Sıkça Uluslararası Para Fonu (IMF) ile karıştırılan Dünya Bankası (The World Bank), Birleşmiş Milletler’e bağlı olarak çalışır. Genel anlamda bir banka değildir. Görev alanı oldukça geniş olan bu örgütün “dünyanın en büyük kalkınma bankası” olduğunu söyleyebiliriz.
Adını sık sık Türkiye ve başka ülkelere hazırladığı büyüme raporları ile duyarız. Bu kuruluş; fakirlikle savaşan çok sayıda ülkenin bulunduğu bir ortamda, refah seviyesini artırmaya uğraşır. Daha kaliteli yaşam şartları sunma ve yoksullukla mücadele dendiğinde ilk akla gelen başlıca örgütlerdendir.
“The World Bank” İngilizce ismidir. İlk kurulduğunda ismi Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (International Bank for Reconstruction and Development) (IBRD) olup, daha sonradan günümüzdeki adıyla anılmaya başlamıştır.
Dünya Bankası Nedir?
Önemi bu derece büyük olan bir kurum için kısa ve sade bir tanım yapmamız mümkün olmayabilir. En anlaşılır biçimde onu şöyle tanımlayabiliriz;
Dünyada gelişmekte olan ülkelere ekonomik ve teknik destekler sağlayan, yoksullukla mücadele kapsamında çalışmalar yürüten uluslararası bir organizasyondur. Birleşmiş Milletler Sistemi bünyesinde bulunur.
Birinci Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkilerinden hasar gören Avrupa ekonomisini iyileştirmek amacıyla kurulmuştur. Resmi web sitesinde kendisini “benzersiz bir küresel ortaklık” olarak nitelendirir.
İnsanların yoksulluk içinde yaşam sürmelerinin önüne geçmeye çalışan örgüt, gelişmekte olan ülkelere projeler oluşturur. Krediler verir. Gelirlerin artması için uğraşır. Ülkelerde hayat standartlarını iyileştiren her türlü araca farklı yollarla destek verir.
Sürdürülebilir büyümenin hayati önem taşıdığı küresel ekonomik ortamda bunun uzun vadeli olarak gerçekleşmesine katkıda bulunur. 130 farklı noktada ofisi vardır. Yalnızca buradan bile kurumun oldukça büyük olduğunu anlayabiliriz.
Adında geçen “banka” kelimesinden dolayı yalnızca finansal faaliyetlerde bulunduğunu düşünmemeliyiz. Çünkü iklim değişikliği, salgın hastalıklar ve göç olayları gibi bir dizi problemlerde dahi ilgilenir. Sıradan bankaların ilgi alanlarında bu tarz durumlar yer almaz.
Altını çizerek belirtmeliyiz ki; Dünya Bankası bir banka olmaktan ziyade uluslararası bir kuruluştur.
Dünya Bankası ülkelerin çeşitli alanlarda yapacağı yeniliklerin önünü açar. Eğitim binalarının veya sağlık merkezlerinin yapımı, elektrik ve suya ulaşma, yayılan virüslerle mücadele etme ve doğayı koruma gibi faaliyetlerde onun adını görebiliriz.
Alanında uzmanlaşmış ve teknik açıdan yeterli personeller kuruluşun kadrosunu oluşturur. Sayıları 10.000’den fazladır.
Pek çok girişiminde IMF ile birlikte hareket eder, işbirliği yapar. Son yıllardan itibaren gelişmekte olan ülkelerin dış borçları ile de ilgilenir.
Şimdi sözünü ettiğimiz kurumla ilgili bir başka noktaya değinelim. Birbiriyle ilişkili beş kuruluştan meydana gelir. Dünya Bankası Grubu’nu oluşturan bu kurumlar şunlardır;
- Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
- Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA – International Development Association)
- Uluslararası Finans Kurumu (IFC – International Finance Corporation)
- Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA – Multilateral Investment Guarantee Agency)
- Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi(ICSID – International Centre for Settlement of Investment Disputes)
Şimdi de Dünya bankası grubunun kendisini nasıl tanımladığına bakalım;
Kuruluşu 1945 yılına dayanan kurum, 1947 yılında Birleşmiş Milletler’in özerk uzman organizasyonlarından biri olmuştur.
