“Birikimlerimi borsada değerlendirerek para kazanmak istiyorum” şeklinde başlayan cümlelere çevrenizde sıkça rastlayabilirsiniz. Oysa bu kişilerin büyük çoğunluğu negatif yönleri dikkate almaz ve yüzeysel düşünürler.
Negatif yönlerden kastımız elbette borsanın riskli bir piyasa olduğudur. Yatırımcılar genellikle işlem yaparken yalnızca kazanmaya odaklanır ve önlerine çıkabilecek olumsuzlukları dikkate almazlar.
Risklerin farkında olan yatırımcıların ise kabul edebileceği belli bir risk seviyesi vardır ki bu “risk toleransı”dır. Yani, işlemlerinde sınırsız riski kabullenecekler diye bir kural yoktur. Bu, kişiden kişiye ve işlemden işleme değişir. Aşağıda, risk toleransı hakkında bilmeniz gerekenlere yer vereceğiz;
Risk Toleransı Nedir?
Yatırımlarda her zaman kazanmak mümkün değildir. Hep söylediğimiz gibi bu birçok etkene bağlıdır. Risklerle dolu olan borsa piyasası buna hazırlıklı yatırımcılar görmek ister.
İşlemlerinde risk yokmuşçasına bilinçsizce hareket edenler, en ufak olumsuzlukta işin içinden çıkılmaz bir duruma düşebilirler. Dolayısıyla kazanmaya da kaybetmeye de hazırlıklı olmak gerekir.
Elbette hepimiz, yatırımlarımızda para kazanma amacı güdüyoruz. Ama bu başlangıcı yaparken göz önünde bulundurmamız gereken önemli konulardan birisi, ne kadarlık bir riski kabullenebileceğimizdir.
Her yatırım işleminde katlanılabilen bir risk oranı vardır ve bunlar birbirinden farklıdır. Örneğin; A işlemi için bir yatırımcı olarak göz yumabileceğiniz risk oranı ile B işlemi için katlanabileceğiniz risk aynı olamaz.
Yatırım araçları başta olmak üzere yatırılan miktar ve koşullar farklılaşabilir. Bazı yatırımlar vardır ki diğerlerine oranla daha fazla risk almaya değecek niteliktedir.
Aynı mantık yatırımcılar için de geçerlidir. Yatırımcılar yatırım yaptığı için kendisini gereğinden fazla riske atmaz. Buna bir noktaya kadar izin verebilirler.
Buraya kadar anlattıklarımızdan yola çıkarak risk toleransı için bir tanım yapabiliriz;
Piyasadaki volatiliteye ne derece katlanılabildiğini gösterir. Bu kavram için tanımları çoğaltmak mümkündür.
Risk toleransı; yatırımda en önemli aşamalardan biri olan karar verme sürecini ciddi anlamda etkiler. Çünkü yatırımcının göze alabileceği risk, sonrasında başına geleceklere hazırlıklı olması demektir. Aslında birikimlerini yatırımla değerlendirmek isteyenlerin cesaretini ölçer.
Borsada kazanmak istiyorsanız yalnızca olumlu sonuçları düşünmeniz, zarara uğrama ihtimalinizi artırmaktan başka hiçbir şey değildir.
Her zaman paranızı kaybetmek gibi bir riskin bulunduğunu bilmeli ve kararlarınızı buna göre vermelisiniz.
Bu noktada “Ne kadarlık bir riske katlanabilirim?” sorusunun cevabını da vermeniz gerekiyor.
Şimdi, sizlere düşük risk toleransına sahip bir yatırımcının özelliklerinden bahsedelim;
Görüldüğü gibi risk almaktan kaçınan yatırımcıların risk toleransları düşüktür. Yani daha az riske katlanan kişilerdir.
Şimdi de risk toleransı yüksek olan bir yatırımcının sahip olabileceği bazı özelliklere göz atalım;
Günlük hayatımızdan yola çıkarak düşündüğümüzde de riski göze alan yani “gözü kara” deyimiyle bağdaştırabileceğimiz kişileri daha cesaretli buluruz. Bu, yatırımda da böyledir.
