Bazı kelimeler, her birimiz için farklı şeyler ifade eder. İstihdam da bu kelimelerdendir. Bazıları için evi geçindirecek paranın kazanılması için bir işte çalışılmasıdır. Bazıları için de ekonomik gelişimin en yakın göstergesidir. Bazıları için gelecekte sahip olacağı mesleği yapıp yapamayacağıdır.
İstihdam bütün bu anlamları taşıyan bir kavramdır. Ayrıca işgücü ve işsizlik ile yakından ilişkilidir. Dolayısıyla bunlarla birlikte ele alınırlar. Aynı zamanda bu üç kavram, hükümet politikalarının merkezinde yer alır.
Şimdi istihdam konusunda bilmeniz gereken detaylara göz atalım:
İstihdam Nedir?
Bir ülkedeki mevcut işgücünün, ekonomik faaliyetler içerisinde sürekli olarak çalıştırılmasıdır. Ayrıca ekonomide, belli bir dönemde mevcut üretim öğelerinin sahip olunan teknolojik düzeye göre hangi oranda kullanıldığını ifade eder.
İstihdam tanımlarına baktığınızda sıklıkla emek kelimesi kullanıldığını görürsünüz. Çünkü istihdam, üretime yönelen emek faktörünün kullanımını ifade eder.
Emek faktörü ne mi? Mal veya hizmet üretimi sırasında ortaya konan insan kaynağıdır. Gelişen teknoloji ile bu insan kaynağına daha az ihtiyaç duyulmaya başlansa da en nihayetinde insansız bir emek düşünülemez.
Emek faktörü olan insan, istihdamın en önemli unsurudur. Ayrıca bir ülkede bir dönemde üretilen mal ve hizmet miktarı doğrudan istihdam ile ilgilidir. Dolayısıyla istihdam ile GSYİH ve milli gelir doğru orantılıdır.
Bu bilgiler kapsamında istihdam, üretim faktörlerinin gelir sağlamak amacıyla çalışması veya çalıştırılmasıdır.
İstihdam Çeşitleri Nelerdir?
İstihdam genel olarak 3 çeşide sahiptir. Bunlar;
- Tam istihdam,
- Eksik istihdam,
- Aşırı istihdamdır.
Tam İstihdam
Bir ekonominin sahip olduğu üretim öğelerinin tamamının kullanılması tam istihdamdır. 1929 Büyük Buhran döneminde düşünceleri ile ses getiren John Maynard Keynes ile duyulan bir kavramdır.
Keynesyen iktisat, devletten tam istihdam politikası izlemesini isteyen bir kamuoyu oluşmasında etkili olmuştur. Keynes, serbest piyasa anlayışının tam istihdamı otomatik olarak sağlayabileceği görüşünün yıkılmasına öncülük etmiştir. Detaylı bilgileri bu yazıdan alabilirsiniz.
Klasik iktisatta ise üreticilerle tüketiciler piyasadaki mallar ve fiyatları hakkında bilgi sahibidir. Mal ve faktör piyasalarında tam rekabet koşulları geçerliyken, ekonomide de tam istihdam söz konusudur. Klasik iktisat hakkında detaylı bilgileri buradan alabilirsiniz.
Eğer bir ekonomide üretim faktörlerinin tamamı çalışıyorsa ve üretime katılıyorsa tam istihdama ulaşılmış demektir. Ancak bu teorik bir durumdur. Dolayısıyla tam istihdama ulaşan bir ekonomide yüzde 2 veya 3 işsizlik görülmesi mümkündür.
Eksik İstihdam
Ekonomide üretim öğelerinin mevcut teknolojik düzeye göre tam ve etkin bir şekilde kullanılmaması, eksik istihdamdır. Bir başka deyişle çalışabilir nüfusun bir kısmı geçici veya sürekli olarak, mevcut ücret ve çalışma koşullarında iş bulamamaktadır.
Sermaye malları tam kapasite çalışmamaktadır. Toprak ise teknolojik olanaklara göre en iyi biçimde değerlendirilmemektedir. Dolayısıyla üretilen mal ve hizmet miktarları, üretilmesi mümkün görülen seviyenin altında kalmaktadır.
Aşırı İstihdam
Mevcut üretim faktörlerinin tamamının çalışmasına karşın, üretilen mal ve hizmet miktarlarının toplam talebi karşılamaması, aşırı istihdamdır.
Böyle bir durumda istihdam hacmi artırılamaz. Bu nedenle kısa dönemde toplam reel hasılanın artırılması da imkansızdır.
Üretim öğelerinin maksimum kapasite ile kullanılması ile üretim geçici olarak artar. Ama bu sürekli olamaz. Dolayısıyla kısa bir süre sonra üretim eski düzeyinin altına düşer.
İstihdam Oranı Nedir?
İstihdam oranı; istihdam edilen nüfusun, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfusa oranıdır. İstihdamın ne olduğunu yukarıda öğrendik. Kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise kurumsal yerlerin dışında ikamet eden kişilerdir.
Yani yetimhane, huzurevi, hapishane, kışla gibi yerler dışında ikamet edenlerdir. Bunlar, kurumsal nüfus kapsamı dışında tutulur.
