Kimilerine göre bir ülkenin kendi kendine yetememesi durumunda, yabancı ülkelerden mal ve hizmet satın alması demektir. Ancak bunun kesin olarak doğru olduğu söylenemez. Çünkü dünyanın en büyük ekonomileri de bu eylemi gerçekleştirmektedir.
Ülkemizde 24 Ocak kararları sonrasında ithal ikameci politika terk edilmiş ve dışa açılım gerçekleşmiştir. Belki de o zamanlardan beri ülkemizde en fazla tartışılan konulardan olmuştur. Ancak bu konuları anlamak için bu eylemin ne demek olduğu bilinmelidir.
Şimdi ithalat hakkında bilmeniz gerekenlere değinelim:
İthalat Nedir?
Yabancı bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin satın alınması eylemidir. Bu, kötü bir durum olarak algılanmamalıdır. Çünkü bir ticaret dengesi söz konusudur.
Yani bu iki eylem ile oluşan bir denge vardır. Dışarıdan alımın dışarıya satıştan fazla olmasıyla ticaret açığı oluşurken, tersi durumda ticaret fazlası yaşanır. Ekonomide denge ideal görülürken, belli bir noktaya kadar iki durum da kabul edilebilirdir.
Aynı zamanda ihracatın ithalatı karşılama oranından bahsedildiğini duymuş olabilirsiniz. Bu oran ne kadar düşük olursa ülkenin cari açığı o kadar büyük olacaktır. Bir başka deyişle ticaret açığı ne kadar büyükse cari açık da o kadar büyüktür.
Bilmeniz gereken diğer konu ise değeridir. Bu değer ne kadar düşükse ekonomideki ticaret dengesi o kadar pozitiftir.
Dışarıdan mal ve hizmet alımı yüksek olan ülkelerin ise ticaret açığı vardır. Eğer bu sürekli hale gelirse ülkenin ithal malları karşılamak için rezervlerini artırması gerekir.
Genellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ekonomilerde, petrol ve endüstriyel malzemeler gibi temel mallar ithal edilir. Bu ülkelerin birçoğu üretemeyecekleri mal veya hizmetleri, diğer ülkelerden karşılar. Ancak bunu yaparken, düşük maliyetle veya aynı verimlilikte ithal etme eğilimi gösterir.
Bu bilgiler aklınızı biraz karıştırmış olabilir. Daha basite indirgemek gerekirse; evinizi ve karşı komşunuzu farklı ülkeler olarak düşünün. Acil limona ihtiyacınız var ve en yakın markette de kalmamış. Bu durumda karşı komşunuzdan bir limon alırsınız.
Limon ithal ettiğiniz ürünken, yaptığınız eylem ithalat olur. Ayrıca bunu yaparak komşunuza borçlandınız. Benzer bir şekilde komşunuzun da 1 fincan şekere ihtiyaç duyduğunu düşünelim. Siz şekeri verdiğinizde ihracat yapmış olursunuz.
Karşılıklı olarak yaptığınız alım – satım ile ödeşmiş olursunuz. Yani ticaret dengeniz oluşur. Ancak komşunuz sizden bir şey almamış olsaydı borçlu kalacaktınız. Bu ise ticaret açığıdır.
İngilizcesi import’tur. Türk Dil Kurumu (TDK) bu kavram için şöyle bir tanım yapmıştır: “Başka bir ülkeden mal getirme veya satın alma, dış alım.”
İthalatın Ekonomi Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Ticaret dengesi ve cari açık konusunda yukarıda verdiğimiz bilgiler, ekonomiyi nasıl etkileyebileceğini anlatmaktadır.
Ticaret açığı, yani dışarıdan alımın dışarıya satımdan fazla olması durumu çeşitli nedenlerle gerçekleşir. Yerli üretimin az olması bunlardan birisidir. Ayrıca kaynakların yetersiz olması da bir nedendir.
Böyle durumlarda ülkeler ithalata vergi uygular. Gümrük vergisi ve tarifeler ile ticareti koruma önlemleri alınır. Vergiler, ithal edilen malların fiyatını anında yükseltir. Bu şekilde yerel tüketiciler için pahalı hale gelir.
Yapılan bu hamle ile tüketici için ithal ürünler yerli ürünlerden daha az rekabetçi hale getirilir. Bu şekilde bir yol izlenerek, ticaret açığı kontrol edilmeye çalışılır.
