Küresel ekonomik daralma işaretleri 2019 yılıyla ortaya çıktı. Bunun sonucunda merkez bankaları ve hükümetler kontrol ettikleri politikaları yeniden göz geçirmeye başladılar.
Bu sırada para ve maliye politikalarının yetersiz kaldığı durumlarla karşılaşıldı. Devam etmekte olan sorunlara yenileri de eklenince helikopter para ifadesi yeniden hayatımıza girdi.
Şimdi bunun ne anlama geldiğini detaylarıyla öğrenelim:
Helikopter Para Nedir?
İlk kez 1969 yılında Amerikalı ekonomist Milton Friedman tarafından ortaya atılmıştır. Friedman’ın şu sözleri helikopter paranın ne olduğu hakkında en iyi fikri vermektedir:
“Günün birinde halkın üzerinde bir helikopterin uçtuğunu ve gökyüzünden 1000 dolarlık banknotları aşağı attığını, bunların da topluluk üyelerinde toplandığını varsayalım.”
Friedman bu konuşmasıyla bir merkez bankasının en basit şekilde enflasyonu ve ekonomik faaliyeti artırmasının yolunu göstermiştir. Bu yöntemle doğrudan para transferi yapılacak ve hedefler de gerçekleşecektir.
Teorik olarak bu yöntemle dolaşımdaki para miktarı tek seferlik artırılacaktır. Böylece harcamalar yani ekonomik aktivite artacaktır. Enflasyon da merkez bankasının hedeflediği seviyeye ulaşması daha fazla harcama ile çözülecektir.
Friedman’ın sözlerinden de yola çıkarak helikopter para, deflasyonist bir ortamda merkez bankalarının hükümet teşviklerini ve harcama programlarını doğrudan finanse etmesi şeklinde tanımlanabilir.
Bu şekilde uygulanan politika ise “Para ile Finanse Edilen Maliye Politikası” olarak adlandırılabilir. Ancak böyle ifade etmek yerine Friedman’ın örneğinden yola çıkılarak helikopter para olarak anılıyor.
Helikopter para, doğrudan transferler veya vergi indirimi yapılarak piyasanın paraya boğulması şeklinde de tanımlanır. Bu ifadeden de geleneksel iktisat politikalarından farklı olduğu anlaşılır.
Ekonomide para arzı ile büyüme, enflasyon ve istihdam gibi makroekonomik göstergelerin para politikası araçları kullanılarak kontrol edilmesi merkez bankasının görevidir.
Maliye politikası ise hükümet adına Maliye, Ekonomi, Hazine gibi idareler tarafından yürütülür. Maliye politikası araçları kullanılarak istihdam, gelir dağılımı ve ücretler kontrol altında tutulur.
Helikopter para politikasında ise merkez bankasının parasını devlet tahvili alarak kullanmak yerine doğrudan doğruya halka dağıtmaktır. Bu nedenle hem para hem de maliye politikasının bir arada yürütülmesi demektir.
Helikopter Para Politikası Ne Zaman Popüler Oldu?
Helikopter parayı daha yakından tanımak için popülerlik kazanmasını sağlayan olaya da değinelim.
Eski FED Başkanı Ben Bernanke, 2002 yılının Kasım ayında yaptığı konuşmada, helikopter paradan bahsetmiştir. Bu nedenle “Helikopter Ben” olarak anılmıştır.
Bernanke, deflasyonla mücadelede kullanılabilecek önlemler hakkında yaptığı konuşmada, sözleri vergi indirimlerine getirdi.
Eski FED başkanı, deflasyonu toplam talepteki bir çöküşün yan etkisi ya da tüketici harcamalarında üreticilerin alıcı bulmak için fiyatları sürekli olarak düşürmek zorunda kalacağı ciddi bir kısıtlama olarak tanımladı.
Ayrıca anti-deflasyon politikasının etkinliğinin para ve maliye makamları arasındaki işbirliği ile artırılabileceğini, geniş kapsamlı bir vergi indirimi uygulanabileceğini söyledi.
Bernanke’nin bu sözleri Friedman’ın helikopter para yorumlarıyla eşleştirildi. Ancak Bernanke bu sözleriyle sert eleştirilere maruz kaldı. Buna karşın 2008 krizi sürecinde ekonomiyi yönetme şekliyle eleştirileri susturmuş oldu.
21. yüzyılda durgun bir büyüme ile karşı karşıya kalan Japonya da 2016 yılında bu fikri ele aldı. Bernanke, Japon Başbakanı Shinzo Abe ve Bank of Japan Başkanı Haruhiko Kuroda ile bir araya geldi.
Bu görüşmede öne çıkan görüşlerden biri helikopter para iken diğeri büyük ölçekli uzun vadeli kalıcı tahvil ihraç etmekti. Japonya resmi olarak helikopter para uygulamadı ve bunun yerine büyük ölçekli varlık alımını tercih etti.