TÜİK istihdam edilen kişileri şu şekilde tanımlar;
“Yevmiyeli, ücretli, maaşlı, kendi hesabına, işveren veya ücretsiz aile işçisi olarak istatistiğin hesaplandığı dönem içinde en az bir saat bir iktisadi faaliyette bulunan kişiler.”
Bu tanım, istihdam edilip iş başında olan kişiler için yapılmıştır. Bir de istihdam edilmiş ama çeşitli nedenlerle işinin başında olmayan kişiler vardır. Bunlar ise işi ile bağlantısı devam eden ve 3 ay içinde işine geri dönecek kişilerdir.
Bir örnek vermek gerekirse; ekonomide istihdam oranı 0,85 ise toplam işgücünün yüzde 85’i çalışıyor demektir.
Türkiye’de 2019 Ağustos ayı işgücü istatistiklerinde; istihdam edilenlerin sayısı, bir önceki yılın aynı ayına göre azalmış ve yüzde 46,3 olmuştur. Yani toplam işgücünün yüzde 46,3’ü çalışmaktadır.
Aynı zamanda istihdam oranı ile işsizlik oranı ters çalışmaktadır. Bu nedenle genellikle işsizlik oranından bahsedilir. Bu kapsamda 2019 Ağustos işsizlik oranı yüzde 14 olarak açıklanmıştır.
İstihdam Oranı Hesaplama
İstihdam oranı hesaplama formülü şu şekildedir;
- (Çalışanlar / Aktif Nüfus) * 100
Bir örnekle bunu açıklayalım:
- Bir ekonomide nüfusun 100 milyon ve 60 milyonunun aktif nüfus olduğunu varsayalım.
- Aktif nüfusun ise 50 milyonunun çalıştığını 10 milyonunun ise çalışmadığını düşünelim.
- Bu durumda ülkede aktif nüfus oranı yüzde 60’tır.
- İstihdam oranı ise (50 milyon / 60 milyon) * 100 eşitliğinden yüzde 83’tür.
Tarım Dışı İstihdam Nedir?
Piyasaları en çok etkileyen verilerden birisi, tarım dışı istihdamdır. Tarım dışındaki sektörlerde en son ay içerisinde çalışan insanların sayısındaki değişiklikleri gösteren bir veridir.
Tarım dışı istihdam verisinin beklentilerin üzerinde gelmesi, ülke parası için pozitif etki yaratır. Beklentiyi karşılamaması da düşüşe neden olur.
İstihdam piyasasının doğru bir şekilde değerlendirilmesini sağlar. Çünkü dönemsel ve mevsimsellik faktörü, piyasanın doğru analiz edilmesini engeller. Dolayısıyla tarım dışı istihdam verisi, piyasa için daha iyi analiz imkanı verir.
Özellikle ABD’nin tarım dışı istihdam verisi, küresel açıdan yatırımcılar tarafından takip edilen önemli verilerdendir.
Kayıt Dışı İstihdam Nedir?
Sosyal güvenlik açısından niteliği itibarıyla yasal işlerde çalışarak istihdama katılan kişilerin, çalıştıkları gün sayısının veya ücretin hiçbir kamu kurumuna bildirilmemesi veya eksik bildirilmesidir.
3 farklı türü vardır. Bunlar;
- Sigortalıların Sosyal Güvenlik Kurumu’na hiç bildirilmemesi,
- Çalışma gün sayılarının eksik bildirilmesi,
- Sigorta primine esas kazanç tutarlarının eksik bildirilmesidir.
Kayıt dışı istihdamın nedenleri de üç grupta incelenmektedir. Bunlar;
- Mali ve ekonomik,
- Sosyal ve kültürel,
- Hukuki ve idari nedenlerdir.
Mali ve ekonomik nedenler; enflasyon, işsizlik ve gelir dağılımında eşitsizlik gibi etkenlere bağlı gelişir. Sosyal ve kültürel nedenler ise kayıt dışı çalışmanın zararlarının bilinmemesi, hızlı nüfus artışı gibi faktörlerdir. Hukuki ve idari nedenler de yasaların karışık oluşu veya sık değişmesine bağlıdır.
Türkiye’de İstihdam Oranı En Yüksek Meslekler
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2018 yılı verilerine göre yaptığı araştırma, istihdam oranı en yüksek meslekleri ortaya çıkarttı. Elbette bu araştırma her yıl yeniden yapılıyor. Bu kısmı da liste güncellendikçe güncelleyeceğiz.
İşte Türkiye’de istihdam oranı en yüksek meslekler:
- Üniversite mezunlarının istihdamında en yüksek oran yüzde 80,1 ile veteriner hekimlikte.
- Yüzde 79 ile mühendislik
- Yüzde 75,4 ile sağlık hizmetleri
- Yüzde 74,4 ile hukuk
- Yüzde 74,1 ile güvenlik hizmetleri
- Yüzde 71,8 ile tarım, ormancılık ve balıkçılık
- Yüzde 70,7 ile mimarlık ve inşaat
- Yüzde 70,2 ile bilişim ve iletişim teknolojileri
- Yüzde 69,6 ile iş sağlığı ve ulaştırma hizmetleri
- Yüzde 69,6 ile iş ve yönetim alanları
Liste en yüksek istihdam oranlarını gösterirken, en düşük işsizlik oranına sahip mesleklerden de bahsedildi. Bunlar ise %6,3 ile güvenlik hizmetleri, %8,3 ile hukuk olarak belirlendi.