Burada bilinmesi gereken önemli bir diğer detay ise gümrük vergisi getirildiği zaman alımın gerçekleştirildiği ülkenin misilleme yapmasıdır.
Yani yabancı ülke de ithal ettiği mallara vergi getirebilir. Bu durum ABD ile Çin arasındaki gerginliği tanımlamaktadır. Aynı zamanda Büyük Buhran’ın nedenlerinden birisi de bu durumdur.
Dışarıdan alım eyleminin, ekonomi üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri bulunur. Şöyle ki; iç talebin dışarıdan alımla karşılandığı bir sektörün büyümesi ve istihdam yaratması mümkün değildir. Ayrıca dış pazarlarda da rekabet edemez.
Buna karşın iç piyasada pahalıya üretilen bir ürünün dış pazardan ucuza alınması, tüketicinin yaşam kalitesinin yükselmesine yardımcı olur. Aynı zamanda enflasyonun kontrol altına alınmasına katkıda bulunur.
İthalatçı Kimdir?
İşlemin nasıl yapıldığından sonra en çok merak edilen konulardan biri kimlerin bu işlemi yapabileceğidir.
T.C. Ticaret Bakanlığı’nın resmi web sitesinde bu konuya şöyle açıklık getirilmiştir;
İşlemi yapan kişinin belli özelliklere sahip olması gerekir. İşte, bunlardan bazıları;
- Bir önceki bölümde de belirttiğimiz gibi gerçek veya tüzel kişilerin eğer ilk işlemi ise Gümrük İdaresi’ne kayıtlı olması,
- Türkiye’de mukim ve vergi numarasına sahip olması,
- Yürürlükte olan mevzuat hükümlerine istinaden hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıkları bulunması gerekir.
Ayrıca, tacir unvanını kazanmamış gerçek kişilerin ithal edebildiği bazı mallar bulunur. Özel, kişisel ve ailevi kullanıma mahsus olduğu bilinen veya hediye amaçlı getirildiği açıkça görülen mallar bunlar arasındadır.
İthalat Nasıl Yapılır?
Tıpkı ihracatta olduğu gibi bir mal veya hizmeti başka bir ülkeden satın almanın da bazı kuralları ve şartları vardır. Öncelikle satın alınacak bir ürünün olması, aranan şartların başında gelmektedir.
İthalat belgesine gereksinim duyulmaz. İşlemi gerçekleştirecek gerçek veya tüzel kişilik gerekir. Bu kişilerin vergi numarası olmalıdır.
Bu noktada bilmeniz gereken asıl ayrıntı, kişi ya da kurumların eğer ilk kez dıştan alım yapılıyorsa mutlaka Gümrük İdaresi’ne kayıt yaptırması gerektiğidir. Gümrük İdaresi’ne kayıt olmak için şu belgeler gerekir;
Yukarıda belirttiğimiz gereklilikler hemen her ürün için geçerlidir. Tüm aşamaların ardından ithal edilecek malın tabi olduğu mevzuata dikkat edilmelidir.
Malın bedeli ve varsa vergiler ödenir, gerekli izinler alınır ve ardiye ücreti ödenir. Ardından işlem gerçekleşir.
İthalat Mevzuatı, T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından zaman zaman güncellenir. Bakanlık tarafından buna yönelik Rejim Kararı, Yönetmelik ve Tebliğler verilmiştir.
İthalat Türleri Nelerdir?
Söz konusu faaliyetle ilgili temel bilgileri yukarıda sizlere açıkladık. Ülkelerin dış ticaretinde önemli bir rolü olan bu işlemin farklı türleri bulunur;
Belli Bir Özellik Arz Etmeyen
En sık tercih edilen türdür. Normal mevzuatlar çerçevesinde yapılır. Herhangi bir koşula bağlı değildir. Belli bir özelliği olmadığından bu adı almıştır.
İzne Bağlı
Bu tür kendi içinde iki farklı gruba ayrılır. Bunları geçici ve ön izne bağlı eşyaların dışarıdan alımı olarak açıklayabiliriz.