Helikopter Paranın Avantajları Nelerdir?
Yukarıda detaylıca yaptığımız tanım kısmının ardından bu politikanın avantajlarının neler olduğuna bakalım. Kısaca bu avantajları sıralamak gerekirse;
- Toplam talep ile harcamanın artırılması için doğrudan etki sağlar.
- Merkez bankalarının enflasyon hedeflemesine kısa sürede ulaşmasını sağlar.
- Geleneksel para politikaları etkinliğini kaybettiği zaman ve kamu borcu yükseldiğinde uygulanabilir.
- Gelecekte vergi yükü yaratmayacaktır.
Helikopter para, doğrudan hanehalkına ulaşmaktadır. Bu; vergi kesintisi ve kamu harcamaları yoluyla olmaktadır. Hane halkının gelirinin artması, tüketimi artıracaktır.
Özellikle düşük gelirli kesimlere aktarılmasının tüketimi artırıcı etkisi bulunmaktadır. Bu şekilde ekonomide canlanma yaşanırken, büyüme ve enflasyon artışı görülecektir.
Doğrudan etkinin bir sonucu olarak merkez bankasının enflasyon hedefine ulaşması da kısa sürede mümkün olacaktır.
Helikopter paranın gelecekte vergi yükü yaratmayacaktır. Çünkü para basılarak finanse edilecektir ve bireyler üzerinde fazladan vergi yükü oluşturmayacaktır.
Helikopter Paranın Dezavantajları Nelerdir?
Merkez bankasının hanehalkına dağıtmak için para basmasının çeşitli dezavantajları da vardır. Bunları sıralamak gerekirse;
- Merkez bankasının bağımsızlığını ve güvenilirliğini sarsabilir.
- Merkez bankası bilançosunda açıklar yaratabilir.
- Hiperenflasyon tehlikesi yaratır.
- Para ve maliye politika yapıcılarının bir arada çalışma zorluğu görülebilir.
Merkez bankası tarafından doğrudan kamuya verilen para, merkez bankası ve hükümetin birlikte çalışmasını gerektirir. Bu durum, merkez bankasının bağımsızlığını zedeleyebilir.
Ayrıca yüksek miktardaki para basımının merkez bankası bilançosunda aktif pasif arasında dengesizliğe yol açması söz konusudur. Merkez bankasının yükümlülüğünü artırması da bir risktir.
Düşük enflasyonla mücadele eden ülkelerde, hedeflere hızlıca ulaşılmasını sağlayan helikopter para, politikaların doğru uygulanmaması sonucunda hiperenflasyona neden olabilir.
Bu nedenle helikopter para, enflasyonun yüksek olduğu ülkeler de uygulanamamaktadır. Aynı zamanda merkez bankasının kredibilitesine de zarar verebilir.
Helikopter Paranın Parasal Genişlemeden Farkı Nedir?
Helikopter para ile parasal genişleme arasında bariz farklılıklar bulunur. Bunları şu tablodan açıkça görebilirsiniz:
Parasal genişleme programları finansal piyasalardan geniş ölçekli varlık alımlarını kapsamaktadır. Burada ağırlıklı olarak hükümet tahvilleri hedeflenmektedir.
Bazı merkez bankaları ticari borçlar, konut ipoteğine bağlı menkul kıymetler ve borsa yatırım fonları gibi alternatif varlıklara da yönelebilirler.
Helikopter para ile parasal genişleme programları arasındaki en bariz fark, alımların çok büyük kısmının hükümet tahvilleri ve banka rezervleri arasında gerçekleşen varlık takasları olmasıdır.
Bu anlamada yetersiz kalabilen parasal genişleme yerine insanların hesaplarına doğrudan para transferi yapılması veya vergi indirimi, doğrudan bir etki yaratmaktadır.
Helikopter Paranın Enflasyona Etkisi Nedir?
Gökten saçılan parayla bir defalığına dağıtılan paranın harcanıp, iç talep canlanacak ve enflasyon da artacaktı. Düşünce tamamen bu durum baz alınarak ortaya atıldı.
Daha anlaşılır olması için bu durumu madde halince inceleyelim:
- Kamu, kalıcı bütçe açıkları yaratacak şekilde harcama yapar.
- Merkez bankası para basarak kamunun harcamalarını finanse eder. Bunu hazine borçlanmalarına girerek yapar.
- Merkezin hamlesiyle para arzı artar, yani dolaşımdaki paranın miktarı artar.
- Para arzıyla birlikte enflasyon yaratılır ve ekonomi toparlanır.
Doğrudan vatandaşın cebine para koymak şeklinde de tanımlayabileceğimiz helikopter para, doğal olarak harcamaları artıracaktır. Ama artan para arzıyla birlikte enflasyonun da yükselişi gerçekleşecektir.
