Borsa Nasıl Oynanır, Nasıl Para Kazanılır?
  1. AnaSayfa
  2. VİOP

Vadeli İşlem Nedir? Neden Yapılır? Nasıl Yapılır? [Özel Dosya]

Son dönemlerde finans piyasalarının popüler aktivitelerinden biri olarak öne çıkan vadeli işlemler, VİOP’ta gerçekleştirilir. Bu yazımızda, vadeli işlemler hakkında tüm merak ettiklerinize yanıt bulacağız;

Vadeli İşlem Nedir? Neden Yapılır? Nasıl Yapılır? [Özel Dosya]Aklında yatırım yapma fikri olan herkes, kazançlarını artırarak parasını verimli bir şekilde değerlendirmek ister. Fakat piyasalarda söz konusu olan riskler, zaman zaman caydırıcı olabilir. Bu noktada riskleri azaltmak amacıyla işlemlerin süreleri uzatılır, yani yatırımcılar uzun vadeli işlemlere odaklanır.

Piyasadaki pek çok yatırımcı, kısa vadeli işlemlerin yüksek risk içerdiği ve dolayısıyla uzun vadeli yatırımları tercih etmeleri gerektiği konusunda uyarılarla karşılaşır. Bu durum daha çok borsada geçerlidir.

Vadeli işlemlerde yapılan işlemler, belli bir zaman aralığını kapsar. Fakat yine de yatırımcılara, sözleşme maddeleri doğrultusunda herhangi bir anda anlık satış yapma hakkı tanınır. Aşağıda, vadeli işlemlerin ne olduğundan neden ve nasıl yapıldığına kadar birçok konuyu ele aldık;

Vadeli İşlemler Nedir?

Vadeli İşlemler Nedir?Finans piyasaları, gerçekleştirilen alım – satım işlemleri sonucunda el değiştiren yatırım araçlarının vadesine göre spot ve türev piyasalar olarak iki gruba ayrılır.

Spot piyasalar, belirli bir yatırım aracının ve karşılığı olan paranın, işlemin gerçekleşmesi sonucunda takas günü el değiştirdiği piyasalardır. Spot piyasalara örnek vermek gerekirse; hisse senedi piyasası ile tahvil-bono piyasaları en iyi örnek olacaktır.

Türev piyasalarda ise teslimatı ve ödemesi ileri bir tarihte yapılacak olan herhangi bir yatırım aracı bugünden alınıp satılır. Vadeli işlemler türev piyasa işlemleri olarak bilinir.

Vadeli işlem sözleşmeleri futures sözleşmelerini ifade eder. Bu sözleşmeler genel olarak organize olmuş piyasalarda işlem görür ve bu işlemler sonucunda da vade, sözleşme büyüklüğü, teminat oranları, fiyat adımları gibi işlem kriterleri borsalarda belirlenir.

İlk Vadeli İşlemler ve Futures Sözleşmeleri

İlk Vadeli İşlemler ve Futures SözleşmeleriOrganize piyasalarda işlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin ilk örnekleri, 1697 yılında Japonya’da görülmüştür. Pirinç üretimleri teminat gösterilerek ekonomide para gibi kabul gören “alındı sertifikaları” ile ilk temeller atılmaya başlanmıştır.

Pirinç fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalarla birlikte sertifika değerlerinin değiştiğinin fark edilmesi, spekülatörler ile birlikte ilk vadeli işlem piyasası olan “Dojima Pirinç Piyasası”nın kurulmasına öncülük etmiştir.

Fakat pirinç sertifikalarının fiziki alım – satıma izin vermemesinden dolayı, zamanla pirinç spot piyasalarında oluşan fiyatlar ile vadeli piyasada oluşan fiyatların ilişkisi kopmuş ve aşırı spekülatif hale gelmiştir.