Kuruluşun ismi zaman zaman tartışmalı konularda geçmiştir. Bazı altyapı projeleri buna örnek olabilir. Devlet harcamalarında kesintiye gitmeyi öneren politika uygulamaları da tepkilerin hedefi olmuştur.
Dünya Bankasının Amacı Nedir?
Tanımında da belirttiğimiz gibi kurumun amaçları tek bir alana odaklı değildir. Yoksulluk ve refah kavramları çerçevesinde hareket ettiğini birçok kez vurgulamıştık.
Öncelikle kuruluş hangi alanlarda faaliyet gösteriyormuş, bunlara bakalım;
- Eğitim
- Sağlık
- Kamu İdaresi
- Altyapı
- Finans
- Özel sektörün gelişimi
- Tarım, çevre ve doğal kaynaklar
Yukarıda bahsedilen alanlara yapılan yatırımları destekler. Gelişmekte olan ülkelere düşük faizli krediler verir.
Aslında kuruluştaki temel amacı savaştan büyük zarar gören ülkelerin bir an önce eski üretim ve geçim imkanlarına kavuşmalarını sağlamaktır. Yıllar içinde görev alanlarını genişletmiştir.
Sizlere Dünya Bankası’nın ne gibi amaçlar taşıdığını şu şekilde listeledik;
- Gelişmekte olan ülkelere kapsamlı bir kalkınma yardımı sunmak.
- Ülkelerde fakirlik oranını en düşük seviyelere çekmek.
- Ülkeleri ekonomik ve kültürel anlamda üst seviyelere taşımak.
- Gelişmekte olan ülkelerin küresel ekonomi ile entegre olmasını sağlamak.
- Uluslararası yatırımları yönetmek.
- Kendisine üye olan ülkelerde görülen bilanço dengesizliklerini önlemek.
- Üye ülkelerin milli para değerinde istikrar oluşturmak.
- Eğitim binaları ve sağlık merkezleri inşası yardımında ülke hükümetlerine destekte bulunmak.
- Bulaşıcı hastalıkların geniş bir alana yayılmasını önlemek.
- Doğayı koruma kapsamındaki her türlü faaliyete destek vermek.
- Uluslararası piyasalardan borçlanma imkanı olmayan düşük gelirli ülkelere hibeler, düşük faizli veya faizsiz krediler sağlamak.
- Sermaye yatırımlarını basitleştirmek.
- Gelişmekte olan ülkelere büyüme için önerilerde bulunmak.
- Problemlere uzun vadeli çözümler üretmek.
Kuruluş 2030 yılına kadar dünyada aşırı yoksulluğu sona erdirmek ve tüm ülkelerde ortak refahın artmasını sağlamayı hedefliyor.
Dünya Bankası’nın Kuruluşu
IMF hakkında detaylı bilgilere önceki yazılarımızda yer vermiştik. ABD’nin New Hampshire eyaletinin Bretton Woods şehrinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı kapsamında temellerinin atıldığını orada açıkladık.
Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF) ile aynı tarihte, aynı yerde kurulmuştur. Bundan dolayı da onlardan “Bretton Woods İkizleri” veya “Bretton Woods Kurumları” şeklinde bahsedildiğine rastlayabilirsiniz.
İkinci Dünya Savaşı’nın verdiği zararları etmek bir zorunluluk haline gelmişti. Bu kapsamda, 1945 yılının Temmuz ayında, ABD’nin başkenti Washington D.C.’de kurulduğunu söyleyebiliriz.
25 Haziran 1946’da faaliyetlerine başladı. Kurucuları John Marynard Keynes ve Amerikalı Ekonomist Herry Dexter White olarak bilinir.
1956 yılında International Finance Corporation’ın (IFC) kurulmasıyla birlikte gelişmekte olan ülkelerde yer alan özel şirketler ile finansal kuruluşlara borç verebilir duruma geldi.
Yıl 1960 olduğunda gelişmekte olan ülkelere daha iyi şartlarda kredi sağlayabilmek amacıyla Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) kuruldu. Böylelikle Dünya Bankası Grubu oluştu.
Kurucu üyelerin o yıllarda imzaladığı sözleşme metninde Dünya Bankası’nın kuruluş amaçları belirtilmiştir. Kuruluş günümüzdeki faaliyetlerini bu metindeki hususların dışına çıkmadan yapar. Yönetmelik ve sözleşme maddeleri hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Dünya Bankası’nın Merkezi Nerededir? Başkanı Kimdir?