Geçici
Bir ülkenin her türlü ürünü üretmesi mümkün olmayabilir. Bazen sahip olunan teknolojik donanımın yetersiz kalması veya üretime gerekli olan hammaddenin bulunmaması gibi sorunlar, ürünün üretilememesi sorununu doğurur.
Bu gibi sebeplerden kaynaklı olarak üretilemeyen veya monte edilemeyen parçalar yurt dışına ihraç edilir. Orada gördüğü işlemlerin ardından yeniden yurda getirilmesi işlemi, geçici dıştan alım olarak kaydedilir.
Ön İzne Bağlı Eşyaların Dışarıdan Alımı
Bazı eşyaların dış ülkelerden satın alınması işlemi, mevzuat gereği ön izin alınması koşuluna bağlıdır. Bunlar genellikle;
- Farklı ilaçlar
- Ateşli silahlar
- Kimyevi maddelerdir.
Bunların dışında da ön izin şartı kapsamında olan mallar bulunabilir.
Bedelsiz
Kısaca, ticari kazanç amacıyla gerçekleştirilmeyen işlem türü olarak açıklanabilir. Vergisi olmayan malların yurda sokulmasıdır. Fakat yine de bu kesin olmayabilir. Zaman zaman gümrük vergisine tabi olabilir ya da olmaz.
Kişiye özgü eşyaların veya yurda getirilmesi çok da gerekli olmayan, dış kazanç ve tasarruflar ile alınan malların dıştan alımını ifade eder.
Bu işlem türüne konu olabilecek mal-eşyalar şunlardır;
Diyelim ki uzun yıllar boyunca yurt dışında yaşadınız ve artık ülkenize döneceksiniz. Size ait kişisel eşyaları, arabanızı ve ev eşyalarınızı bedelsiz olarak gittiğiniz yere götürebilirsiniz.
Teşvikli
Bunlar, yatırım teşvik sistemi veya dahilde işleme rejimi çerçevesinde gerçekleştirilir. Duruma göre tüm veya belli vergilerden muafiyeti vardır. Bunu bir örnekle daha iyi anlamanızı sağlayalım;
Türkiye’de bir televizyon ürettiniz ve bunu başka bir ülkeye satacak, yani ihraç edeceksiniz.
Ürünü Türkiye’de üretmiş olmanız içindeki bazı malzemelerin ithal edildiği gerçeğini değiştirmez. Bu sebeple içindeki vergiler usul gereği ayrı olarak vergilendirilir. Fakat bu size daha pahalıya patlayacaktır.
Televizyonun içinde kendi üretmediğini parçaları kullansanız da sonuç olarak ortaya yeni bir ürün çıkardınız. İşte bu sebeple işleme ait tüm vergilerden ve KDV’den muaf tutulursunuz.
Şimdi de ödeme şekillerine göre kaça ayrıldıklarına göz atalım;
Mal Karşılığı
Mal gümrüklenir. Ardından bedeli ödenir ve belgesi çekilir. Malların bedeli, ileri bir tarihte (genellikle satış sözleşmesinde belirtilir) ödenir. Özellikle satıcıların lehine bir yöntemdir.
Akreditifli
Alıcı, malın sevk edilmesinden önce bir banka aracılığı ile satıcının bulunduğu yerdeki bankası gözetiminde malın sevk belgesini teslim eder. Bu teslimat karşılığında ödenmek üzere kredi açtırır.
İhracatçının malların eksiksiz bir şekilde ve tam zamanında yollamasını garantiler. Belirtilen şartlar sağlanmazsa satıcının bankası tarafından ödeme yapılmaz.
Belge Karşılığı
Malın gideceği yere ulaşmış olma şartı aranmaz. Ürün veya hizmet alımı yapılan ülkeden yola çıkmış olduğunu kanıtlayan belgenin bedeli ödenir. Bankadan belge alınır ve işlem bu şekilde gerçekleştirilir.
Kredili
Satın alımı gerçekleştirilen ürün bedeli ileri bir tarihte ödenir. Bunu vadeli işlem olarak da açıklayabiliriz.
Ankonsinyasyon
Ürün veya hizmetin satışı yapılır ve belirli bir vade sonunda mal bedeli transfer edilir. Başka bir deyişle, satın alınanların bedeli bir vade sonunda ödenir, yani belli bir süre geçer.