19. yüzyılda ise ABD’de gelişen sanayi ile birlikte çiftçilerin üretim kapasitelerinde de artış gözlenmiştir. Bununla birlikte ulaşım – iletişim gibi kanallarda da gelişme yaşanması ile yerel pazarlardan uluslararası pazarlara doğru bir genişleme yaşanmıştır.

O dönemlerde taşımacılık ve ticaretin merkezi olarak gösterilen Chicago’da, sanayiciler ve çiftçiler ürünlerini pazarlamak için yer almaya başlamışlardır. 1830’lu yıllarda henüz tren yollarının yapılmamış olması ve altyapı eksikliği nedeniyle çiftçiler arz fazlası sorunu ile karşılaşmışlardır.

Çiftçiler bu sıkıntılardan dolayı hasat öncesinde ürünlerini satmaya başlamışlardır. Gelecekte ürün teslimatını garantiye almaktan çok, fiyat değişikliklerinden yararlanmak isteyen spekülatörlerin de ortaya çıkması ile birlikte çiftçiler, fiyat riski taşıyacak bir grupla daha karşılaşmıştır.

Sözünü ettiğimiz bu risklerden korunmak için de Chicago Ticaret Kurulu (Chicago Board of Trade, CBOT) kurulmuştur. CBOT, 1851 yılında ilk vadeli işlem sözleşmelerini yapmıştır.

Bretton Woods Anlaşması’nın sona ermesi ile birlikte kur ve faiz dalgalanmaları risk yaratmaya başlamıştır. Bu riskten korunmak amacıyla 1972 yılında ABD’de 7 yabancı para birimi için düzenlenen vadeli işlem sözleşmelerinin işlem göreceği bir piyasa kurulmuştur.

Uluslararası Para Piyasası (IMM) adını taşıyan bu piyasa, Chicago Ticaret Borsası (Chicago Mercantile Exchange, CME) tarafından kurulmuştur. Böylelikle vadeli işlemlerin ilk adımları atılmıştır.

Finansal vadeli işlemler piyasasının oluşturulması, ABD’de gündeme geldiği zaman, futures işlemlerini düzenlemekle görevli olan kamu kurumu Commodities Futures Trading Commission (CFTC) tarafından iznini almak gerekirdi. Bunun ekonomik anlamda kullanım nedenlerini şöyle sıralayabiliriz;

  • Tahvil portföylerinin, faiz oranlarında oluşabilecek dalgalanmalara karşı korunması,
  • Gelecekte alınması planlanan borcun, güncel faiz oranına bağlanması,
  • Finansal piyasalarda faiz oranı riskinden korunma yani hedging,
  • Kambiyo işlemleri riskinden korunma,
  • Faiz oranı dalgalanmalarına karşı sigorta sağlanmasıdır,

Bu maddeler birbiri ile ilişkilendirildiği zaman bu piyasaların da esas amacının riskten korunma (hedging) olduğu görülmektedir. Vadeli işlemler piyasası, yatırımcılarına sözleşmeye konu olan spot piyasalarda gelecekte ortaya çıkabilecek olumsuz fiyat dalgalanmalarına karşı korunma imkanı sağlar.

Vadeli piyasa alım – satım işlemlerinin komisyonları spot piyasalara göre daha düşüktür ve bu nedenle de yatırımcıların maliyeti daha azdır. Fiyat oluşum mekanizmasının daha etkin çalışmasını sağlamaktadır ve bu da alternatif yatırım imkanı anlamına gelir.

Vadeli İşlem Piyasası Fonksiyonları

Vadeli İşlem Piyasası FonksiyonlarıVadeli işlem borsalarının en temel fonksiyonu, gelecekte meydana gelebilecek olumsuz fiyat dalgalanmaları karşısında yatırımcının riskten korunmasına imkan sağlamaktır.

Vadeli işlem piyasaları, riskten korunmak için riski daha kolay yönetebilecek olanlara transfer ederek de fayda sağlayabilir. Gelecekte fiyatların yükselmesinden endişelenen yatırımcıların alım yaparak; gelecekte fiyatların düşmesinden endişe eden yatırımcıların da satış yaparak riskten korunmasını sağlar.