Genel merkezi ABD’nin başkenti Washington D.C.’de bulunur. 2020 yılı Ocak ayı itibarıyla Amerikalı David Robert Malpass Başkanlık görevindedir.
1 Şubat 2019’da göreve başlayan Malpass, ekonomist ve eski devlet görevlisidir.
Malpass’ten önceki Dünya Bankası Başkanı Jim Yong Kim’dir. 2012 yılında göreve gelmiş, 7 yıl boyunca devam etmiştir. 2022’de görev süresi dolacakken, beklenmedik bir anda istifa etmiştir.
Dünya Bankası Üyeleri
2020 yılının Ocak ayı itibarıyla dünyadaki 189 ülke örgüte üyedir. Bunlar içinden 11 tanesi banka sermayesinin %55’ini meydana getirir.
Türkiye 1947 yılında kuruluş bünyesine katılmıştır. Banka, üye ülkeler ile ilişkinini hükümet üzerinden kurar.
Kuruluşun ne şekilde finanse edildiğinden ve para harcamalarının nasıl yapıldığından Dünya Bankası’na üye ülkelerin müştereken sorumlu olduğunu belirtmeliyiz.
Bir ülkenin Dünya Bankası’na üye olması için öncelikle Uluslararası Para Fonu’na (IMF) katılması gerekir. Üye devletlerin sayısı bir hayli yüksek olduğundan tamamını burada vermemiz mümkün olmayacaktır.
Dünya Bankası Kredileri
Kuruluşun sahip olduğu imkanlar arasında krediler ve diğer imkanlar vardır. Kalkınmaktaki bir ülke Dünya Bankası’ndan projelerinde kullanmak üzere kredi isteyebilir. Neticede onun amacının zor durumda olan ülkelere yardım etmek olduğunu açıklamıştık.
Kuruluş eğer bir ülkeye kredi verecekse öncelikle bu kredinin nerede kullanılacağına ilişkin araştırma yapar. Kredi alacak ülkenin hükümetinden garanti ister.
Üç farklı tip kredi açtığını söyleyebiliriz. Bunlar;
Dünya Bankası İhaleleri
Banka, borçlunun ihale dokümanlarını ICB ve LIB ihale prosedürleri çerçevesinde uygular. Aşağıda belirtilen standart ihale dokümanları borçlular tarafından kullanılabilir. Bunlar;
- Mal Alımı için Standart İhale Dokümanları (SBDG);
- Satın Alma İşlerinde Standart İhale Dokümanları (Küçük Sözleşmeler) (SBDSW);
- Büyük Eserler Alma Standart İhale Belgeleri (SBDLW);
- Tesis ve Ekipmanların Kurulması ve Kurulumu için Standart İhale Dokümanları (SBDPE);
- İlaç Temini İçin Standart İhale Dokümanları (SBDP);
- Ders kitabı alımı için Standart İhale Dokümanları (SBDT);
- Mal Alımı için Standart İhale Belgeleri – Gübreler ve Gübre Hammaddeleri (SBDC);
- Bilgi Sistemlerinin Temini ve Kurulumu için Standart İhale Dokümanları;
- Ham Petrol / Petrol Ürünleri İhalesi için Standart İhale Belgeleri
- Standart Teklif Formu – Mal veya İşlerin Alınması;
- Standart Ön Yeterlilik Sertifikası – İşlerin Alınması – Büyük Ekipman ve Endüstriyel Tesisler
- Standart Teklif Talebi (Danışmanlık Hizmetleri İçin)
Dünya Bankası Projeleri
Pek çok farklı alanda devletlere kredi imkanı sunduğunu yineliyoruz. Tarım, hayvancılık, eğitim, sağlık, kamu yönetimi, girişimcilik, Ar-Ge ve inovasyon başlıca alanlarıdır. Tüm bu alanlardaki projelere destek vererek yardım sağlar.
Ülkemiz özellikle 1980 yılından sonra Dünya Bankası’ndan farklı alanlardaki projeleri için destek almaya başlamıştır. Bu destek hiç şüphesiz finansman türündendir. Ayrıca kuruluştan en fazla destek alan ülkelerden biri olduğumuzu da belirtmeliyiz.
Dünya Bankası’nın projeleri hakkında daha fazla bilgiye ve projelerinin tam listesine buradan ulaşabilirsiniz.