İthalatın Özellikleri
Ürünün hangi kotaya tabi olduğu, kısıtlamaları ve vergileri gibi her türlü husus dikkat edilmesi gereken noktalardandır. Ülkeler arası ticari ilişkilerin en temel unsuru olan bu faaliyetin özelliklerini şöyle açıklayabiliriz;
- Bir mal ithal edilecekse onun pazarda satılabilme potansiyeline bakılmalıdır. “Pazar analizi” kilit önemdedir.
- İthal edilecek mal hedef müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde olmalıdır.
- Malın istenilen noktaya getirilinceye kadarki maliyetleri hesaplanmalıdır. İhtiyaç duyulan finansmanın varlığı kontrol edilmelidir.
- Malın herhangi bir izin şartı olup olmadığını iyi araştırmak gerekir.
- Yurt dışında düzenlenen fuar ve çeşitli organizasyonlar ticari ilişkileri kuvvetlendirecek olup, bu işlem için pozitif etkiler sağlar.
- Ürün alımı gerçekleştirilirken birim fiyatı düşük tutulmalıdır.
- İyi takip edilen bir dizi işlemler sonucunda gerçekleştirilmelidir.
- Ülkemizde dışarıdan alımda uygulanan vergileri; gümrük vergisi, KDV, Özel Tüketim Vergisi, Damga Vergisi ve Akaryakıt Tüketim Vergisi Kanunu’nda belirtilen akaryakıtların ithali durumunda Akaryakıt Tüketim Vergisi olarak belirtebiliriz.
- Malın rekabet gücü bu faaliyet açısından oldukça önemli bir etkendir.
- İthal edilecek malın niteliğine ve özelliklerine göre yapılacak kontroller farklılık gösterir.
- Bazı ürünler iç pazarda daha pahalıya üretilir, onları dış pazardan ithal etmek daha az maliyetli olabilir. İşte bu durumda enflasyonun denetim altına alınmasında rol oynar.
- İşletmelerin üretim için gerçekleştirdikleri dıştan alımlarda kaliteli ürünün en ucuz maliyetle elde edilmesi sağlanmalıdır.
Söz konusu işlemin rejimine ilişkin 2020 yılı Nisan ayı itibarıyla güncel kararlara buradan ulaşabilirsiniz.
İthalat Ürünleri
Ülkemiz, özellikle son yıllarda ihracatta üstün başarılar kaydetmiş, fakat buna rağmen ihracat daha fazla gerçekleşmiştir. Bu durumda ise dış ticaret açığı ortaya çıkmıştır.
Daha önce de belirttiğimiz gibi bir ülke ihtiyaç duyduğu herhangi bir mal ya da hizmeti dışarıdan alabilir.
Ülkemiz petrol ve doğal gaz bakımından oldukça zengin olan Rusya ile İran’dan alım yapar. Ayrıca Türkiye’nin en fazla dışa bağımlı olduğu ürünlerde petrol ve doğal gazı göstermek yanlış olmayacaktır.
Her ne kadar yukarıda otomotiv yer alsa da ülkemizde dış ticaret açığının en az olduğu sektörlerden biri olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü ülkemizde çalışmalarına devam eden çoğu yabancı otomotiv şirketi yerli yatırımcılarla ortaklık yapar.
Almanya, Fransa ve İtalya ülkemizin otomotiv ve yedek parça ithal ettiği ülkelerdir.
2017 yılından itibaren ülkemizin en fazla ithalat yaptığı ülkeler; Çin, Almanya, Rusya, ABD, İtalya, Fransa, İran ve İsviçre’dir.
Yine 2017 yılındaki verileri baz alacak olursak, ülkemiz o yılda toplam 234 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Bunun 5 milyar dolarlık kısmı tarım ürünlerinden oluşmuştur.
Paralel İthalat Nedir?
Orijinal bir ürünün o ülkede bulunan dağıtıcısı dışında başka bir kişi veya firma tarafından satışının yapılmasını ifade eder. Bahsedilen bu işlem yasaldır.
Ticaret Bakanlığı bu konu ilgili şöyle bir ayrıntı belirtmiştir;
Bu işlem türünde ithal edilen ürünlerin orijinal olması gerekir. Ayrıca bunu gerçekleştiren firmaların satış yapabilmeleri, distribütör firmaların belirttiği satış fiyatının altına inebilmek ile mümkün olur.