Her zaman yüksek riski göze almak faydalı olmasa da bazen riske göz yummak gerekebilir. Unutmayın ki olumsuz düşünmek bazen sonucun da olumsuz olmasına neden olabilir.
Risk Toleransı Neye Göre Belirlenir?
Sizlere, her yatırımcı için risk toleransının aynı olmadığını söylemek istiyoruz. Şartlar aynı olsa dahi, göze alabilecekleri risklerin birebir aynı olması beklenemez. Peki, yatırımcıların risk toleransı neye göre belirlenir?
Öncelikle seçtikleri yatırım araçları farklı olabilir. Örneğin; bir yatırımcı parasını altına yatırmayı tercih ederken, diğeri bir hisse senedini tercih etmiş olabilir. Bu durumda katlanabilecekleri risk oranı da elbette farklılaşacaktır.
Yatırım aracı farklılığının yanı sıra, yatırım büyüklüğü de yatırımcılara göre değişir ve bu da risk toleransını belirleyen etkenlerden biridir.
Herkesin ekonomik durumu büyük miktarlı bir yatırıma elverişli olmayabilir. Ya da bir yatırımcıya göre oldukça az gelen bir yatırım tutarı, diğerini zorlayabilir. Dolayısıyla risk toleransında belirleyici unsurlardan bir tanesi de yatırımın büyüklüğüdür.
İşte, sizlere risk toleransı belirlemede kullanabileceğiniz bazı öneriler;
Kendinize Soru Sorun
Yatırım yapmak istiyorsanız kilit noktanız başta kendinize karşı dürüst olmaktır. Kendi kendinizle yüzleşebilmelisiniz. Bazı sorular sormalı ve bunları yine kendiniz cevaplamalısınız.
Sizlere önerebileceğimiz soru; “Düzenli olarak yatırım yapmayı düşünüyor muyum yoksa yatırımı geçici bir süre mi yapmak istiyorum?” olacaktır.
Eğer, siz yatırım yapmayı gerçekten kafanıza koymuşsanız ve bunu her ay düzenli olarak yapmak istiyorsanız yatırım yapacağınız tutarı belirlemelisiniz.
Sizi yatırım yapmaya iten sebebin elinizdeki parayı en verimli şekilde kullanarak daha kazançlı çıkabilmek amacı olduğunu bilmelisiniz.
Paranızın Ne Kadarını Riske Atabileceğinizi Belirleyin
Yatırım yaparken belli bir riski göze aldığınızı en başından beri belirtiyoruz. Daha fazla para kazanmak istemeniz, her türlü riski göze alabileceğiniz anlamına gelmez.
Kaybetmeyi göze aldığınız miktarı en başından belirlemelisiniz. Hiç risk almadan birikimlerinizi yatırıma çevirmek mümkün olmayacağı için ufak da olsa bir miktarı gözden çıkarmalısınız.
Yatırım için Doğru Zamanı Bulun
Kazançlarınızı artırmak için risk almış, kendinizi her türlü duruma hazırlamış olabilirsiniz. Bundan sonraki en önemli nokta, bunun için doğru zaman olup olmadığına karar vermektir.
Para kaybetmenin doğru zamanı elbette olmaz. Fakat yanlış bir zamanda risk almış olabilirsiniz. Dolayısıyla zamanı doğru belirleyin.
Kararda İstikrarlı Olun
Yatırım kararları istikrar gerektirir. Aldığınız kararlardan kısa süre sonra pişman olduğunuzda geri dönmek sandığınız kadar az maliyetli olmayabilir.
Dolayısıyla yatırım kararı alırken net olmalı, ne istediğinizi ve en önemlisi de ne kadar riske katlandığınızı bilmelisiniz. Size iyi geleceğinden şüphe ettiğiniz kararlar vermemenizi öneririz.