Geleneksel spot piyasalarda arz ve talebe göre değişiklik gösteren fiyatlar, içinde bulunulan duruma göre de değişiklik gösterebilir. Fakat cari spot piyasadaki fiyatlar aynı zamanda geleceğe yönelik fiyatların hesaplanmasına yardımcı olurlar.

Organize olmuş borsalarda işlem gören vadeli işlem (futures) sözleşmelerinin standartlaştırılmasının en önemli nedeni ise piyasanın likiditesini sağlamaktır.

Vadeli İşlemler Neden Yapılır?

Vadeli İşlemler Neden Yapılır?Vadeli işlem piyasalarının temel amacının yatırımcıları riskten korumak olduğunu söylemiştik. Vadeli işlem piyasalarında özellikle transfer edilen risk, fiyat riskidir.

Olumsuz fiyat dalgalanmalarından korunmak isteyen kişilerin fiyat riskleri, dalgalanmalardan kar elde etmeye çalışan spekülatörlere transfer edilebilir.

Anlaşılacağı üzere vadeli işlemlerinin kullanım amaçları arasında öncelikli olarak korunma amacı yatmaktadır. Ayrıca spekülasyon yaparak kazanç elde etmek isteyenler için spekülatif amaçlı kullanımları da söz konusudur.

Şimdi, vadeli işlemleri yapılış amaçlarına göre inceleyelim;

Korunma Amaçlı (hedging) Vadeli İşlemler

Artan faiz oranları ve dalgalanan döviz kurları sahip olunan pozisyona göre bir taraf için olumlu etki yaratırken, diğer taraf için olumsuz etkiler yaratabilir. Günlük işlemler sırasında dalgalanan fiyatlar sonucunda riskten etkilenmemek neredeyse mümkün değildir.

Fiyatlardaki oynaklık riski ekonomik sistem içerisinde her sektörü farklı şekillerde de olsa etkileyecektir. Mevcut pozisyondan kaynaklanan ve alım – satım işlemi sonucunda meydana gelen fiyat dalgalanma risklerine karşı korunma amacıyla yatırımcılar özellikle vadeli işlemlere yönelir.

Spekülatif Amaçlı İşlemler

Vadeli piyasalarda korunma amacı gütmeyen işlemler, spekülatif işlemler olarak kabul edilir. Spekülatörler vadeli işlem borsalarında büyük bir öneme sahiplerdir. Spekülatörler sayesinde piyasanın likidite ihtiyacı karşılanır ve ticaret kolaylaşır.

Spekülatörlerin amacı, piyasadaki her fiyat seviyesinden beklentiler doğrultusunda işlem yaparak düşük fiyattan satın alıp, yüksek fiyattan satmaktır.

Spekülatörlerin piyasaya girmesi ile birlikte alıcı ve satıcıların sayısında artış gözlenmiştir. Bununla birlikte piyasa katılımcıları yalnızca riskten korunma amaçlı işlemler yapmanın yanı sıra başka işlemler de gerçekleştirerek likiditenin artmasını sağlamışlardır.

Arbitraj Amaçlı Vadeli İşlemler

Vadeli işlemler aynı zamanda arbitraj denilen, yatırım yapmadan elde edilen risksiz kazançları temsil eder. Aynı anda bir ürünü düşük fiyattan alıp, yüksek fiyattan satma yönünde yapılan işlemlerdir. Önemli olan olumlu fiyat farkı oluşturacak şekilde birden fazla işlemi aynı anda gerçekleştirmektir.

Piyasalarda arbitraj imkanı iki şekilde doğar. Bunlardan birincisi, aynı özelliklere sahip iki ürünün farklı piyasalarda aynı anda oluşan fiyatları arasında farklılık olmasıdır.

