bir araçtır.
Geç Likidite Penceresi Faiz Oranı Ne Kadar?
TCMB’nin bankaların likidite eksikliğini girmek için uyguladığı fonlamaya GLP gecelik TL borç verme faizi uygulanır. Likidite fazlası olan bankalardan ise fon temin etmek için GLP gecelik TL borç alma faizi söz konusudur.
TCMB tarafından yayımlanan geç likidite penceresi faiz oranlarına baktığımızda; 12.11.2010 tarihinden itibaren GLP borç alma faizi 0 (sıfır) düzeyindedir.
Aşağıdaki tablodan o tarihten günümüze kadar GLP borç verme faizinde görülen değişimi inceleyebilirsiniz:
Tablodan da görüleceği üzere GLP gecelik borç verme faizi yüzde 10’un üstündedir.
Hatta 14 Eylül 2018 tarihinde bu oran yüzde 27 olmuştur. Bu ciddi bir faiz oranı olduğu için bankalar GLP işlemine sıklıkla başvurmaz. Aksine likidite fazlasına ise faiz uygulamamaktadır. Son kredi sağlayıcısı olarak işlemlerini kapatmakta geciken bankalara ise yüksek faizli fon sağlamaktadır.
GLP borç alma faizinin, bankalar arası borç alma oranından yüksek olamayacağı söylenir. Ayrıca GLP borç verme faizinin de bankalar arası borç verme faizinden düşük olamayacağı belirtilmiştir.
Tüm bu oranlar yüksek olsa da özellikli durumlarda kullanılan bir fonlama aracıdır. Bu nedenle TCMB’nin bu oranda yapacağı değişikliklerin piyasadaki etkisi kısıtlıdır.
Geç likidite penceresi faiz oranları, TCMB Para Politikası Kurulu tarafından belirlenmektedir.
Geç Likidite Penceresi Ne Zaman Kullanılır?
GLP, bankaların gün sonunda yaşanabilecek ödeme sorunlarını engellemek için yaratılmıştır. Böyle bir sorunu olan bankalara, TCMB tarafından borçlanma ve borç verme imkanı tanınmıştır.
Geç likidite penceresi, sağlıklı çalışan bir bankanın karşılaşmayacağı bir durum olarak görülür. Ayrıca mali sıkıntılardan kurtulmak için son çarelerden birisidir.
Yine de GLP’ye başvurulan durumları şu şekilde gösterebiliriz:
GLP, her gün 16:00 – 17:00 saatleri arasında gerçekleşmektedir. Günlük hesaplarını tutturamayan, tahmin edilenden daha fazla parayı borç veren bankalar, bu bir saatlik arada GLP işlemine başvurur.
GLP, “Merkez Bankası Tarafından Sunulan Hazır İmkanlar” başlığı altında verilmektedir. Hazır imkanlar ise Merkez Bankası tarafından para politikası hedefleri çerçevesinde para arzı ve ekonomi likiditesinin etkin şekilde düzenlenmesi amacıyla yapılmaktadır.
TCMB, hazır imkanlar genel çerçevesi ise Merkez Bankası Kanunu’nun 52, 56 ve 40. maddeleri ile belirlenmiştir.