Risk Toleransını Etkileyen Faktörler
Risk toleransı, yatırımcıların istekleri doğrultusunda belirlendiği için bunu etkileyen pek çok faktör de bulunmaktadır. Temelde iki faktör risk toleransını etkiler. Bunlar;
- Yatırımcı etkileri
- Finansal etkilerdir.
Şimdi, risk toleransını etkileyen faktörlerin neler olduğuna göz atalım;
Yatırımcıların Bilgi ve Deneyim Seviyesi
Yatırımcıların bilgi, beceri, tecrübe ve isteklerine göre oluşan faktörler yatırımcı etkilerini oluşturur. Risk toleransı yatırımcının sahip olduğu tecrübeye göre şekillenir.
Tecrübesi az olan yatırımcının göze aldığı risk ile deneyimli bir yatırımcınınki aynı olamaz. Beklentiler de kişiden kişiye değiştiği için elde edilmek istenen kazançla doğru orantılı olan risk toleransı değişim gösterir.
Gelir Durumu
Yatırımcıları aylık gelirleri, risk toleransını etkileyen en önemli faktörlerdendir. Gelire göre katlanılabilir risk oranı değişim gösterir.
Örneğin; geliri yüksek bir yatırımcı 50 bin TL’lik riski göze alabilirken; orta gelirli bir yatırımcı için 10 bin TL’lik risk büyük bir kaybı ifade edebilir.
Yaş ve Medeni Durum
Kulağa garip geliyor olabilir fakat yatırımcının yaşı ve medeni durumu risk toleransını etkiler. Genelleme yapmak doğru olmasa da genç yaştaki yatırımcılar yaşlılara oranla daha fazla riski göze alabilir.
Bu durumu açıklamak gerekirse; genç yatırımcıların yaşı büyük olanlara kıyasla zararlarını telafi edebilmek için önünde daha uzun zamanı vardır.
Yatırımcıların finansal kararlarını etkileyen faktörlerden biri de medeni durumdur. Günlük yaşamdan da bildiğimiz üzere, bekar insanların sorumlulukları evli olanlara göre daha azdır. Dolayısıyla risk toleransını yüksek tutup zarar ettikten sonra bundan etkilenecek eş ve çocukları yoktur.
Maddi açıdan da düşünecek olursak evli yatırımcıların ailesine ayırması gereken bütçe daha fazladır. Bundan dolayı olası bir para kaybı durumunda ailesinin yaşamı da bundan etkilenecektir.
Yatırımcının Algısı ve Bakış Açısı
İnsanların duygu ve düşünceleri birbirine benzemediği için herkesin risk algısının da aynı olmasını bekleyemeyiz. Örneğin; kimileri için 100 TL’yi kaybetme düşüncesi riskken, kimileri için bu tutarı kaybetmek kötü bir durumu ifade etmez.
Bakış açısı konusuna değinecek olursak; yatırımcılar bilgi seviyesini artırdıkça zamanla olayları daha farklı yorumlayabilecek duruma gelirler. Yatırım yapmaya yeni başladığınız zamanlar ile ustalaştığınız zamanlar arasında düşüncelerinizin farklılaştığını göreceksiniz.
Yatırım Geçmişi
Yatırım dünyasına adımınızı yeni atmaya başlamışsanız, geçmişte kötü bir deneyiminiz olmaz. Dolayısıyla eski olayların size verdiği korku ve pişmanlıklarınız yoktur.
Geçmişinde yatırımlarında para kaybeden yatırımcılarda bundan kaynaklı bir korku eser kalmış olabilir. Yani, geçmişte kaybettiği için bundan sonra da kaybedeceğini düşünüyor olabilir.
Günlük Yaşam ve Psikolojik Etkenler
Ruh hali sürekli değişir ve elbette her günümüz aynı olmaz. Ailevi ilişkiler, piyasadaki fiyat değişiklikleri, maddi sıkıntılar gibi pek çok durum yatırımcıların psikolojik durumunu etkiler. Buna bağlı olarak da yatırım işlemlerindeki risk toleransı değişebilir.
