Ülkelerin para birimlerinin birbirine karşı değerini kur veya parite ile ifade ederiz. Ancak bu bize belli bilgileri verir. Mesela para biriminin satın alma gücünü göstermez. Bunun için aynı mallardan oluşan bir sepete ihtiyacımız vardır.
Bu sepetin her ülkede aynı ürünleri içermesi bazen zor olabilir. Ama ünlü bir dergi bunun çözümünü zekice bulmuştur. İşte en kısa haliyle McDonald’s’ın ünlü burgeri Big Mac üzerine dayalı endeks böyle ortaya çıkmıştır.
Şimdi bu endeksi daha yakından tanıyalım:
Big Mac Endeksi Nedir?
Big Mac endeksi, Londra merkezli The Economist dergisi tarafından 1986 yılında bir anket olarak ortaya çıkmıştır. Bu anket, ülkeler arasındaki satın alma gücü paritesini ölçmek için ünlü burgerin fiyatını ölçüt olarak kullanır.
Satın alma gücü paritesi, ülkeler arasındaki fiyat farklılıklarını ortadan kaldıran ve farklı para birimlerinin satın alma güçlerini eşitleyen bir değişim oranıdır.
Örneğin; 1 kilogram elma için Türkiye’de ve ABD’de ödeyeceğini parayı karşılaştırır.
Big Mac endeksi ise ünlü fast food zincirinin bulunduğu her ülkede ödeyeceğiniz miktar üzerinden para birimlerinin değerini karşılaştırır.
Big Mac, McDonald’s restoranın bulunduğu her yerde aynı malzemeler kullanılarak aynı yöntemle hazırlanıyor. Ancak bunun maliyeti her ülkede aynı değildir.
Ayrıca bir Big Mac ABD’de 5 dolarsa dünyanın herhangi bir ülkesinde döviz kuru üzerinden fiyatlandırılmaz. İşgücü, kira maliyeti, malzeme gideri gibi değişkenler göz önüne alınarak, her ülke için ayrı bir fiyat politikası uygulanır.
Örneğin; burgerin ABD’de 5 dolara satıldığını düşünelim. Güncel dolar kuru 7,39 lira seviyesindeyken ülkemizde burgerin 36,95 liraya satılması gerekir. Ancak 21,99 liraya satılmaktadır.
İşte endeks, burger için ödenen bu paraların oranını takip etmektedir. İki para birimi arasındaki satın alma gücü paritesini ölçen gayri resmi bir yöntemdir.
Burada bilmeniz gereken bir diğer konu; endeksin çok ciddiye alınmaması gerektiğidir. Bunu The Economist editörleri de dile getirmiştir.
Editörler, hiçbir zaman kesin bir gösterge olmadığını ve sadece döviz kuru teorisini daha anlaşılır hale getirecek bir araç olduğunu ifade etmişlerdir.
Buna karşın endeks, fiyat karşılaştırması için küresel bir standart haline gelmiştir.
Big Mac Endeksi Nasıl Hesaplanır?
Endeksin hesaplanması için bir ülkedeki Big Mac fiyatı, başka bir ülkedeki fiyatına bölünür. Daha sonra bu değer ile resmi döviz kuru karşılaştırılır. Böylece bir para biriminin satın alma gücü paritesine göre düşük veya aşırı değerli olup olmadığı belirlenir.
Bir örnek vermek gerekirse;
ABD’de burgerin 5 dolar ve Türkiye’de 15 TL olduğunu varsayalım. Buna göre; 15 / 5 = 3 satın alma gücü paritesi olarak karşımıza çıkar.
Bu sonuca göre; ABD’de 1 dolar karşılığında alınacak malın ülkemizde 3 liraya alınacağını söyleyebiliriz.
Big Mac endeksine göre dolar kuru, 3’tür. Serbest piyasada ise 7,39’dur. Buna göre; Türk lirası dolara göre yüzde 59 daha az değerlidir.
Temmuz 2020 tarihinde yayımlanan resmi endeks raporuna göre TL’nin dolara karşı değeri aşağıdaki gibidir:
The Economist tarafından yayımlanan güncel rakamları buradan takip edebilir, diğer ülkelerin değerlerini görebilirsiniz.
Son açıklanan endeks raporuna göre TL dolara karşı %64,3 oranında daha az değerlidir. Aynı zamanda tüm ülkeler karşılaştırmasında Güney Afrika ve Rusya’dan sonra 3. en değersiz para birimi olduğu görülmektedir.
Big Mac Endeksi Nasıl Yorumlanır?
Endeks için Big Mac isimli burgerin seçilmesinin nedeni, dünyanın her yerinde aynı şekilde üretiliyor olmasıdır. Ancak tahmin edeceğiniz gibi farklı maliyetler söz konusudur. Bu durum ise paranın satın alma gücünü karşılaştırmak için iyi bir kriter olarak görülmüştür.
Hesaplamalarda Amerikan doları baz alınan döviz olmuştur. Böylece karşılaştırılan para biriminin dolara karşı değeri yorumlanmaktadır.
Yukarıda verdiğimiz örnekte, Türk lirasının dolar karşısında %59 daha az değere sahip olduğu sonucuna ulaştık. Temmuz 2020 raporu ise TL’nin dolardan %64,3 oranında daha az değerli olduğu görülmüştür.
Para birimlerinin karşılaştırılmasının yanında 1 Big Mac için kaç saat çalışılması gerektiği bilgisi de alınabilir.
İsviçreli banka UBS, çeşitli endeksler üzerinden hesaplama yaparak ne kadar çalışılması gerektiğini düzenli olarak raporlarla yayınlamaktadır.
2018 rakamlarına göre 1 adet Big Mac için çalışma saatleri ilk 30 şehir için aşağıda görüldüğü gibidir:
Örneğin 2018 hesaplamalarına göre; 1 Big Mac için Hong Kong’da 11,8 dakika çalışmak gerekiyor. İstanbul’da ise 66,5 dakika mesai yapılmalıdır.
Hong Kong bu araştırmada en az çalışma saatine sahipken, İstanbul 70. sırada yer alıyor. Listede toplamda 77 şehir yer alıyor.
Aynı araştırmada iPod veya iPhone için çalışılması gereken saate de yer veriliyor. Buna göre; Zürih 38,2 saat ile ilk sırada yer alırken, İstanbul 567,7 saat ile yine 70. sırada bulunuyor.
Big Mac Endeksine Benzeyen Diğer Uygulamalar
The Economist tarafından yaratılan Big Mac endeksine benzer şekilde çalışan bazı uygulamalar bulunmaktadır. UBS Varlık Yönetimi tarafından benzer dizinler oluşturulmuştur.
Apple’ın iPod’ları, Starbuck kahveleri, Ikea Billy kitaplıkları gibi benzer varyasyonlar bulunuyor. Bu dizinlerde genellikle 1 adet için kaç saat çalışılması gerektiği araştırılmaktadır.
TÜFE ise bu endekslerin resmi halidir. Tüketici Fiyat Endeksi uzun adıyla TÜFE, enflasyonun temel ölçütüdür. Bazı ekonomistler ise resmi olarak açıklanan bu verinin hükümetlerce manipüle edilebileceğine inanıyor.