İkincisi ise aynı ürüne ait spot fiyatlar ile vadeli fiyatlar arasında taşıma maliyeti modeline göre, olması gereken fiyat ile var olan fiyat arasında farklılık olmasıdır.

Vadeli İşlemler Nasıl Yapılır?

Vadeli İşlemler Nasıl Yapılır?Yatırımcıların vadeli işlem yapabilmeleri için öncelikle bir yatırım hesabına sahip olmaları gerekir. Tıpkı borsada olduğu gibi burada da işlemler aracı kurum vasıtasıyla gerçekleştirilir.

Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, seçilen aracı kurumun VİOP işlemlerini gerçekleştirmek için yetki belgesinin olup olmadığıdır.

İşlemlerin gerçekleştirilmesi için gerekli tüm belgelerin (tarih, teminat, yatırım aracı) aracı kurumuna iletimi gerçekleştirilir. Verilen emir piyasaya uygun bir hale getirilir ve arz-talep dengesi oluştuğunda alım ve satım işlemleri gerçekleştirilir.

Forward ve Futures Sözleşmeleri Ne Demektir?

Forward ve Futures Sözleşmeleri Ne Demektir?Forward sözleşmeleri (alivre), satıcının belirli bir ürünü ileri bir tarihte, sözleşme gününde anlaşılan fiyattan alıcıya teslim etmesini öngören sözleşmelerdir. Sözleşmelerin şartları alıcı ve satıcı arasında karşılıklı olarak belirlenmektedir.

Futures sözleşmeleriyle karşılaştırıldığında, Forward sözleşmelerinin standardize olmadıkları görülecektir.

Aşağıda, Futures ve Forward sözleşmelerinin farklarını açıkladık;

  • Futures sözleşmelerinde kontrat büyüklüğü standart iken; Forward sözleşmelerinde istenilen miktarda olabilir.
  • Vade, futures sözleşmelerinde sabit veya uzun iken; Forward sözleşmelerinde genellikle 1 yıla kadardır.
  • Futures sözleşmeleri organize borsalarda işlem görmektedir. Forward sözleşmeler ise kişiler ve bankalararasında telefon ile yapılabilir.
  • Futures sözleşmelerinde fiyatlama; borsa binasında ‘open outcyr’ adlı eski sistemle yapılırken, Forward sözleşmelerinde fiyatlama, alım – satım kotasyonları ile yapılır.
  • Forward sözleşmelerinde herhangi bir teminat yoktur ve standart bankacılık ilişkisi yeterlidir. Futures sözleşmelerinde ise günlük fiyat hareketlerine göre ayarlanan başlangıç marjini yatırılmaktadır.
  • Futures sözleşmelerinde teslim çok nadir durumlarda yapılır ve genelde karşılıklı alım – satım pozisyonları kapatmak amacıyla teslimat gerçekleşir. Forward sözleşmelerinde ise teslimat yapılmaktadır.
  • Futures sözleşmelerinde alım satım hizmetleri için belirli bir komisyon alınmaktadır. Forward sözleşmelerinde de temelde komisyon yoktur ama alım – satım spreadına bağlı olarak bankalar kazanç sağlayabilirler.
  • Borsaların açık olduğu zamanlarda futures sözleşmeleri yapılabilirken, Forward sözleşmelerinde telefon veya internet üzerinden global ağlar yardımı ile günde 24 saat işlem yapılabilir.
  • Futures sözleşmelerinde taraflar birbirini tanımazken, Forward sözleşmelerinde taraflar birbiri ile yüz yüze ilişki içerisindedir.
  • Futures ve Forward sözleşmelerinin ikisi de likittir. Fark ise; futures sözleşmelerinde toplam satış miktarı ve değeri Forward sözleşmelerine göre daha düşüktür.

Forward ve futures sözleşmeleri hakkında daha fazla bilgi almak için ilgili yazımıza göz atabilirsiniz.

Okur Yorumları
eda için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%
Doviz Yatırımı
Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%
Doviz Yatırımı
AL SAT
Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%