Bir yatırımcı işleminde oldukça yüksek bir riske katlandıysa bu elbette günlük yaşamını da etkileyecektir. Sürekli fiyatlardaki dalgalanmaları takip eder ve zamanla rutin işlerinden uzaklaşacak hale gelir. Bu ruh hali, onun bir sonraki yatırım işlemlerini de etkileyecektir. Belki de bir daha aynı oranda risk almamaya karar verecektir.
Kar Potansiyeli
Ne kadar çok kazanmak istiyorsanız o kadar çok riski göze almanız gerekir. Ama bundan önce dikkat etmeniz gereken husus, kar potansiyelinin seviyesini bilmektir.
Yüksek bir kar potansiyeli varsa, risk toleransının yüksek olması da normaldir. Fakat bu risk toleransınızı yükselttikçe kazancınızın kesin olarak artacağı anlamına gelmez.
Yakın Çevre
Yatırım kararları alırken her ne kadar çevreden söylenenlere kulak asmamak gerekse de ne yazık ki yatırımcıların birçoğu bu hataya düşebiliyor.
Örneğin; sırf yakın arkadaşınız risk toleransını yüksek belirledi diye sizin de aynı oranda riski almanız gerekmez. Bu oldukça yanlıştır ve büyük kayıplara yol açabilir. Dolayısıyla sizlere çevrenizden olabildiğinde az etkilenmeniz gerektiğini belirtmeliyiz.
Yatırım için Belirlenen Süre
Portföye eklenen yeni yatırımların süresi de riskler konusunda önemlidir. Hedeflenen kar oranına ne kadar sürede ulaşılacağı, bu sürede herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmayacağı ve yaşandığı takdirde üstesinden gelinip gelinemeyeceği araştırılmalıdır.
Belirttiğimiz sebepler dışında risk toleransını etkileyen faktörler şunlar olabilir; farklı seviyelerde ve zamanlarda alım – satım işlemi yapılması, kar beklentileri, teminat miktarları gibi…
Yatırımda Risk Toleransı Neden Önemlidir?
Risk toleransınızı bilmek tehlikelere karşı önceden önlem almanızı ve planlı-programlı işler yürütmenizi sağlar. Hedeflediğiniz kazanca ulaşmanız için işinizi basitleştiren araçlardan bir tanesidir.
Bir yatırımcı, işlemlerinde katlanabileceği riski önceden belirleyerek gerçekleştirmek istediği finansal hedeflere daha kolay ulaşma fırsatı yakalar.
Yazımızın genelinde bahsettiğimiz gibi; yatırımcı nasıl ki hedeflediği kazancı düşünüyor ve bununla ilgili hayaller kuruyorsa, olumsuz durum yaşadığında da neler olabileceğini hesaba katmalıdır.
Eğer, kötü düşüncelerin sizi negatif etkilediğini düşünüyorsanız, bu konuda sizlere haklı olduğunuzu söyleyemeyeceğiz. Çünkü risk toleransını bilen biri, bilmeyene kıyasla daha güvenli işlemler gerçekleştirir.
Yatırım işleminizde ne kadarlık bir riske göz yumduğunuzu bilirseniz sonucunda o kadar az hayal kırıklığı yaşarsınız. Unutmayın ki, borsada para kaybettiğinizde “Ben bu riski zaten en başından göze almıştım” diyebilmelisiniz. Aksi takdirde kendinizi suçlayabilirsiniz.
Eğer kabul edebileceğiniz risk oranını belirleyerek işleminize başlarsanız, işler yolunda gitmediğinde nelerle karşılaşabileceğinizin farkında olursunuz.
Olumsuz durumlara hazırlık olarak hangi durumda ne yapması gerektiğini bilen bir yatırımcı olursunuz. Bu sayede gereken önlemleri önceden alarak zararlarınızı en aza indirme şansı bulursunuz.
Size önerimiz, nasıl ki karlarınızı belirlerken gerçekçi hayaller kuruyorsanız aynı ciddiyeti risk konusunda da göstermelisiniz. Aksi takdirde yatırım dünyasının size sayısız güzellikler sunacağı beklentisine kapılırsanız yanılırsınız.
